دولت سوم ابراهیم حکیمی

۲۷ آذرماه ۱۳۲۶ ابراهیم حکیمی جای قوام‌السلطنه را گرفت و نخست وزیر شد. ابراهیم حکیمی که اصالتا اهل اصفهان بود، در ۱۲۸۸ هجری قمری در تبریز به دنیا آمد. پدرش میرزاابوالحسن حکیم‌باشی و عمویش میرزا محمود حکیم‌الملک، از پزشکان دربار مظفرالدین‌شاه بودند و از همین رو لقب حکیم‌الملک به آنان اعطا شده بود. ابراهیم پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی در دارالفنون مظفری تبریز و نیز در دارالفنون ناصری تهران در ۱۳۱۲ هجری قمری، تحت سرپرستی برادر بزرگش، نصره‌الحکما، به دانشکده پزشکی در پاریس رفت. در سفر دوم مظفرالدین‌شاه به اروپا در ۱۳۲۱ همراه‌شاه به ایران بازگشت و حکیم‌باشی مظفرالدین‌شاه شد و بعد از فوت عمویش،‌ شاه لقب حکیم‌الملک را به او داد. او اندکی بعد از طبابت کناره گرفت. پس از مرگ مظفرالدین شاه، به مشروطه‌خواهان پیوست. وی عضو کمیته انقلاب ملی بود و جلسات کمیته در منزل او برگزار می‌شد.

حکیمی در دوره اول مجلس شورای ملی به نمایندگی برگزیده شد؛ اما در پی به توپ بسته شدن مجلس، به سفارت فرانسه پناهنده شد و سپس به اروپا رفت و در آنجا بر ضد محمدعلی‌شاه به فعالیت پرداخت. وی بعد از فتح تهران و برکناری محمدعلی شاه، به ایران بازگشت و در انجمن آشتی ملی که برای تدوین قانون انتخابات تشکیل شده بود و در انجمن نظار که نظارت بر انتخابات تهران را برعهده داشت، حضور داشت.

در دومین دوره مجلس شورای ملی (۱۳۲۸هجری قمری)، حکیمی نماینده مردم آذربایجان شد. در اولین دولت بعد از فتح تهران به ریاست مستوفی‌الممالک، وزیر مالیه شد؛ اما چند ماه بیشتر در این سمت نماند. در دولت دوم محمدولی‌خان سپهدار، وزیر علوم و اوقاف و فواید عامه و در دولت صمصام‌السلطنه، وزیر مالیه بود؛ اما پس از مدتی استعفا کرد. در دولت‌های کوتاه‌مدت قبل از کودتای سوم اسفند، نظیر دولت علاءالسلطنه، مشیرالدوله، عین‌الدوله، مستوفی‌الممالک و صمصام‌السلطنه، حکیمی به تناوب وزارت علوم و اوقاف و فواید عامه، وزارت مالیه و وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه را برعهده داشت.

از جمله فعالیت‌های سیاسی حکیمی در دوره رضاخان مشارکت در تاسیس حزب تجدد همراه با علی‌اکبر داور و عبدالحسین تیمورتاش و محمد تدین بود. در جریان کودتای اسفند ۱۲۹۹، عوامل کودتا وی را دستگیر و چندی بازداشت کردند. با روی کار آمدن رضاخان سردار سپه، حکیمی از سیاست کناره گرفت و به تالیف پرداخت، اما اثری از او به چاپ نرسید. پس از سقوط رضاشاه در شهریور ۱۳۲۰، حکیمی به صحنه سیاست بازگشت و در مرداد ۱۳۲۱ در دولت قوام‌السلطنه وزیر مشاور شد، و پس از سقوط آن دولت در بهمن همان سال، تا ۱۳۲۴ عهده دار سمت دولتی دیگری نشد. در اردیبهشت ۱۳۲۴، فراکسیون‌های مختلف مجلس به نخست‌وزیری وی به‌عنوان دولتمردی محترم و بدون مناسبات نزدیک با قدرت‌های خارجی، متمایل شدند؛ ولی او در انتخاب وزیران، نظر نمایندگان را تامین نکرد و در نتیجه، مجلس به وی رای اعتماد نداد. در اسناد مجلس شورای ملی درباره این جلسه آمده است: «مجلس شورای ملی در جلسه ۱۳ خرداد ۱۳۲۴ نسبت به کابینه آقای حکیمی نخست‌وزیر رای اعتماد گرفته و چون ۲۵ نفر از ۹۵ نفر عده حاضر فقط رای مثبت داده بودند، لذا اکثریت حاصل نشد.»

حکیمی در پی رای عدم اعتماد به کابینه‌اش، ترجیح داد استعفا دهد؛ اما پس از آن دو بار دیگر نیز مامور تشکیل کابینه شد، یک بار آبان ماه همان سال که دولتش ۷۶ روز عمر کرد و دیگر بار آذرماه ۱۳۲۶ بود که حکیمی جایگزین قوام شد. این بار نیز حکیمی نتوانست حتی یک سال بر مسند امور بماند و در طولانی‌ترین دوران نخست‌وزیری اش کمتر از ۶ ماه دوام آورد و در اواسط خرداد ۱۳۲۷ از سمت خود استعفا کرد.

وی در ۲۷ مهر ۱۳۳۸ در سن۹۲ سالگی در تهران درگذشت.