ظهور و سقوط شهرهای بزرگ جهان
نقشه نخستین شهر جهان، اوریدو
پژوهش‌هایی که شامل اطلاعاتی کدگذاری‌شده از حدود ۶هزار سال قبل است (از ۳۷۰۰ قبل از میلاد تا ۲۰۰۰پس از میلاد). همین است که داده های مورد اشاره به منبعی بزرگ و با اهمیت تبدیل شد.
رویدادی که پژوهشگران را در مسیر درک بهتر و دقیق‌تر چگونگی و چرایی ظهور و سقوط شهرها امیدوارتر کرد و به «مکس گالکا»، محقق، امکان داد تا تصویری چشمگیر از این روند تاریخی ارائه کند.
به باور «مردیت ربا» (دانشکده جنگل‌داری و علوم محیطی دانشگاه ییل) این داده‌ها «در نهایت کمک می‌کند تا تعامل انسان با محیط را بهتر درک کرده و از دلایل و روند توسعه زیستگاه‌ها مطلع شویم.»
کاوش داده‌های جدولی از دو جلد و تنها به صورت چاپی موجود است (آثار مورخ، ترتیوس چندلر و استاد علوم سیاسی، جورج مدلسکی). «ربا» و همکارانش اما سعی کردند با طراحی نقشه‌ای تقریبا جامع؛ چگونگی رشد جمعیت شهرهای جهان را در طول هزاره‌ها مشخص سازند.
حاصل کار این گروه رایگان در دسترس است و به‌عنوان «نخستین گام در درک فرآیند توزیع جغرافیایی جمعیت شهری در طول تاریخ و در سراسر جهان» معرفی شده است.
شهر سومری «اریدو» طلیعه شهرنشینی در سال۳۷۰۰ قبل از میلاد است. اتفاقی که بعدتر علاوه بر بین‌النهرین، ایران، هند و چین را در بر گرفت و در نهایت به غرب و کرانه های مدیترانه رسید.
نقشه‌برداری پیش‌گفته، روندها و الگوهای خاصی را نمایان می‌کند. به‌عنوان مثال، نکته قابل توجه این است که اولین شهرها، از چین تا آمریکای شمالی، در یک کمربند عرضی مشابه قرار دارند. نشانه‌ای احتمالی از ارتباط بین مراحل شهرنشینی و شرایط آب و هوایی. سایر مراکز شهری اما در روزگار به مراتب متاخرتری پدید آمده‌اند.
در واقع تا سال۱۸۰۰م تنها ۳درصد از جمعیت زمین در شهرها زندگی می‌کردند و شهرنشینی جهانی از اواسط سده نوزدهم به این‌سو شتاب گرفته است. این افزایش سریع در داده‌های «گالکا»، با پدیدار شدن ناگهانی شهرهایی که در حدود ۱۸۷۵م و همچنین بعدتر و در سده بیستم به وجود آمده‌اند، قابل مشاهده است.
واپسین اطلاعات واردشده به پایگاه داده‌ها به سال ۲۰۰۰م برمی‌گردد. اگر این داده‌ها تا زمان حاضر به‌روز شود، رشد سرسام‌آور جمعیت شهری آسیا در قرن بیست‌ویکم را نشان خواهد داد. «ربا» البته اذعان می‌کند که داده‌های اخیر «به هیچ وجه کامل نیستند و هدف ما گرد آوردن اطلاعاتی جامع در باب جمعیت شهری جهان و قابل استفاده کردن آنها برای نقد، بررسی، آزمایش و تکامل خواهد بود.»
هرچند این گزارش هیچ نظریه مشخصی ارائه نمی‌کند؛ بااین‌حال «ربا» و همکارانش امیدوارند که نتایج کارشان سبب تسهیل پژوهش‌های آتی‌شده و بررسی طیف قابل توجهی از موضوعاتی که مدت‌هاست پژوهشگران این حوزه را با مشکل و ابهام مواجه کرده‌اند، آسان‌تر کند.
انگیزه اولیه «ربا» در پژوهش خود از فقدان داده‌های مربوط به حوزه مورد علاقه خود بود، اظهار ناامیدی کرد: «رابطه بین رشد شهرها و نزدیکی آنها به زمین‌های کشاورزی.» بااین‌همه حالا پایگاه داده‌ها محلی مناسب برای ردیابی روندهای اکولوژیک و اقلیمی عمیق‌تر و همچنین مطالعه تاثیر حمل‌ونقل، مسیرهای تجاری و تغییر مرزهای سیاسی در رشد شهری خواهد بود.«ربا» سعی نکرد تعاریف چندگانه شهر را (که در آثار«چندلر و مدلسکی» به‌طور قابل توجهی بر اساس منطقه و دوره متفاوت است) هماهنگ کند. به‌عنوان مثال، «چندلر» در حالی هر مکانی با بیش از ۲۰۰۰۰ نفر را در محدوده سال های ۸۰۰-۱۸۵۰ پس از میلاد را شایسته ضبط دانسته؛ که بعدتر [از استانداردی دوگانه استفاده کرده] و در آسیا مکان‌های جمعیتی بالای ۴۰۰۰۰نفر را محاسبه کرده است. به علاوه حداقل‌های «مدلسکی»[ در تعریف شهر] هم در طول زمان تغییر کرده و از ۱۰۰۰۰نفر تا سال ۱۰۰۰قبل از میلاد، به ۱۰۰۰۰۰نفر تا سال ۱۰۰۰پس از میلاد و یک میلیون نفر در سال‌های پس از آن افزایش یافته است. این پژوهشگران آمار ارائه‌شده را از منابع متعددی مانند سرشماری‌ها، حساب‌های مسافران، فهرست‌های مالیاتی، روزنامه‌ها، سوابق مربوط به بلایا، حمام‌های عمومی و سوابق باستان‌شناسی گردآوری کرده‌اند. پایگاه داده‌های مذکور در نحوه ترسیم توسعه شهری اروپا بسیار جامع‌تر از روند کاهشی و نابودکننده شهرهای آسیای جنوبی، آفریقا و آمریکای پیش از کلمبیا [آمریکای قبل از حضور سفیدپوستان] است. به باور«ربا»: «قطعا دیدگاهی اروپایی‌محور وجود داشته است.» او اما امیدوار است که اکتشافات باستان‌شناسی و بایگانی جدید به گسترش پایگاه داده‌ها کمک کرده و شکاف‌ها و ابهامات غیر قابل انکار جغرافیایی و زمانی را ترمیم کند.
منبع: گاردین
