بازار تبریز و نهضت مشروطه
در نهضت مشروطه، گروه‌های متعددی شرکت داشتند. هرکدام از این گروه‌ها با هدفی خاص در این نهضت شرکت کرده و نقش ویژه‌ای را ایفا کردند. بازرگانان نیز نقش خاص خود را داشتند. از عمده‌ترین و تاثیرگذارترین اقدامات تجار، تشکیل انجمن‌های مختلف در نقاط گوناگون داخل و حتی خارج از کشور بود. این انجمن‌ها به نوبه خود، انجمن مرکزی اصناف را به‌وجود آوردند، که از مهم‌ترین دلایل آگاهی تجار و روشن‌بینی تجاری آنها بود. به‌عنوان مثال، «انجمن ایالتی» در آذربایجان که با هدف رسیدگی به مسائل و مشکلات مردم ایجاد شد، ترکیبی بود از نمایندگان مردم، نمایندگان تجار و نمایندگان اصناف. این مثال‌ها، حکایت از شرایط سخت تجارت در ایران و در عین حال نشان از همت بازرگانان و اعتقاد آنها به نوعی نوسازی تجاری-صنعتی بر پایه تجارت سنتی موجود دارد. همچنین نمونه‌ای است از جنبه‌های مثبت حرکت‌های خودجوش تجار و اصناف به‌‌رغم فشارهای دولتی و میزان علاقه‌مندی و شیفتگی تجار تبریز به انقلاب مشروطه را از کمک‌های بی‌دریغ برخی از آنان می‌توان حدس زد.
برای تجار و بازاریان، به نسبت توان و علاقه آنها به انقلاب، قبض‌های کمک ارسال می‌کردند. از تجار و اصناف و غیره، قبضِ اعانه نوشته، می‌گرفتند و برای مواجب مجاهدین و خرج فشنگ و غیره خرج می‌کردند. با امتناع مظفرالدین شاه در امضا و تصویب نظام‌نامه انجمن‌های ایالتی (در تاریخ چهاردهم جمادی‌الثانی ۱۳۲۴ ق)، مردم تبریز برای چندمین‌بار در آن ایام، بازار و مغازه‌ها را بستند و خواستار ادامه روند مشروطه شدند. بستن بازار تبریز از بازار شیشه‌گرخانه آغاز شد و با تیراندازی دو نفر در دیگر بازارها، ترس بازاریان و مغازه‌داران از محمدعلی میرزا (ولیعهد قاجار در تبریز) ریخته شد و آنان با بستن مغازه‌ها و همراهی با مشروطه‌خواهان تهران، دولت و حکومت را در تنگنا قرار دادند. بازاریان اولین گروهی بودند که با تعطیل کردن محل کسب‌وکار خود، در مسجد صمصام‌خان تجمع کردند و به تدریج علما و روحانیون به آنان پیوستند. پس از ۱۰روز تعطیلی بازار و هوشیاری مردم تبریز، بالاخره شاه طی تلگرافی از تهران به تبریز، اجازه داد تا مردم نمایندگان خود را انتخاب کرده، راهی تهران کنند.
در این دوره، تجار و بازرگانان کمک‌های مالی فراوانی به ملی‌گرایان و آزادی‌خواهان کردند. آنان بار مالی تحصن‌ها را به‌طور کامل برعهده می‌گرفتند. اسلحه و مهمات مبارزان مشروطه‌طلب و مخارج خانواده‌های آنان به کمک امثال حاجی مهدی کوزه‌کنانی و حاج‌میرزاآقافرشی و دیگر تجار تهیه و تامین می‌شد. وجود نام‌هایی چون علی موسیو، حاج‌مهدی کوزه‌کنانی، حاج‌محمدباقر ویجویه‌ای، حاج‌علی دوافروش، حاج اسماعیل امیرخیزی، میرکریم بزاز، مشهدی عباس قندفروش، جعفر چورکچی، محمدتقی طباطبایی ناظم‌التجار، حاج رسول صدقیانی، حاج‌رضا جورابچی، مشهدی‌علی ماهوتچی، حاج‌میرزا آقافرشی، حاجی‌تقی لک‌تبریزی، حاج محمدعلی بادامچی و حتی خود ستارخان، سردار ملی و بسیاری نام‌های دیگر در تاریخ مبارزات مشروطیت، این ادعا را به اثبات می‌رساند که در واقع اهرم حرکت این جنبش عظیم اجتماعی و ملی را بازاریان تشکیل می‌دادند.
در انقلاب مشروطه، دکان‌های بازار و بازارچه‌های این شهر، بارها و بارها مورد هجوم و غارت مخالفان این نهضت و عمال آنان قرار گرفت. حاج محمدتقی جورابچی در کتاب خاطراتش که وقایع تبریز و رشت را بین سال‌های ۱۳۲۴ تا ۱۳۳۰ ق در بر می‌گیرد، از این بابت اظهار تاسف کرده و می‌گوید: «این خسارتی که در عرض این سه چهار ماه به اهل تبریز رسید، به هیچ شهری نرسیده(است).» وی در جای دیگری در این‌باره می‌نویسد: «هرگاه آن خانه‌ها و بازارها را که غارت کرده‌اند بنویسم، به‌حساب نمی‌آید که یک ثلث تبریز را خراب و ویران کردند.»
از بازرگانان معروف و بزرگی که هم نماینده مجلس از تبریز بودند و هم نویسندگان قانون‌اساسی مشروطه بودند می‌توان از ابراهیم بیک، میرزا ابراهیم آقای صبا، حاج میرزا آقا روحانی‌زاده، حاج میرزا آقا فرشی تاجر و بازرگان، حاج‌مهدی کوزه‌کنانی مالک و تاجر، میرزا محمدعلی‌خان تربیت بازرگان و کتابفروش، کربلایی علی‌موسیو بازرگان و چینی‌ساز، ناظم‌التجار تبریزی بازرگان معروف که در روشن کردن افکار مردم نسبت به حکومت مشروطه فعالیت می‌کرد و سخنرانی زبردست بود، نام برد.
ارسال نظر