رشدیه تنها نبود

بسیاری را تصور بر این است که میرزا حسن رشدیه یک تنه و با اتکا بر پشتکار خود توانست نظام نوین آموزشی در ایران را پدید آورد. این نظر چندان درست نیست. میرزا حسن رشدیه کسی بود که شیوه نوین آموزشی را در ایران ترویج کرد. ولی مدارس نوین به دوره مظفری و پس از آن توسط کسان دیگری گسترش یافتند که در متون دوره قاجار از آنان با عنوان «معارف‌خواهان» یاد می‌شود.

در تهران دوره مظفری شماری از رجال و صاحب‌منصبان وجود داشتند که سال‌ها مشتاق آن بودند تا فرصتی برای آغاز نهضت سوادآموزی در ایران پدید آید. در همین ایام میرزا کریم‌خان منتظم‌الدوله سردار مکرم فیروزکوهی وزیر قورخانه و رئیس مدرسه نظامی تهران به اشاره یکی از فقهای تهران به نام آقا شیخ‌هادی نجم‌آبادی مدرسه‌ای برای تحصیل کودکان یتیم در تهران بنا نهاد. او برای آغاز ساخت مدرسه جمعی از معارف‌خواهان تهران را در مجلسی دعوت کرد و در حضور آنان اسناد موقوفات معتبری برای این موسسه تنظیم کرد و آغاز به ساخت مدرسه خیریه فیروزکوهی کرد. چندی بعد در اوایل سلطنت مظفرالدین شاه قاجار، امین‌الدوله از سوی شاه به‌عنوان صدراعظم تعیین شد. امین‌الدوله که با مدرسه رشدیه در تبریز آشنایی داشت، از میرزا حسن خواست تا به تهران آید و با حمایت صدراعظم مدرسه‌ای به شیوه نوین ابتدایی تاسیس کند. رشدیه به تهران آمد و مدرسه آغاز به فعالیت کرد. در کنار مدرسه رشدیه معارف‌خواهان تهران با تشکیل مجلسی تصمیم به گسترش مدارس ملی در تهران گرفتند. این مجلس نخست به نام «انجمن تاسیس مکاتب ملیه» نامگذاری شد و به‌زودی نام آن به «انجمن معارف» تغییر یافت. اعضای انجمن معارف هریک تلاش کردند تا مدرسه‌ای در تهران تاسیس کنند. انتشار خبر حمایت صدراعظم از مدرسه‌های نوین باعث شد تا اعانه‌ها و کمک‌های مالی قابل ملاحظه‌ای برای این مدرسه ارسال شود.

منبع: مسعود تاره، «شیوه نوین آموزش ابتدایی در دوره قاجار»، تاریخ علم، ۱۳۹۳.