سفر احمدشاه به انگلیس و سوروسات قرارداد ۱۹۱۹

احمدشاه قاجار که به عادت سلاطین قاجاریه به سفر اروپا رفته بود از هفتم تا دهم آبان ماه ۱۲۹۸ خورشیدی (۲۹ اکتبر تا اول نوامبر ۱۹۱۹ میلادی) در لندن مورد پذیرایی مجلل و بی‌سابقه مقامات تراز اول انگلستان قرار گرفت که دلیل آن امضای قرارداد نهم اوت (۱۹۱۹) دولت انگلستان با وثوق‌الدوله رئیس‌الوزراء وقت بود که هنوز به‌دست مجلس نرسیده بود و انگلیسی‌ها می‌خواستند به‌صورتی رفتار کنند که این قرارداد در ضیافت‌های رسمی لندن از زبان سلطان احمد‌شاه تایید شود.

پس از خاتمه جنگ اول جهانی، انگلستان ـ یکی از فاتحین این جنگ ـ قدرت مسلط خارجی در ایران به‌شمار می‌آمد زیرا نه‌تنها نیروهای عثمانی و حامیان آلمانی آنها شکست خورده و از خاورمیانه بیرون رانده شده بودند، بلکه روسیه هم به علت بروز انقلاب بلشویکی دچار آشفتگی و جنگ داخلی بود. بر این اساس انگلیسی‌ها نیروهای خود را تا شمال ایران پیش رانده و از طریق مرزهای جنوبی روسیه به نیروهای مخالف رژیم کمونیستی جدید روسیه کمک می‌کردند. انگلیسی‌ها برای تثبیت نفوذ خود در ایران، در نهم اوت ۱۹۱۹ و در شرایطی که احمدشاه قاجار فاقد هرگونه نفوذ سیاسی در کشور بود و سلسله قاجار در آستانه انقراض قرار داشت‌، قراردادی با نخست وزیر وقت ایران ـ وثوق‌الدوله ـ امضا کردند. به موجب این قرارداد کلیه تشکیلات نظامی ومالی ایران تحت نظارت انگلیسی‌ها قرار می‌گرفت و امتیاز راه‌آهن و راه‌های شوسه ایران نیز به آنها واگذار می‌شد. پس از امضای این قرارداد، بین وثوق‌الدوله و «سرپرسی کاکس‌» وزیر مختار انگلیس که خبر آن محرمانه نگاه داشته شده بود، انگلیسی‌ها منتظر تصویب قرارداد از طرف مجلس ایران نمانده و یک هیات نظامی به ریاست ژنرال «دیکسون‌» و یک هیات مالی به ریاست «آرمیتاژ اسمیت‌» برای تشکیل سازمان جدید ارتش ایران و اداره امور مالیه کشور به ایران فرستادند. قرارداد ۱۹۱۹ که ایران را عملا تحت‌الحمایه انگلستان قرار می‌داد با مخالفت شدید افکار عمومی مواجه شد و به تصویب مجلس نرسید. وثوق‌الدوله با فشار افکار عمومی در چهارم تیر ۱۲۹۹ استعفا داد و مشیرالدوله ـ جانشین وی ـ قرارداد را لغو کرد.