تغییر ساختار آموزش‌عالی در دوره پهلوی دوم
خودگردانی دانشگاه‌ها
جمعی از دانشجویان دانشگاه تهران سال 1335
از اواخر دهه ۱۳۳۰، همکاری دانشگاه تهران با دانشگاه‌های آمریکایی توسـعه یافـت. از جمله در سال تحصیلی ۱۳۳۴-۱۳۳۳ش/ ۱۹۵۴م، موسسه علوم اداری دانشـگاه تهـران بـا کمک دانشگاه کالیفرنیای جنـوبی تاسـیس شـد. پـس از تاسیس دانشگاه تهران، علاوه بر گسترش دانشـکده‌های دانشـگاه تهـران، تعـدادی مراکـز آموزش‌عالی وابسته به وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتـی در شهرسـتان‌ها بـه‌خصـوص مراکز استان‌ها تاسیس شدند. طی سال‌های ۱۳۵۰-۱۳۴۱ش آموزش‌عالی خیـز بلنـدی در ایران برداشت. طی این دوره «شورای مرکزی آموزشی کشور» تاسیس شد که وظیفه داشت، خط‌مشی و برنامه‌ریزی آموزشی در همه سطوح و رشته‌ها را در آموزش‌عـالی تـدوین و تبیین کند. نقطه عطف آموزش‌عالی در طی سال‌های مذکور، تاسیس دانشـگاه آزاد بـود. ایـن دانشگاه در ابتدا قرار بود در سال ۱۳۵۵ دانشجو بپذیرد، اما به‌دلیل محدودیت اعتبـاری گشایش آن یک سال به تعویق افتاد و با ایجاد شبکه مراکز آموزشی منطقه‌ای، عمـلا در نیمه دوم سال ۱۳۵۶حدود۶۰۰ دانشجو در آن پذیرفته شدند. دو ماموریت مهم دانشگاه آزاد ایران «تربیت معلم» در رشته‌های پایه و راه‌اندازی و ترویج آموزش از راه دور بود. پروژه دانشگاه در دوره تاسیس از یکسو با نقاط قوت و قابلیت‌های درخـور تـوجهی آغاز شد و از سوی دیگر ضعف‌های ساختاری عمده‌ای در آن وجـود داشـت. عمـده ایـن نقاط قوت عبارتند از:
۱- دانشگاه در طرح اولیه خود نه صرفا محلی بـرای آمـوزش، بلکـه محلـی بـرای پژوهش و تولید علم تعریف شده بود. براساس لایحه قانونی دانشگاه تهران، عضـو هیات علمی بر مبنای انجام دادن کار پژوهشی می‌توانست ارتقا پیدا کند. همچنین مقرر شده بود که دانشگاه برای جامعه خدمات پژوهشی و تخصصی انجام دهد.
۲- خودگردانی دانشگاه به پشتوانه تنوع منابع مالی از آغاز تعریف پروژه تصـریح شـده بود و اینکه در کنار حمایت مالی دولت دانشگاه باید برای خود منابع متنوع مالی ایجاد کند. مانند شهریه یا درآمد از طریق ارائه خدمات علمی و فنی به اشخاص حقیقـی و حقـوقی و نیز جلب کمک‌های مردمی و هدایای وقفی و غیره.
۳- در لایحه قانونی، دانشگاه و شـورای آن دارای نشـان و اعتبـار صـنفی و حرفـه‌ای و اختیارات آکادمیک بودند. برنامه‌های آموزشی و درسی، پذیرش دانشجو، تدوین آیین‌نامه‌ها و... را خود دانشگاه صورت می‌داد و حتی پیشنهاد رئیس دانشگاه از طریق شورای دانشگاه انجام می‌پذیرفت.
۴- دانشگاه و آموزش‌عالی از اولویت اعتباری و حمایتی در خـور تـوجهی در سیاسـت بودجه دولتی برخوردار بودند و با این حمایت‌ها و توجهات پا گرفتند.
۵- شاخص تعداد دانشجو به استاد در دوره تشکیل، وضع مطلوبی داشت و به‌صورت پنج یا شش دانشجو برای یک استاد پیش می‌رفت.
۶- بخشی از استادان دانشگاه از مزیت دوگانه‌ای برخوردار بودند؛ زیـرا پـایی در دانـش قدیم و پایی دیگر در علم جدید داشتند.
۷- جذب استادان خارجی، دانشگاه را با مراکز علمی و دانشگاهی خارج مرتبط می‌کرد.
۸- دانشگاه به‌صورت برج و باروی آکادمیک بسته و محدودی تعریف نشده بود، بلکه براسـاس لایحه قانونی، رئیس دانشگاه می‌توانست بر حسب پیشنهاد شورای دانشـگاه و تصـویب وزیر معارف، علما و دانشمندان داخل و خارج را به عضویت افتخاری دانشگاه بپذیرد و نیـز به کسانی که به مقام شامخ علمی رسیده یا خدمات بزرگـی را بـه عـالم انسـانیت کـرده بودند، دانشگاه می‌توانست درجه دکترای افتخاری بدهد.
۹- تربیت معلم و تامین کادر آموزشی برای کشور جزو یکی از اولویـت‌های دانشـگاه محسوب می‌شد که در طرح اولیه و نیز قوانین بعدی مربوط به امتیازات و تسـهیلات ویـژه برای متعهدان به شغل دبیری منظور و مقرر شده بود.
۱۰- رویکرد کاربرد دانش در زندگی و آموزش معطوف به حل مساله و پاسخگویی بـه تقاضاها و اولویت‌های جامعه، از آغاز در دانشگاه تهران جایگـاه و اهمیـت داشـت و ایـن موضوع در عنوان نخستین طرح دانشگاه تهران به‌صورت «تربیت معلم، پزشک، و مهندس» خود را نشان داد.
در این دوره، کشور و به تبعیت آن آموزش‌عالی وابستگی شدید به قدرت‌های خارجی داشت و خط‌مشی عمومی کشور را آمریکایی‌ها طراحی و تبیین می‌کردند. فساد مالی بیداد می‌کرد و خفقان و ترس بر همه جای کشور حاکم بـود، چنـدان کـه سـازمان اطلاعـات و امنیت کشور (ساواک) در همه امور مداخله داشت و بر کار چاپ کتب، مطبوعات، ادارات، دانشگاه‌ها، و... وارد می‌شد. تعارضـات و اسـتبداد حـاکم بـر نظـام پهلـوی اعتراضات متعددی را از جمله در دانشـگاه‌ها در پـی داشـت. دانشـجویان و دانشـگاهیان کمیته‌ها و گروه‌های مبارز تشکیل دادند و چالشی بزرگ برای حاکمیت به‌وجود آوردند. در این زمان «حسینیه ارشاد» و رکن اصلی آن «دکتر علی شـریعتی» از مـوثرترین عوامـل و شاخص‌های تـرویج مخالفـت سیاسـی بـا رژیـم پهلـوی بـه‌شـمار می‌آمدنـد. در نتیجـه روشنگری‌های مبارزان و انقلابیون محیط دانشگاهی و خارج از آن بـه تـدریج کشـور بـه خودآگاهی ویژه‌ای رسید که نتیجه آن انقلاب سال ۱۳۵۷ و برچیده شدن نظام پهلوی بود.
ارسال نظر