مشروطه، انقلاب حقوقی مردم ایران

برای اولین بار در مشروطه بود که حقوق ما از بیرون دستگاه دولتی ودر تعارض با دستگاه دولتی به درون دستگاه دولتی منتقل شد وضمانت اجرایی دولتی پیدا کرد. انقلاب دموکراتیک ما در واقع همین بود. انقلاب اساسی در اینجا صورت گرفت واین وجدان نگون بخت ایرانی که همه چیزش از هم گسیخته بود برای اولین بار در مشروطه التیام پیدا کرد. مشروطیت ایران بخشی از تاریخ مشروطیت جهانی است.

دریافت ما از جنبش مشروطه‌خواهی و اندیشه مشروطیت زمانی دقت لازم را پیدا خواهد کرد که آن را به‌عنوان فصلی در تحول مفاهیم اندیشه سیاسی،لحظه‌ای در انقلاب‌های دموکراتیک و به مثابه آغاز پایان نظام‌های خودکامه چه از نوع سلطنتی و چه از انواع دیگر آن بفهمیم. از این حیث مشروطه‌خواهی حادثه‌ای در تاریخ جهان آزاد و حکومت قانون است.  پدران مشروطیت ایران دریافته بودند که مشروطیت بیشتر از آنکه صرف نظامی سیاسی و مجموعه نهادهای آن باشد، در عین حال، تفسیری از اسلام با توجه به الزامات دوران جدید نیز است. با استفاده از برخی مفاهیم رایج در اندیشه جدید، در تعبیر دیگری، به مسامحه، می‌توان گفت که مشروطیت ایران، در عمل، اصلاح ممکن را در چارچوب اسلام انجام دادو چنان که بتوان مفاهیم و مقولات مشروطیت ایران را استخراج کرد، می‌توان نظام مفاهیم اصلاح دینی اسلام را تدوین کرد. این اتفاق مهم از طرف روشنفکری ایران فهمیده نشد وهمین نفهمیدن معنای مشروطیت بود که رشته‌های آنها را پنبه کرد.

- بخشی از یک سخنرانی، دکتر سیدجواد طباطبایی