نگاهی به شکل‌گیری نظام آموزشی جدید در جنوب ایران
مدرسه سعادت
«میرزا احمدخان دریابیگی» اهل آذربایجان و متولد تبریز بود و در تهران زندگی می‌کرد. احمدخان در دارالفنون و در رشته مهندسی نظام و ساختمان، موفق به تحصیل و نخستین‌بار در ۱۳۱۰ هجری قمری ازطرفِ حکومت برای فرماندهی کشتی «پرسپولیس» به بوشهر اعزام شد. او پس از آنکه در ۱۳۱۴ هجری قمری به حکمرانی بنادر منصوب شد تا سال ۱۳۳۷ هجری قمری به‌غیراز برخی وقفه‌ها حاکم بوشهر و دیگر بنادر و جزایر خلیج‌فارس بود.
دریابیگی بیشتر به علت خدماتش در دریانوردی مدرن ایران (نخستین فرمانده نیروی دریایی مدرن ایران در خلیج‌فارس و طراح نخستین یونیفورم نیروی دریایی مدرن ایران) شناخته می‌‌شود؛ درحالی‌که فعالیت‌های فرهنگی او نیز شایان توجه است.
تاسیس سعادت، نخستین مدرسه جدید در سراسر جنوب ایران از مهم‌ترین آنهاست.
در سال۱۳۱۷ هجری قمری دریابیگی با ارسال نامه‌ای به انجمن معارف که به تازگی با حمایت صدراعظم، «میرزا علی‌خان امین‌الدوله» در تهران تاسیس شده بود، هدف خود را از تشکیل مدرسه‌ای به سبک نو آشکار کرد. بدیهی است که درس‌خواندن دریابیگی در دارالفنون، با گسترش اندیشه مدرسه‌سازی در آن برهه در این تصمیم او بی‌اثر نبوده است. اما جز آن براساس نقلی از روزنامه «حبل‌المتین» به تاریخ شعبان همان سال، گویا سفارش‌های «واثق‌الملک» مفتش دریا و بنادر به مدرسه‌سازی نیز در این اقدام دریابیگی کارآ بوده است. به‌هر روی، دولت به خواست حاکم بندرهای جنوبی، در ذی‌قعده۱۳۱۷ هجری قمری فردی دانا به اداره آموزش نو به بوشهر روانه می‌کند تا مدیریت مدرسه تازه را عهده‌دار شود.
فرد منتخب برای این ماموریت «شیخ محمدحسین کازرونی» بود که اصالتی شبانکاره‌ای (واقع در روانسر کرمانشاه) داشت؛ اما با خانواده به بوشهر مهاجرت کرده بودند. او که بعدها به نام سعادت شهرت یافت، به علت تدریس پدرش در کازرون به این نام هم شناخته می‌شدند. در آن هنگام، شیخ محمدحسین مقیم تهران و آموزگار ادبیات فارسی در مدرسه نوبنیاد افتتاحیه بود. پیش از رسیدن شیخ محمدحسین، دریابیگی با پذیرفتن هزینه تحصیل ۲۰نفر از کودکان فرودست و نیازمند که از اهالی دشتی و تنگستان بودند، مدرسه سعادت را در ذی‌قعده۱۳۱۷ هجری قمری افتتاح کرد. این مرکز نو در خانه «حاج محمدحسین صفر» در مرکز بوشهر و نزدیک به حسینیه کازرونی گشایش یافت. دریابیگی به‌منظور اداره مدرسه از «محمدباقر بهبهانی» سرپرست مدرسه احمدیه، «میرزا حسین معتقد اهرمی» و «میرزا آقا دلال شیرازی» دعوت کرد. احمدیه نخستین مدرسه در بوشهر بود و در آن قرآن و علوم دینی و دیوان حافظ تدریس می‌شد. باوجود برخی نوآوری‌ها و تغییرات در برنامه درسی احمدیه، اما همچنان روش تدریس به شیوه مکتب‌خانه‌ای بود.
در سال نخست مربی دوره مقدماتی میرزا علی بود، مدیر و ناظم مدرسه به ترتیب «شیخ محمدحسین سعادت» و «شیخ عبدالکریم سعادت» بودند که تدریس هم می‌کردند. دفتردار، آقا محمدباقر بهبهانی و میرزا حسین معتقد اهرمی نیز از دیگر آموزگاران مدرسه بودند. به مدت دو ماه استقبال چندانی از مدرسه نشد؛ اما به تدریج خانواده‌های مختلفی چه از ثروتمندان و چه فرودستان، خواهان نام‌نویسی فرزندانشان در مدرسه پسرانه شدند.
سرپرستان سعادت در کمتر از چند ماه پس از افتتاح مدرسه نخستین جلسه امتحانی مدرسه را با حضور نمایندگان کشوری و لشکری، اعیان و تاجران و علما برگزار کردند. در این دیدار پیشرفت دانش‌آموزان و وضعیت رضایت‌بخش آنان، انگیزهای شد تا هریک از میهمانان متعهد شود سالانه مبلغی را به مدرسه کمک کند. کمک‌های مردمی به پویایی هرچه بیشتر این مرکز نوپا کمک کرد؛ به‌گونه‌ای‌که تا پایان سال۱۳۱۸ هجری قمری، یعنی سال‌گشت تاسیس مدرسه تعداد دانش‌آموزان به ۳۵۰نفر رسید.
