وقایع‌اتفاقیه؛ تثبیت روزنامه‌نگاری ایرانی

سمیرا دردشتی دنیای اقتصاد : نویسنده فرانسوی «تاریخ قاجار» ادموند دوتامپل در کتاب خود ضمن اشاره به روزنامه کاغذ اخبار عقیده دارد که «همین روزنامه است که پس از تغییرات مختصری به‌صورت روزنامه وقایع‌اتفاقیه یعنی روزنامه رسمی تهران درآمده است.» چه این روزنامه را در امتداد کاغذ اخبار بدانیم یا مستقل از آن، وقایع‌اتفاقیه پس از یک دوره فترت و توقف انتشار کاغذ اخبار به راستی یک اتفاق در سپهر مطبوعات ایران به‌شمار می‌رفت. البته ادوارد براون مستشرق انگلیسی میان این دور روزنامه به روزنامه«زاراریت باهرا» که به معنای «شعاع روشنایی» است، اشاره دارد که در شهر ارومیه به‌دست مبلغین مسیحی و به زبان آسوری منتشر می‌شد و دارای نظم و ترتیب در انتشار بود. با این حال حتی در صورت تقدم انتشار به جهت ماهیت محلی و قومی نمی‌توان آن را دومین روزنامه ایران به‌شمار آورد.

وقایع‌اتفاقیه را میرزا تقی‌خان امیرکبیر با آگاهی از اهمیت وجود یک ارگان برای پیش‌برد اهداف مدنظرش که بتواند واسط میان دولت و مردم باشد در سال ۱۲۶۷ه.ق یعنی در سومین سال سلطنت ناصرالدین شاه منتشر کرد. حاجی میرزا جبار تذکره‌چی (سردبیر)، ادوارد برجیس (مترجم)، میرزاآقاخان نوری، حاجی عبدالله (خبرنگار و خطاط) و حاج عبدالمحمد (مسوول چاپ) از جمله دیگر دست‌اندرکاران این روزنامه بودند. شماره اول این روزنامه با نام «روزنامچه دارالخلافه طهران» در روز جمعه پنجم ربیع‌الثانی به چاپ رسید. از شماره دوم به بعد نام روزنامه وقایع‌اتفاقیه بود. انتشار این روزنامه به‌صورت هفتگی بود و تا شماره ۱۶ آن روز جمعه منتشر شد؛ ولی به سبب آنکه جمعه روز آخر هفته به‌حساب می‌آمد و توزیع روزنامه با دشواری مواجه می‌شد از شماره ۱۷ انتشار آن به پنج‌شنبه‌ها منتقل شد.

در سرمقاله روزنامه انگیزه انتشار آن چنین آورده شده است: «از آنجا که همت حضرت اقدس شاهنشاهی به تربیت اهل ایران و استحضار و آگاهی آنان از امورات داخله و وقایع خارجه است، لهذا قرار شد که هفته به هفته احکام همایون و اخبار داخله و غیره را که در دول دیگر گازت می‌نامند، در دارالطباعه دولتی زده شود و به کل شهرهای ایران منتشر گردد که اهالی ممالک ایران نیز در هر هفته از احکام دارالخلافه مبارکه و غیره اطلاع حاصل کنند و از جمله محسنات این گازت یکی آن‌که سبب دانایی و بینایی اهالی این دولت علّیه است و دیگر آنکه اخبار کاذبه و اراجیف که گاهی بر خلاف احکام دیوانی و حقیقت حال در بعضی از شهرها و سرحدات ایران پیش از این باعث اشتباه عوام این مملکت می‌شد، بعد از این به واسطه روزنامچه متوقف خواهد شد و به این سبب لازم است که کل امنای دولت ایران و حکام ولایات و صاحب‌منصبان معتبر و رعایای صادق این دولت این روزنامه‌ها را داشته باشند.»

این روزنامه برای نخستین‌بار توانست به‌طور کامل نقش بلندگوی دولت را بازی کند و به‌ویژه در دوره امیرکبیر نظارت بسیاری بر صحت اخبار آن وجود داشت. موضوعاتی مانند اخبار دارالخلافه، اعلانات دولتی، وضعیت اردوی همایونی، اخبار مربوط به قشون، اخبار ممالک‌محروسه، قیمت اجناس تجاری در دارالخلافه و سایر امور مربوط به تجارت در این روزنامه منتشر می‌شد. همچنین از شماره ششم چاپ اعلانات در روزنامه آغاز شد و قیمت اعلان نیز نوشته می‌شد. روزنامه تا شماره ۴۷۱ یعنی ۲۸ محرم ۱۲۷۷ه.ق منتشر شد و از این تاریخ انتشار آن با نام وقایع‌اتفاقیه متوقف شده و  با نام «روزنامه دولت علّیه ایران» با همان چارچوب گذشته انتشار یافت.