اخراج پرتغالی‌ها از هرمز
پرتغالی‌های ساکن در خلیج‌فارس به اتفاق اعضای خانواده در این قلعه‌ها ساکن بودند و اگر به ساختار این مکان‌ها نگاه کنیم در خواهیم یافت که طبقات مختلف این قلعه‌ها هر کدام کارکردی مخصوص به خود داشته است. به کمک همین استحکامات نظامی بود که آنها به مدت بیش از یک سده بر خلیج‌فارس حاکم شدند و با استفاده از سیاست خشن نظامی که از ویژگی‌های استعمارگران پرتغالی بود، اقتصاد سنتی بنادر و جزایر خلیج‌فارس را به مرور زمان از بین بردند و با فشارهایی که بر کشتیرانی افراد بومی در مناطق مختلف خلیج‌فارس وارد کردند، توانستند ناوگان بومی آنجا رابه اضمحلال بکشند. در عصر صفوی با تمام گرفتاری‌هایی که شاهان صفوی در جبهه‌های شرق با ازبکان و در جبهه‌های غرب با ترکان عثمانی داشتند، همیشه نیم‌نگاهی به حضور پرتغالی‌ها در جنوب ایران و اخراج آنها از این مناطق داشتند. اما این امر برای شاه‌اسماعیل اول و شاه‌طهماسب مقدور نبود. در زمان شاه‌عباس اول صفوی و با قدرت‌گیری ایران در خلیج‌فارس، زمینه‌ها برای اخراج پرتغالی‌ها از این خطه آبی فراهم آمد و پرتغالی‌ها به ترتیب از سواحل و جزایر ایرانی در خلیج‌فارس بیرون رانده شدند که اخراج آنها از بحرین آغاز این روند بود.
روند اخراج پرتغالی‌ها از سواحل و جزایر ایرانی خلیج‌فارس در عصر صفوی از بحرین در سال ۱۰۱۰ه.ق آغاز شد و با اخراج آنها از جزیره هرمز در سال ۱۰۳۱ ه. ق پایان یافت. این روند تحت تاثیر عوامل جهانی و داخلی زیادی بوده است. از نظر عوامل داخلی می‌توان به قدرتمند شدن ایران در عصر شاه‌عباس اول صفوی، صلح با عثمانی و عدم گرفتاری شاه‌عباس در مرزهای شرقی با ازبکان و در مرزهای غربی با عثمانی‌ها، ظلم‌وستم فراوان پرتغالی‌ها به مردم سواحل و جزایر خلیج‌فارس، از بین بردن کشتیرانی سنتی و بومی اهالی خلیج‌فارس توسط پرتغالی‌ها، نقش پرتغالی‌ها در ورشکسته شدن تجار بومی و بازارهای سنتی آنها در سواحل جزایر ایرانی خلیج‌فارس، تنفر عمومی مردم سواحل و جزایر خلیج‌فارس از پرتغالی‌ها که در بسیاری از موارد حاضر نبودند آب و آذوقه به آنها بفروشند و مهم‌تر از همه نقش بیگانه‌ستیزی ایرانی‌ها و مردم سواحل و جزایر خلیج‌فارس و رهبری هوشمندانه شاه‌عباس اول و امام‌قلی‌خان در اخراج پرتغالی‌ها اشاره کرد.
از نظر مسائل جهانی نیز رقابت‌های تجاری کمپانی هند شرقی و پرتغالی‌ها و به‌ویژه اینکه پرتغالی‌ها سایر کشورهای اروپایی را وادار می‌کردند که برای انجام فعالیت‌های تجاری در خلیج‌فارس باید کشتی‌های تجاری آنها از پرتغالی‌ها مجوز بگیرند، اختلافات داخلی بین اسپانیا و پرتغال که در این زمان فیلیپ سوم شاه‌اسپانیا بر پرتغال نیز حکومت می‌کرد و پرتغالی‌های موجود در گوا و هرمز حاضر به تبعیت کامل از سیاست‌های فیلیپ سوم نبودند، ورود دیگر کشورهای اروپایی نظیر هلند و انگلیس به اقیانوس هند و خلیج‌فارس، عدم توسعه‌یافتگی ناوگان دریایی پرتغال در رقابت با ناوگان دریایی انگلیس و مسائلی از این قبیل در اخراج پرتغالی‌ها از خلیج‌فارس و به‌دنبال آن از اقیانوس هند تاثیرگذار بود. البته عوامل داخلی و سیاست‌های شاه‌عباس اول صفوی بسیار تاثیرگذارتر از عوامل جهانی در اخراج پرتغالی‌ها از سواحل و جزایر ایرانی خلیج‌فارس به‌ویژه جزیره‌های قشم و هرمز بوده است و در اثر تهدیدهای شاه‌عباس به کمپانی هند شرقی انگلیس مبنی بر لغو تمامی امتیازات آنها در تجارت با ایران بود که کمپانی هند شرقی پس از مباحثات فراوان قرارداد میناب را امضا کرد. همچنین در اثر جانفشانی‌های سربازان ایرانی به فرماندهی امام قلی‌خان بود که بیشتر این پیروزی‌ها و فتح کامل هرمز صورت پذیرفت.
ارسال نظر