تجارت با ژاپن در جنگ

حجم تجارت دو کشور ایران و ژاپن در سال‌های منتهی به جنگ جهانی اول ۱۹۱۴-۱۹۱۳م کاهش یافته است و آمار ثبت شده احصائیه گمرکی نیز مخدوش است. اما در دو سال آخر جنگ وضعیت به کلی تغییر کرد و آمار و ارقام خوبی در مقیاس تجاری ایران برای تجارت با ژاپن ثبت شده است. به‌رغم خساراتی که جنگ بر ایران تحمیل کرد و کشاورزی ایران دچار آسیب فراوانی شد، صادرات تریاک ایران به ژاپن افزایش یافت و در مقابل، تنوع واردات کالا از ژاپن نیز بیشتر شد. از دلایلی که باعث شد ایران به بازار ژاپن روی آورد، کاهش تجارت با کشورهای بزرگ اروپایی از جمله آلمان و انگلستان بود و روسیه به‌عنوان بزرگ‌ترین همسایه و شریک تجاری ایران نیز درگیر انقلاب و کشمکش‌های داخلی خود بود. از این‌رو ژاپن با توجه به موقعیت مناسبی که در جنگ به دست آورد، موفق شد خلأ آن دولت‌ها را در ایران پر نماید. واردات کالاهایی نظیر وسایل دوربین عکاسی، قطعات اتومبیل، انواع فلزات و دیگر وسایل صنعتی و شیمیایی نظیر رنگ‌ها موید این موضوع است.

در سال ۱۳۱۲ ش. تویوکیشی فوکویاما وزیرمختار ژاپن در ملاقات با رئیس اداره اقتصادیات از ظرفیت افزایش مبادلات دو کشور خبر داد و از طرف ایرانی درخواست کرد تا به سفارت ایران در توکیو اعلام کند که در این خصوص با شرکت‌ها و بازرگانان ژاپنی بیشتر تعامل داشته باشد. به‌نظر می‌رسد این استقبال وزیرمختار ژاپن به این دلیل بود که آن کشور در تجارت با چین و آمریکا دچار مشکل شده بود و به‌دنبال بازارهای جدید در ایران، افغانستان، عراق و ترکیه می‌گشت. از این رو تقاضای شرکت‌های تجاری که خواهان مبادله با ایران بودند، درحال افزایش بود. از سوی دیگر، مواد مورد نیازشان را نیز از ایران به قیمت مناسب‌تری خریداری می‌کردند. یکی از مشکلات دولت ژاپن در این برهه زمانی، نحوه مدیریت ارز بود؛ در منطقه شرق در برابر کالا، ین دریافت می‌کرد؛ اما در مناطق دیگر باید طلا یا ارز خارجی پرداخت می‌کرد. شاید توسعه صادرات به کشورهای دیگر تا حدودی به تامین نیاز ارزی یا طلای آنها کمک می‌کرد.

منبع: محمد چگینی، «رواﺑﻂ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ اﯾﺮان و ژاﭘﻦ از آﻏﺎز ﺗﺎ ﭘﻬﻠﻮی اول»، تاریخ روابط خارجی، ۱۳۹۶.