راه دریایی ادویه
اصلی‌ترین دلایل ورود کشورهای اروپایی به دریاهای ناشناخته آن زمان و شروع عصر اکتشافات جغرافیایی و دریایی را باید در مسائلی چون انباشت سرمایه در دستگاه کلیسا و روی‌آوردن کلیسا به سرمایه‌گذاری برای ترویج آیین مسیح در دیگر سرزمین‌های جهان، تلاش برای دست یافتن به ثروت‌های افسانه‌ای شرق و تصاحب آنها و رشد امکانات و دانش دریانوردی اروپاییان آن عصر و پیدایش تجهیزات تازه دریانوردی و در رأس آنها قطب‌نما بود.
در حقیقت، در پایان دوران قرون وسطی، نهاد کلیسا با سرمایه کلانی که طی دوران حاکمیت مذهبی و سیاسی خود اندوخته بود، به سرمایه‌گذاری در راه گسترش و ترویج آیین مسیحیت در دیگر سرزمین‌های جهان پرداخت، چنان‌که با نگاهی گذرا به نخستین گروه‌هایی که همراه با نظامیان و ملوانان جسور رهسپار کشف شرق از طریق دریاهای ناشناخته می‌شوند، درمی‌یابیم که غالب آنان را هیات‌های مبلغان مذهبی و میسیونرهای فرقه‌های مختلف مسیحی تشکیل می‌دهند. ضمن آنکه غالب کاشفان اروپایی نظیر بارتلومئو دیاز، واسکو دو گاما، آلفونسو دو آلبوکرک و... نیز خود دارای وجهه و رویکرد مذهبی بوده و در کنار اهداف اقتصادی و سودجویانه، ماموریت و اهداف دینی نهاد کلیسا را هم دنبال می‌کردند.
در کنار عامل فوق، میل وافر قدرت‌های اروپایی به تسلط بر ثروت‌های افسانه‌ای شرق و طلای سرزمین‌های شرقی و غارت آنها قرار داشت که از دوران قرون وسطی ذهن اروپاییان را به اشکال مختلف به خود مشغول کرده بود و درست به همین دلیل، نخستین کاشفان اروپایی که با آغاز عصر اکتشافات دریایی عازم شرق ثروتمند و رویایی شدند، همچون کریستف کلمب، در وهله اول به دنبال طلایی بودند که در باور آنها جهان شرق در آن غرق بود و برای دستیابی به طلا و سایر ثروت‌های شرق، از همان برخوردهای نخستین به جنگ و کشتار و ویرانی مناطق آباد و بندرهای پررونق حوزه‌های اقیانوس آرام و تمدن‌های کهن آمریکای لاتین که به آن نام هندغربی را می‌بخشند و اقیانوس هند و خلیج‌فارس دست زنند تا از این طریق به گنجینه‌های طلا و ذخایر ثروت این سرزمین‌ها دست یابند.
در این تصورات اروپاییان درباره ثروت‌های سرزمین‌های شرق، هند از جایگاهی برجسته و کاملا استثنایی برخوردار بود؛ به‌طوری‌که کلمب به‌عنوان نخستین دریانورد اروپایی این عصر درصدد کشف راهی برای دستیابی به هند از طریق غرب بود که ناخواسته به قاره آمریکا رسید و بی آنکه خود بداند، قاره‌ای جدید را کشف کرد. اهمیت هند نزد اروپاییان آن دوره به حدی بود که به تعبیر احمد میرفندرسکی: «به قول مورخان راه اغراق نرفته‌ایم اگر بگوییم در آن عهد عده کثیری شب‌ها با اندیشه هند خواب می‌رفتند و جواهرات گران‌بها، حیوانات بی‌شمار، نباتات سحرآسا و عطریات مدهوش کننده آن را خواب می‌دیدند.
نه‌تنها سوداگران و بازرگانان و ماجراجویان و نوع‌پرستان، بلکه دانشمندان و متفکرین فرنگ هم فریفته هند بودند، چه این سرزمین از ازمنه دیرین مهد افکار عالی و اندیشه‌های ژرف بود. تماس اروپا با هند تاثیر عمیقی نه تنها در سرنوشت این دو قاره، بلکه در تاریخ بشر بخشید.» همچنین دستیابی به ادویه هندوستان و در اختیار گرفتن تجارت ادویه که در آن ایام کالایی ارزشمند و بس گران‌بها محسوب می‌شد نیز از جمله انگیزه‌های اساسی اروپاییان برای رسیدن به هند به شمار می‌رفت؛ ادویه که در بنادر هندوستان به وسیله تجار عرب معامله می‌شد، پس از عبور از مناطق تحت سلطه مسلمانان در بازاراهای اروپا توسط بازگانان ونیزی و جنوایی که تجارت آن را در انحصار داشتند، به فروش می‌رسید.
تجار عرب و بازرگانان ونیزی و جنوایی از تجارت ادویه که بسیار مورد احتیاج اروپاییان بود، سود هنگفتی می‌بردند. و در نهایت آنچه امکان عملی اکتشافات دریایی از سوی دستگاه کلیسا و کشورهای اروپایی را فراهم آورد، توسعه دانش و تجهیزات دریانوردی به ویژه قطب‌نما در دوره رنسانس بود که به اروپاییان اجازه داد از دریانوردی ساحلی و منطقه‌ای فراتر بروند و کشتی‌های مجهزتر خود را به میان دریاها و اقیانوس‌های تا آن زمان ناشناخته برانند. اما با ورود اروپاییان و کشورهای استعمارگر غربی به تجارت دریایی حوزه اقیانوس هند و آب‌های دریای عمان و خلیج‌فارس، مناسبات بازرگانی و اقتصادی بومی و سنتی این مناطق مورد هجوم کشتی‌ها و بازرگانان سودجوی غربی قرار گرفت و دچار تحول اساسی شد.
اروپاییان توانستند به‌دلیل برتری نظامی و در اختیار داشتن کشتی‌های جنگی توپ‌دار و حمله به جوامع اسلامی و غیراسلامی کشورهای حوزه شبه‌قاره هند و خلیج‌فارس و به نابودی کشاندن زندگی و تجارت آنان، به‌طور کامل بر راه دریایی ادویه غلبه یابند و با تاسیس بنادر و پایگاه‌های دریایی و نظامی نوین، کنترل این راه و تجارت آن را در اختیار خود درآورند. در اثر تداوم این روند، تدریجا تجارت و نیز قدرت کشورهای شرقی دچار افول و ضعف مستمر و در نهایت نابودی نسبی شد و غالب این سرزمین‌های مذکور طی سده‌های بعد از حضور پرتغالی‌ها در اقیانوس هند، به‌صورت مستعمرات کشورهای اروپایی درآمدند.
