شاهان اروپایی و معادن

علاقه شهریاران اروپایی به بهره‌برداری از کان‌ها از آنجا به‌وجود می‌آمد که این‌کار بسیار پرسودی بود. این علاقه یک مساله حقوقی بنیادی را در پی آورد: ذخایر زیرزمینی از آن کیست؟ مالک زمین یا شهریار؟ در آخرین سال‌های امپراتوری روم معدن‌ها تقریبا همیشه از آن امپراتور بود و به آنهایی که مالکیت خصوصی داشت ۱۰درصد خراج تعلق می‌گرفت.

شهریاران قرون‌وسطایی این رسوم رومی را به نفع خود تفسیر کردند و درصد نامبرده را حق شاهانه خود شمردند. امپراتور فردریک «ریش سرخ» اولین کسی بود که این حق خود را در سال ۱۱۵۸ میلادی به مجلس رونکالیا تحمیل کرد. در سال پیش از آن هم او درآمد معدن‌های راملسبرگ را میان سه صومعه و شهر گوسلاو پخش کرده بود. در اروپا این حق شاهانه با موفقیت کم یا بیش اعمال می‌شد. در انگلیس شاه توانست آن را به کرسی بنشاند، حال آنکه در فرانسه تا سده پانزدهم، شاهان هنوز نتوانسته بودند خراجی شاهانه بر اشراف زیردست خود تحمیل کنند. چه اینان اغلب آن اندازه قدرت داشتند که از پذیرش آن خودداری کنند. در هرحال فرانسه کان‌های غنی و طلا و نقره نداشت. تنها انگلیس با معدن‌های غنی سرب و قلع‌اش می‌توانست، با کشورهای اروپای مرکزی رقابت کند وگرنه کشورهای غرب رود راین از نظر معدنی نسبتا فقیر بودند. ثروت فرانسه از کشاورزی بود، درحالی‌که اروپای مرکزی را ذخایر کانی غنی می‌کرد.

منبع: ژان گمپل، انقلاب صنعتی قرون وسطی، ترجمه مهدی سحابی، نشر مرکز، ۱۳۷۴.