صنایع ایران قبل از جنگ جهانی دوم
کارخانه قند کهریزک
صنایع بافندگی و نساجی: بی‌تردید پس از صنعت نفت یکی از صنایع مهم تازه احداث ایران آن زمان صنعت پارچه‌بافی در مفهوم مدرن بوده است. صنعت پنبه‌پاک‌کنی و نخ‌ریسی که وابسته به پارچه‌بافی بوده و در حقیقت رکن اصلی آن به‌شمار می‌آید در این دوره پایه‌گذاری شد.
صنعت پشم‌بافی: قبل از جنگ در پاره‌ای از شهرهای ایران پتو و پارچه پشمی تولید می‌شد. تولید سالانه پشم در سراسر ایران حدود ۱۹ هزار تن بود که بین سه تا چهار هزار تن آن صادر و بقیه برای کارگاه‌های پشم‌بافی و قالی‌بافی مورد استفاده قرار می‌گرفت.
صنایع تولید و بافت ابریشم: صادرات ابریشم حتی در زمان صفویه نیز در اقتصاد ایران اهمیت بسیاری داشت ولی تا زمان حکومت رضاخان حتی یک کارخانه ابریشم‌بافی هم درتمام ایران وجود نداشت. در مرداد ۱۳۱۶ اولین کارخانه پشم‌بافی در چالوس تاسیس شد. این کارخانه هشت هزار دوک و ۲۲۰ دستگاه بافندگی داشت. ضمنا ماشین‌آلات پیشرفته‌ای برای شست‌وشوی ابریشم و رنگرزی آن و چاپ و ایجاد نقش و نگار روی پارچه‌های ابریشمی داشت. همزمان با احداث این کارخانه، دستگاه‌های بافندگی دستی سنتی در یزد پارچه‌های ابریشمی فوق‌العاده جالب و با ارزشی تولید می‌کردند.
صنعت قالی‌بافی: در دوره قبل از جنگ صنعت قالی‌بافی به مفهوم مدرن در ایران وجود نداشت، به همین دلیل کارگاه‌های قبل از جنگ، کارگاه‌های کوچکی بودند که کارگران آن را غالبا اعضای خانواده استادکارها تشکیل می‌دادند و قبل از جنگ کرمان، کاشان، اراک، تبریز، شیراز، اصفهان، مشهد، یزد و قم شهرهایی بودند که قالی‌هایشان شهرت بسزایی داشت در‌حالی‌که قالی‌های سایر شهرستان‌ها از شهرت و اهمیت درجه دوم برخوردار بود. چادرنشینان نیز قالی‌های ارزنده‌ای می‌بافتند که در نوع خود جالب و باارزش بود.
صنعت چرم‌‌سازی: صنعت چرم‌‌سازی در ایران تاریخی کهن دارد. چرم در ادوار قبل از حکومت رضاشاه برای نیازهای ارتش و بخش خصوصی تولید می‌شده است. رضاشاه در دوره قبل از جنگ هفت کارخانه چرم‌‌سازی که از ماشین‌های پیشرفته برخوردار بود، تاسیس کرد.
صنعت قند‌سازی: اولین کارخانه قند‌سازی به سال ۱۲۷۵ در کهریزک تاسیس شد. این کارخانه در سال ۱۲۷۹ به سبب رقابت شدید و عدم حمایت‌های لازم دولتی بسته شد. در سال ۱۳۱۱ کارخانه مدرن قند‌سازی که از کارخانه کهریزک مرغوب‌تر بود، تاسیس شد و به موازات تاسیس این کارخانه، کارخانه قند کهریزک که تعطیل شده بود، دوباره راه‌اندازی شد. تا ورود متفقین به ایران جمعا ۸ کارخانه قند احداث شد.
صنعت تنباکو: تا سال ۱۳۱۶ صنعت تنباکو به‌طور کامل به بخش خصوصی تعلق داشت. ماشین‌آلاتی که در این بخش به‌کار گرفته می‌شد، بسیار کوچک و عقب افتاده بود. در سال ۱۳۱۶ قانونی به تصویب مجلس شورای ملی رسید که براساس آن تولید، فروش و اداره صنعت تنباکو به انحصار کامل دولت درآمد. در همین ایام در تهران کارخانه بزرگی تاسیس شد که بخشی از تنباکوی مورد نیاز کشور را تامین می‌کرد.
کبریت‌سازی: در سال ۱۲۶۸ اولین کارخانه کبریت‌سازی در تهران تاسیس شد. این کارخانه تحت فشار رقابت خارجی به تدریج تضعیف شد تا آنجا که در شب تسلط رضاشاه به ایران کبریتی در داخل مملکت تولید نمی‌شد. تا سال‌های ۱۳۱۷-۱۳۱۸ شش کارخانه کبریت‌سازی در شهرهای مختلف ایران تاسیس شد. جمع کارخانه‌های موجود آن زمان حدود ۵/ ۸۵درصد نیاز داخلی را کفایت می‌کرد.
سیمان‌سازی: اولین کارخانه سیمان در تهران تاسیس شد که اداره آن به‌طور کامل برعهده دولت بود. استعداد تولیدی این کارخانه در سال ۱۳۱۵ با همکاری کارشناسان و مهندسین آلمانی از ۱۰۰ تن به ۳۰۰ تن در روز افزایش یافت.
صنایع سنگین: طبق قراردادی که در سال ۱۳۱۶ بین وزارت صنایع ایران و شرکت کروپ آلمان منعقد شد، قرار شد که آلمانی‌ها در ایران کارخانه ذوب‌آهنی تاسیس کنند. طبق قرارداد، این کارخانه دارای دو کوره، هر کدام به ظرفیت ۱۵۰ تن در روز بود. بخش‌هایی از این کارخانه دارای دو کوره، هر کدام به ظرفیت ۱۵۰ تن در روز بود. بخش‌هایی از این کارخانه وارد ایران شد و بقیه آن به‌واسطه شدت یافتن جنگ و بسته شدن راه‌ها و نهایت سقوط دولت نازی آلمان به ایران نرسید. جنگ در چنین شرایط صنعتی به سراغ ایران آمد.
ارسال نظر