خلع قاجاریه با رای مجلس

روز نهم آبان ۱۳۰۴ با تصویب ماده واحده‌ای در مجلس شورای ملی ایران، رسما انحلال سلسله قاجار اعلام شد. این ماده واحده از طرف سیدمحمد تدین، نایب رئیس مجلس شورای ملی که از هواداران رضاخان بود، به مجلس ارائه شده بود. ۱۰ روز پس از خلع احمدشاه از سلطنت، سفیر انگلستان نزد رضاخان رفت و طی یادداشتی از سوی دولت انگلستان حکومت وی را به رسمیت شناخت. فردای همان روز نیز سفیر شوروی نزد رضاخان رفت و به رسمیت شناختن حکومت او را توسط دولت متبوعش اعلام کرد.

با این حمایت همه‌جانبه از سوی دولت‌های بزرگ خارجی، رضاخان روز ۱۵ آذر ۱۳۰۴ مجلس موسسان را با نطق خود افتتاح کرد. این مجلس پس از یک هفته بحث، رضاخان را به پادشاهی ایران برگزید و سلطنت را در خانواده او موروثی کرد. ۲۲ آذر ۱۳۰۴، از سوی مجلس موسسان، سلطنت دائمی در ایران به رضاخان و خانواده‌اش واگذار شد. این به‌دنبال تشکیل جلسه و تغییر اصول ۳۶، ۳۷، ۳۸ و ۴۰ متمم قانون‌اساسی صورت گرفت. خبر این انتصاب، روز ۲۳ آذر از سوی میرزاحسن‌خان مشارالملک، وزیرخارجه وقت به تمام سفارتخانه‌های ایران ابلاغ شد.

در شهریور ۱۳۰۴ احمدشاه برای آمدن به ایران ابراز تمایل کرد. رضاخان به تکاپو افتاد تا مانع بازگشت شاه شود. در این زمان تهران ناآرام شد و بلوای نان رخ داد که به گفته مستوفی ماموران نظمیه آن را برپا کردند تا احمدشاه را ترسانده و از آمدن به ایران منصرف کنند. در این زمان مجلس شورای ملی نیز با مشکل در ریاست روبه‌رو شده بود، موتمن‌الملک از ریاست استعفا داده بود و مستوفی هم چندان تمایلی به ماندن در این مقام نداشت. رضاخان در مهرماه دیگر مانعی بر سر راه خود نمی‌دید و هنگامی که متوجه شد دولت انگلستان واکنشی نسبت به تغییر سلطنت نشان نخواهد داد و در بین گروه‌های مختلف هم نسبت به این برنامه مخالفتی نخواهد شد، مجلس را تحت‌فشار قرار داد. علی‌اکبر داور، عبدالحسین تیمورتاش و محمد تدین اعضای برجسته فراکسیون تجدد، موفق شده بودند اکثریت مجلس را در این راه با خود همراه کنند. در بیرون از مجلس هم گروهی در مدرسه نظام گرد آمدند و با توزیع شب‌نامه خواهان خلع قاجاریه شدند. در ایالا‌ت هم امرای ارتش مردم را تحریک می‌کردند تا با فرستادن تلگراف به نمایندگان مجلس خواستار خلع قاجار شوند.