خانه اتحادیه؛ یادمان سیاست و تجارت
این اثر در تاریخ ۱۲تیر۱۳۸۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. اما پس از چندی به حکم دیوان عدالت اداری ایران، خانه اتحادیه به همراه خانه پدری پروین اعتصامی از فهرست آثار ملی خارج شدند و در خطر تخریب قرار گرفتند. تا اینکه این خانه در مهر ماه۱۳۹۴ توسط سازمان زیباسازی شهر تهران به قیمت ۲۸میلیارد تومان خریداری و جزو دارایی‌های شهرداری تهران شد.
این خانه در دهه۱۲۶۰ ه.ش بنا نهاده شده است. هنگامی که باغ بزرگ لاله‌زار برای ساخت خیابانی به همین نام بخش‌بندی و فروخته شد، بخشی از آن به میرزا ابراهیم‌خان، پدر علی‌اصغرخان اتابک (امین‌السلطان) رسید و با مرگ ابراهیم‌خان، پسرش بخش‌های دیگری از زمین‌های مجاور را خرید و به آن افزود.
این باغ در دوران صدراعظمی میرزا احمدخان اتابک، میزبان دیدارهای سرنوشت‌سازی بوده است. بسیاری از شخصیت‌های انقلابی و سیاسی دوران مشروطه این خانه را پناهگاه خود می‌دانستند. ناصرالدین‌شاه قاجار نیز به این خانه رفت‌وآمد می‌کرد و ملاقات‌های حساسی در این عمارت داشته است.
نوادگان امین‌السلطان در دوره‌های بعد، زمین پدری را تفکیک کردند و فروختند. سینما جهان، سینما شهرزاد، یک پارکینگ و یک مجتمع تجاری در بخشی از همین زمین‌ها ساخته شده است.
رحیم اتحادیه، تاجر سرشناس در سال۱۲۹۵ شمسی این زمین را از وارثان امین‌السلطان خرید و با تفکیک آن به ۳۰سهم، آن را میان فرزندان خود تقسیم کرد. این خانه در دهه۵۰ لوکیشن سریال معروف «دایی جان ناپلئون» ساخته ناصر تقوایی بود و به همین نام نیز معروف شد. خانه دایی‌جان ناپلئون تنها قطعه بازمانده از باغ‌های لاله‌زار است.
در انتهای بن‌بست اتحادیه، سردر آجری بسیار زیبایی خودنمایی می‌کند که در ورود به خانه و باغ اتحادیه است. آجرکاری اسلیمی سردر خانه، ستون تو کار نیم‌گرد در دو طرف در، قرنیز آجری بخش فوقانی، قاب مربوط به اسمای الهی، قوس مغولی در محل چراغ‌دان و نقوش اسلیمی که نقش دو اژدها را ترسیم کرده‌اند، از تزئینات چشم‌نواز سردر آجری است.
خانه و باغ اتحادیه ۸۷۱۰متر مربع مساحت دارد و دارای اندرونی و بیرونی است. پس از ورود، درهای اندرونی و بیرونی را در دو سمت می‌توان مشاهده کرد. مهم‌ترین و بزرگ‌ترین قسمت بنا، یعنی بخش بیرونی، در حیاط شرقی قرار دارد که ساختمان‌های مهم خانه در آن قرار دارد. با ورود به این بخش داخلی، بنای کوچک ولی بسیار زیبایی را در سمت راست یعنی قسمت شمال شرقی باغ می‌بینید که در بالای ورودی آن به طول ۲ متر مقرنس‌کاری با بهره‌گیری از گچ جلوه می‌کند. کمی دورتر از این بنا، عمارتی با دو ستون سنگی و درهای فلزی به چشم می‌خورد که محل فیلم‌برداری سریال دایی‌جان ناپلئون بوده است. مهم‌ترین ساختمان خانه اتحادیه، عمارت L شکلی است که در سمت شمال و شرق قرار دارد و حوض بزرگی در جلوی آن خودنمایی می‌کند. در نمای بیرونی این عمارت، گچ‌بری‌های قاجاری در قسمت سردر و آجرچینی‌های مختلف در قسمت پایینی دیده می‌شود. همچنین یک ساختمان کوشک مانند در وسط حیاط قرار دارد که معماری آن نشان می‌دهد نسبت به ساختمان‌های دیگر عمارت، جدیدتر است.
آجرکاری و گچ‌کاری دو هنر اصلی به‌کار رفته در معماری خانه اتحادیه است که نمونه برجسته‌ای از معماری دوران میانی قاجار به‌شمار می‌رود. این خانه پنج حوض و حوضچه زیبا در اندازه‌های متفاوت دارد.
در تعطیلات ایام شب قدر تیرماه۹۳ بخش قاجاری خانه باغ اتحادیه (ضلع جنوب غربی عمارت) با لودر توسط شهرداری تهران تخریب شد. ساعت۲ نیمه‌شب شنبه مورخ اول شهریور۱۳۹۳ بخشی از مجموعه که باقی‌مانده املاک امین‌السلطان بود و تبدیل به کارگاه شده بود، در آتش سوخت.
احیا و بازسازی
در بهمن‌ماه۱۳۹۲، شورای شهر تهران به فوریت طرح الزام شهرداری تهران به خریداری و بازسازی این خانه تاریخی رای داد و قرار شد این خانه-باغ تاریخی پس از بازسازی و احیا از سوی شهرداری تهران به مرکز فرهنگی-هنری تغییر کاربری دهد.
این خانه در مهرماه۱۳۹۴ توسط سازمان زیباسازی شهر تهران به قیمت ۲۸میلیارد تومان خریداری و جزو دارایی‌های شهرداری تهران شد و قرار شد کار مرمت آن شروع شود. عملیات مرمت توسط مهندسان مشاور آکران و شرکت پویا مهر زیر نظر معین افضل‌خانی، معمار و طراح انجام گرفت و در مهر۱۳۹۹ پایان یافت.
