صنعت خودرو پیش از انقلاب
به‌دلیل همین افزایش استفاده از خودرو و جذابیت اقتصادی تولید آن، در سال ۱۳۴۲ وزارت اقتصاد، مجوز ساخت خودرو را در داخل کشور، صادر کرد؛ هرچند پیش از آن اولین کارخانه‌های خودروسازی در ایران تاسیس شده بودند. گروه صنعتی تولیدی «مرتب»، شرکت خودروسازی ایرانی است که در ۱۵مهر سال ۱۳۳۶ تاسیس شد و با نام کارخانه‌های «لندرور» و به‌عنوان نمایندگی فروش اتومبیل‌های شرکت «روور»، در اداره ثبت شرکت‌ها و مالکیت صنعتی تهران، به ثبت رسید، هرچند تولید و مونتاژ این شرکت رسما از سال ۱۳۴۱ آغاز شد.
پس از این تغییر سیاست، یعنی مونتاژ خودرو در داخل به‌جای واردات آن، شرکت‌های متعددی در کشور، با هدف مونتاژ خودروهای خارجی، تشکیل شدند. کارخانه «خاور» (ایران خودرو دیزل فعلی)، که کامیون‌های شرکت بنز را تولید می‌کرد به‌عنوان اولین تولید‌کننده کامیون در سال ۱۳۳۸ تاسیس شد. همچنین شرکت «پارس خودرو» در سال ۱۳۳۵ هجری شمسی با نام شرکت بازرگانی «جیپ ایران» در حومه تهران قدیم (کیلومتر ۹ جاده مخصوص کرج) راه‌اندازی شد. شرکت‌های «ایران ناسیونال» (ایران خودرو) در سال ۱۳۴۱، «زامیاد» ۱۳۴۲، «لیلاند موتور ایران» (شهاب خودرو) ۱۳۴۲، «ایران کاوه» در سال ۱۳۴۴، «سیتروئن ایران» (سایپا) ۱۳۴۵ و مزدا ۱۳۴۹ نیز در همین دوران تاسیس شدند.با وجود تاسیس این شرکت‌ها و کارخانه‌ها، نقش آنها اغلب مونتاژ خودرو بود و در بهترین شرایط نیز تنها حدود ۳۰ درصد قطعات این خودروها در داخل کشور ساخته و مابقی قطعات برای مونتاژ در کارخانه‌های ایران، وارد می‌شدند. همچنین تیراژ تولید این کارخانه‌ها بسیار پایین بود و اغلب این خودروها در داخل کشور مورد استفاده قرار می‌گرفت. از سال ۱۳۵۳ و با افزایش چشمگیر درآمدهای ارزی، واردات خودرو سواری نیز افزایش یافت و در نتیجه کارخانه‌های خودروسازی با مشکل افزایش رقبای خارجی مواجه شدند. از میان چنین واحد‌هایی به‌طور مصداقی در بخش صنعت می‌توان به بررسی صنعت خودرو پرداخت.
در سال ۱۳۴۷ تعداد به اصطلاح کارخانه‌های تولیدی خودرو در ایران برای ظرفیت ۱۷۰۰ دستگاه، ۱۱ واحد بود. کره‌جنوبی درست در همان بازه زمانی با ۷ هزار دستگاه تولید، فقط ۲ واحد خودروسازی فعال داشته است. همین دو واحد فعال خودروسازی نیز برای داخلی‌سازی خودرو برنامه‌ریزی کردند.کره‌جنوبی درحالی چنین سیاستی را برای صنعت خودرو اتخاذ کرده است که در ایران توجه اصلی بر مونتاژ و سر هم بندی خودرو بوده است. علینقی عالیخانی، وزیر اقتصاد طی سال‌های ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۸ در خاطراتش آورده است: «مثلا اتومبیل، برای اینکه ممنوع کردن ورود اتومبیل در عمل باعث آن چیزی شده بود که به نام مونتاژ اتومبیل در ایران انجام می‌دادند. تمام قطعات را از بیرون وارد می‌کردند و همان ارز اتومبیل و شاید بیشتر هم خرج می‌شد و عده به‌خصوصی بدون هیچ جهتی پولدار می‌شدند.بدون اینکه در داخل کشور یک کار درست و حسابی انجام بدهند. مونتاژی که به آن صورت وجود داشت یکی از بلا‌های کشور بود... بدون اینکه ارزش افزوده‌ای در داخل کشور به‌دست بیاید یک چیز‌هایی را بردارند و بیاورند. مثلا فیات را در ایران مونتاژ می‌کردند و علامت ساخت ایران هم پشتش بود، ولی حتی این علامت «ساخت ایران » را هم در ایتالیا ساخته وآورده بودند!»
منبع: ایرنا، خاطرات علینقی عالیخانی
