بزرگداشت ابوریحان بیرونی خورشید خوارزم
او در این دوران در فقر و تنگدستی می‌زیست و حامی و پشتیبانی نداشت. اما مدتی که در جرجان می‌زیست، تحت حمایت قابوس وشمگیر، پادشاه آل زیار قرار داشت و کتاب «آثارالباقیه عن القرون الخالیه» خود را در سال ۳۸۹ه.ق به قابوس تقدیم کرد. او در آثارالباقیه که از مهم‌ترین آثارش محسوب می‌شود، به تاریخ ایران و بابل و روم، جشن‌‌ها و اعیاد ایرانیان و دیگر اقوام، ادیان و آثار مقدس دین یهود، زردشتی، مانوی، صائبی، مزدک و... می‌پردازد. همچنین مقایسه و تطبیقی میان تقویم، مذهب و سنت فرهنگ‌ها و ملت‌های گوناگون انجام می‌دهد که به نوعی آنها را با نجوم و ریاضیات و اطلاعات تاریخی درهم آمیخته است. ابوریحان به‌عنوان اسیر به خدمت سلطان محمود درآمد. او به دنبال لشکرکشی سلطان محمود، چند سالی را در هند زندگی کرد و در همین سال‌ها توانست عرض جغرافیایی یازده شهر را تعیین کند. از آن مهم‌تر وی معروف‌ترین اثر خود را با عنوان «ماللهند» در طول اقامتش در هند تالیف کرد.
او در این کتاب به شرح و توصیف نظام طبقاتی موروثی، فلسفه و نجوم و دین در هند و مسائلی مانند آداب و رسوم ازدواج مردمان آن سرزمین پرداخته است. وی در دوران حضورش در هند تلاش کرد فرهنگ هند را به مسلمانان و سایر ملل بشناساند و از سوی دیگر هندیان را با آثار یونانی و ایرانی - اسلامی آشنا کند. قضاوت‌ها و نگاه او خالی از اغراض و تعصبات سیاسی و مذهبی و قومی بود؛ به‌طوری‌که به نظر می‌رسد از اجباری که بر تغییر دین هندیان وارد شده بود، ناخرسند بود و آن را کاری نابخردانه می‌دانست. بیرونی در زمان محمود غزنوی علاوه بر چند رصد مهم، رساله «استخراج الاوتار» و کتاب «التفهیم لاوائل صناعه التنجیم» را به پایان رساند. همچنین در دوران حکمرانی سلطان مسعود کتاب «قانون مسعودی» را به سلطان مسعود تقدیم کرد.
او برای نشان دادن استقلالش از حکومت و دربار پیلوار سیمینی که مسعود در قبال کارش به او بخشید، نپذیرفت. می‌توان گفت آثار بیرونی تقریبا تمام علوم زمانه‌اش را دربرمی‌گیرد. به غیر از ترجمه‌هایی که او از زبان سانسکریت به زبان عربی داشت، آثاری در باب موضوعاتی چون جغرافیا، ریاضی، نجوم، تاریخ، زمین‌شناسی، دستور زبان، فلسفه، پزشکی و داروسازی را به نگارش درآورد. تعداد نوشته‌های او را حدود ۱۴۶ شمرده‌اند. اما اکنون کمتر از یک‌پنجم آن به دست رسیده است. او به چهار زبان رایج آن دوره یعنی فارسی، عربی، سریانی و سانسکریت تسلط داشت. بیرونی از دگرگونی‌‌های زمین‌‌شناختی که در گذشته رخ داده نیز به‌‌خوبی آگاه بوده است؛ چنان‌‌که در شرح زمین‌‌شناختی بیابان عربستان و بیابان شنی خوارزم در کتاب تحدید نهایات خود به گوشه‌هایی از دانسته‌های خود اشاره کرده است.
او از فسیل‌‌ها به‌عنوان شاهدی بر نظریه‌های خود بهره می‌‌گیرد: «این بیابان عربستان که می‌‌بینیم، نخست دریا بوده و سپس پر شده است»...
همچنین در کتاب التفهیم نقشه‌‌ای از کره زمین رسم کرده است که ارتباط اقیانوس هند با اقیانوس اطلس برای نخستین‌‌بار در آن نشان داده شده است. از این رو، برخی او را از بنیان‌‌گذاران دانش مساحی (نقشه‌‌کشی) و از پیشگامان جغرافیایی ریاضی می‌‌دانند. در آخر باید گفت که بررسی آثار مختلف بیرونی حاکی از آن است که او از نظر شیوه پژوهش بسیار پیش‌تر از روزگار خود و کم و بیش همانند شیوه دانشمندان اروپایی عصر نوزایی بود. اما متاسفانه راه و روش او توسط عالمان بعد از او دنبال نشد و او همچون تک‌ستاره‌ای تکرار ناشدنی باقی ماند.
