دو سیل ویرانگر

علاوه بر گزارش سیلاب‌های ویرانگر در مقاطعی از آغازین سال‌های فعالیت کمپانی و حین عملیات اکتشاف نفت در جنوب غرب ایران، حداقل طی نیم قرن اخیر، چندین و چند سیل ویرانگر در ایران و خصوصا در این مناطق به وقوع پیوسته که از این میان دو سیلاب سال‌های ۱۳۴۷ و ۱۳۵۸ ویرانی‌های بیشتری را به دنبال داشتند.

اهالی خوزستان و کارکنان صنعت نفت نخستین روزهای بهمن ماه سال ۱۳۴۷خورشیدی را با بارش‌های متوالی و شدید آغاز کردند. روزنامه اطلاعات در تاریخ چهارشنبه دوم بهمن ۱۳۴۷ طی شماره ۱۲۷۹۷ خود گزارش داد که در اثر سیل راه آهن جنوب بسته شد و سیلاب در خیابان‌های اهواز و آبادان، عبور و مرور را مشکل کرده است. این‌بارندگی‌ها البته محدود به خوزستان نبود و همزمان ریزش باران در رشت و سایر شهرهای شمالی نیز مشکلاتی را برای مردم به وجود آورد.

راه آهن تهران- خرمشهر که محور مواصلاتی ریلی مهم در اتصال شمال و جنوب ایران محسوب می‌شد در اثر این حادثه طبیعی در چند نقطه آسیب دید و برای ترمیم آن فعالیت آغاز شد. بر اثر جاری شدن سیل در طول راه آهن، اکثر خانه‌های کارگران و افراد بومی در منطقه بین اندیمشک و اهواز در محاصره آب قرار گرفت و کارگران مذکور به اتفاق خانواده‌های خود به داخل واگن‌های قطارهایی که در ایستگاه‌های بین راه متوقف بودند پناه بردند. همزمان شاهراه خوزستان- تهران نیز به علت فروریختن پل شاهور مسدود شد.

در روزهای نخست این سیل مهیب، روستای خوردورق آبادان به زیر آب رفت و آتش‌نشانی و خدمات و مستغلات پالایشگاه آبادان برای کمک به سیل‌زدگان وارد عمل شد. به علت وضعی که بر اثر طغیان دریا و رودخانه‌های کارون، بهمنشیر و اروندرود به وجود آمد، انجمن شهر آبادان با حضور آقای فیلی معاون کل شرکت ملی نفت در حوزه قرارداد و شهردار آبادان، جلسه فوق‌العاده‌ای تشکیل داد و از طرف تیمسار دریابان «منشی»  فرمانده هنگ دریایی مستقر در خوزستان نیز عده‌ای از سربازان نیروی دریایی بسیج شدند تا در صورت بالا آمدن بیشتر آب آماده کمک به مردم باشند.

همزمان با وقوع سیل در خوزستان و آبادان، قرار قبلی حضور معاون نخست وزیر شوروی در آبادان از بین رفت و هواپیمای اختصاصی وی و هیات همراه به علت نامساعد بودن هوا از طریق اصفهان به تهران بازگشت. مطبوعات محلی همچنین گزارش کردند که در ایام بارندگی و سیل مذکور هوای آبادان و خرمشهر مه‌آلود بوده و ایاب و ذهاب موتور لنج‌ها به کویت و سایر شیخ‌نشین‌های خلیج فارس نیز صورت نگرفت.

سیلاب پل شاهور را فرو‌ریخت، کلیه اتوبوس‌هایی که از اهواز عازم تهران بودند یا از اندیمشک به اهواز می‌رفتند در طرفین پل متوقف شدند.

در خوزستان با طغیان رودخانه کرخه، آب از مسیر سرریز شد و ماموران با کمک مردم کیسه‌های شن را جلوی سیلاب گذاشتند تا از نفوذ آن به خانه‌ها و مزارع‌شان جلوگیری کنند.

همزمان ناحیه نفتی دارخوین اهواز نیز به محاصره سیل افتاد و چون سیلاب به طرف خانه‌های مسکونی پیشروی می‌کرد، توسط نیروهای شرکت نفت و مراکز امداد و نجات ارتش یک هزار گونی پر از ماسه به محل فرستاده و ساخت سیل‌بند توسط کارکنان شرکت نفت و مردم محلی انجام گرفت. در چنین شرایطی سیل باعث هجوم مارها به مناطق مسکونی شوشتر شد و روزنامه‌ها نوشتند که ظرف دو روز گذشته اهالی صدها مار را کشته‌اند.

یازده سال پس از فاجعه سیل مرگبار در مناطق نفت‌خیز جنوب و در یکمین سالگرد پیروزی و استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران، خوزستان مجددا شاهد سیلی عظیم و ویرانگر بود. سهمگین بودن این سیل در روز ۲۲ بهمن سال ۱۳۵۸ باعث شد تا تیتر اصلی روزنامه‌های ایران یک روز پس از سالگرد پیروزی انقلاب به پوشش اخبار آن اختصاص یابد؛ به دنبال سیل شدید در خوزستان حالت فوق‌العاده اعلام شد. در پی سه روز بارندگی در منطقه خوزستان و جاری شدن سیل در اکثر شهرهای این استان کار کمک‌رسانی به سیل‌زدگان از سوی گروه‌ها و ادارات و موسسات آغاز شد. در چهل و هشت ساعت نخست این سیل ویرانگر ۹ نفر کشته شدند. با طغیان رودخانه کرخه ۶۰ روستا در محاصره سیل قرار گرفتند و در ۱۲روستا سدهای خاکی شکسته شد. بستان و هویزه در محاصره سیل قرار گرفت و قسمتی از شهر سوسنگرد نیز در معرض خطر واقع شد. در سیل مذکور، اکثر جاده‌های فرعی که به چاه‌های نفت منتهی می‌شد زیر آب رفت و دسترسی به چاه‌ها غیر‌ممکن و رفت و آمد در این مناطق قطع شد. روستاییان ساکن در اطراف تاسیسات نفتی مارون و کوپال به‌حال فرار روستاها را ترک کردند و در تاسیسات نفتی پناه گرفتند. شرکت ملی نفت این‌بار نیز دوشادوش دیگر سازمان‌ها و ارگان‌ها برای حل مشکلات مردم مشارکت داشت و یک فروند هلی کوپتر شرکت ملی گاز برای نجات ساکنان روستاهایی که در محاصره سیل بودند عازم منطقه رامشیر و آغاجاری شد. در منطقه نفتی مارون به‌دنبال شکستن یک لوله و پخش شدن نفت اکیپی از ماموران شرکت نفت عازم منطقه شدند.

روز پنج‌شنبه ۲۵ بهمن ۱۳۵۸ روزنامه اطلاعات خبر داد که پل معلق اهواز در خطر انهدام قرار دارد. در همان روز و به دنبال شکستن سد ساحلی در ناحیه نیوساید که کوی منازل کارکنان شرکت ملی نفت در اهواز بود، آب به سوی خیابان منطقه نیوساید سرازیر شد و کارکنان مستغلات شرکت نفت و ستاد بحران استان برای جلوگیری از پیشروی آب به سوی خانه‌های مسکونی کارکنان با ایجاد سیل‌بند اقداماتی به انجام رساندند.

 فرشید خدادادیان پژوهشگر تاریخ و مدرس دانشگاه