ساختمان مدرسه باوجود داشتن ۱۰اتاق گنجایش دانش‌آموز جدید نداشت. ازاین‌رو، دریابیگی به خواست مسوولان مدرسه دو هکتار زمین که متعلق به «ملک‌التجار» بود و به «معین‌التجار بوشهری» واگذار شده بود، به‌منظور تاسیس ساختمان جدید در نظر گرفت. قرار بر این شد که مدرسه نو شش کلاس بزرگ، یک سالن، چهارراهرو و تعدادی اتاق داشته باشد. به جز کمک‌های مردمی که همچنان پابرجا بود، دریابیگی با ارسال نامه‌ای به «مظفرالدین‌شاه» از او نیز یاری خواست، در پاسخ به او شاه قبول کرد هزار تومان ازطریق گمرک بوشهر به مدرسه کمک کند و پسوند مظفری سعادت به علت همین کمک‌های شاه است.
پیش از تکمیل ساختمان جدید، مدیران مدرسه سعادت مصمم شدند آموزش زبان‌های غیرفارسی را هم به برنامه درسی دانش‌آموزان اضافه کنند؛ به‌ویژه آنکه در آن برهه دول اروپایی متعددی در بوشهر نمایندگی داشتند و ضرورت یادگیری زبان‌های خارجی کاملا آشکار بود. تاجران، طرفداران اصلی این طرح بودند. روسای مدرسه قبل از هر اقدامی برای شروع این طرح در باب جواز فراگیری دو زبان انگلیسی و فرانسوی و البته برای امر تجارت از علما کسب تکلیف کردند تا مبادا در مسیر اجرای طرح با مخالفتی روبه‌رو شوند. عالمان و مراجع‌تقلید ازجمله «ملا محمدکاظم خراسانی معروف به آخوند خراسانی»، «شیخ عبدالله مازندرانی» و« سید محمدکاظم یزدی» پاسخ دادند که «تحصیل زبان‌خارجه حرمت ذاتی ندارد» پس به فرمان دریابیگی، «اسدالله میرزا» در مدرسه استخدام شد تا آموزش دو زبان انگلیسی و فرانسوی را عهده‌دار شود.
اواخر سال۱۳۱۹ هجری قمری مدرسه سعادت به ساختمان جدید منتقل شد و طی مراسمی تشریفاتی با حضور «رضاقلی‌خان نظام‌السلطنه مافی» مدرسه افتتاح شد. او حاکم تازه‌وارد بنادر و جزایر جنوب پس از عزل دریابیگی بود که برخلاف دریابیگی حکمران جدید چندان به پیگیری امور مدرسه یا کمک‌های مالی علاقه‌مند نبود. در این برهه، نه حاکم شهر بلکه برنامه‌ریزی دو نفر از کارکنان گمرک بوشهر در تامین هزینه‌های مدرسه بسیار اهمیت داشت. اولی «عبدالحمیدخان متین‌السلطنه» بود، یعنی مترجم «مسیو سیمسیم» بلژیکی، مدیر کل گمرکات بنادر جنوب و دومی «میرزا یانس‌خان ارمنی» که معاون رئیس گمرک بود. آن دو تاجران و توانگران را به ادامه کمک‌های نقدی تشویق کردند و به پیشنهاد یانس‌خان ارمنی قرار بر این شد که از واردات اجناس به گمرک بوشهر عدلی یک شاهی یا یک‌بیستم قران و از صادرات کالا عدلی نیم شاهی یا یک‌چهلم قران به‌طور دائم به مدرسه پرداخت شود. مدرسه درآمدهای خود را در سه بخش هزینه می‌کرد، اول حقوق کارکنان، دوم خرید بخشی از نوشت‌افزار دانش‌آموزان مثل کاغذ و قلم و مرکب... و سوم رسیدگی به امور مختلف ساختمان و تجهیزات مدرسه. دریابیگی در سال۱۳۲۵ هجری قمری بار دیگر به حکومت جزایر و بندرهای جنوبی منصوب شد و چون سابق به مشکلات و نیازهای سعادت توجه داشت. اکنون که ۸سال از تاسیس مدرسه گذشته بود، بیش‌ازپیش بازدهی مثبت این مرکز نمایان بود، برای نمونه در پایان دوره هشت‌ساله نزدیک به پنجاه نفر از دانش‌آموختگان سعادت در اداره‌های مهم دولتی مشغول به‌کار شدند، مشاهده چنین ثمراتی و پیشرفت علمی و فرهنگی دانش‌آموزان انگیزهای شد تا خان‌های مناطقی چون دشتی و دشتستان نیز به تحصیل فرزندانشان در این مدرسه علاقه‌مند شوند.
