افول شرکت هند شرقی هلند
واک نوعی سرمایه در گردش را برای بازرگانی آسیایی خود به‌کار گرفته بود؛ اما پس از سال ۱۲۷۱ که بخشی از ایران به‌دست افغان افتاد و بازرگانی بسیار کساد شد، این نقش مهم بندرعباس نیز افول کرد. از آن پس نقش بصره به‌گونه‌ای روزافزون اهمیت یافت. اوضاع آشفته ایران که از ۱۷۳۰ باز به خاصه در زمان فرمانروایی نادر (۴۷-۱۷۳۷) همچنان بی‌سرو ته مانده بود، وضع بندرعباس را بدتر کرد، زیرا بازرگانی با ایران به وضع پیش از سال ۱۷۲۱ نرسید. فزون بر آن واک و رقیب آن ایک (کمپانی هند شرقی انگلیس) به‌گونه‌ای روز افزون آماج انواع آزار، درخواست قرض دادن کشتی، درخواست قرض دادن پول، درخواست ارمغان‌ها و رفتارهای بد دیگران بودند. بیشتر چنین رفتارهایی اتفاقی بود و سودهای سرشار آن را جبران می‌کرد. اما پس از سال ۱۷۲۱ این بار اضافی با کاهش یافتن سودها و سرانجام با حاصل شدن زیان مصادف شد. با چشم‌پوشی از بی‌ثباتی وضع ایران و ناامنی پیوسته در خلیج‌فارس، بار واک را افزوده شدن هزینه نظامی سنگین‌تر کرد.
ادامه حالت جنگ، قدرت خرید مردم ایران را کاهش داد و در نتیجه فروش‌ها کاهش یافت. فزون بر آن پول نقد به نسبت قیمت شمش در جاهای دیگر آسیا، به سبب همین جنگ‌ها کمیاب و گران شد. واک در صدور شمش به سبب تورم در ارزش پول ایران، زیان فاحش دید و سرانجام وضع داخلی ایران نیز به افول تولید انجامیده و بنابراین امکان صدور کالاهای ایرانی کاهش یافته بود. هر دو شرکت واک و ایک کوشیدند که این افول را با افزایش فروش‌هایشان در بصره و دیگر جاهای خلیج‌فارس جبران کنند. به نظر می‌رسد که ایک برای افزایش بازرگانی خود با ایران بیشتر کوشیده است؛ زیرا رقم اصلی کالاهای صادراتی آنکه پارچه بود تنها در ایران مشتری داشت و حال آنکه واک می‌توانست ادویه و شکر خود را در همه جا بفروشد.
فزون بر آن واک در اندونزی به دشواری‌هایی گرفتار شده بود که دست و پایش را توی پوست گردو گذاشته بود. ایک همچنین به سبب عوارضی که بابت بازرسی کنسولی می‌گرفت، با افزایش رونق بازرگانی به اصطلاح داخلی در واقع پیوند اصلی بازرگانی میان خلیج‌فارس و هند را تشکیل می‌داد، بسیار تقویت شد. واک دیگر هیچ‌گونه ارتباط مستقیم دریانوردی میان هند و خلیج‌فارس نداشت و بدینسان مقداری از کارآیی خود را در برابر ایک از دست داد. با وجود این، تفاوت میان دو شرکت رقیب بیشتر از لحاظ درجه بود تا ماهیت؛ زیرا هر دو شرکت به دلایل واحد ترک کردن بندرهای ایرانی خلیج‌فارس و رفتن به بندرهای دیگر خلیج‌فارس را آماج توجه قرار داده بودند.
ارسال نظر