وظایف کلانتر در شهرهای قدیم
گذشته از سابقه تاریخی کلانتر در مورد وظایف و مسوولیت‌های او با توجه به اسناد و مدارک موجود می‌توان گفت که اختیارات کلانتر بیشتر به مسائل و امور داخلی شهر محدود می‌شد و تحت‌نظر حاکم کار می‌کرد بنابراین رسیدگی به امور اجتماعی، اقتصادی و شهرداری برعهده رئیس شهر یا کلانتر بود. کلانتر کارهای شهرداری را به عهده داشت و به مشکلات و کار مردم شهر رسیدگی می‌کرد و دفاع از حقوق آنان را در برابر حاکم برعهده داشت. مثلا در محاکم یا هنگامی که تحمیل زیادی به اهالی می‌شد او اقدام می‌کرد. او می‌کوشید زحمات و کارهای مشکل به‌صورت یکنواخت بین همه مالیات‌دهندگان تقسیم شود و به بعضی‌ها اجحاف نشود. از آن گذشته کلانتر می‌کوشید که عوارض و مالیات‌ها را وصول کند. در شهرهای بزرگتر اغلب کلانترهای متعددی وجود داشتند. سانسون نیز می‌گوید: وزیر ششم که کلانتر نام دارد امور تجارت و تجار را رسیدگی می‌کند و در حضور شاه در ردیف سلاطین و شاهزادگان خارجی که مهمان شاه هستند، می‌نشیند. جانفریر کلانتر را متصدی بازار می‌داند که وظیفه تثبیت قیمت‌ها و تنبیه بازاریان شیاد را برعهده داشت. «کلانتر به شاه نزدیک بود. وی اجاره‌های دکاکین شاهی را جمع‌آوری می‌کرد و به خزانه تحویل می‌داد.»
تاورنیه عنوان می‌کند که در هر شهر از طرف شاه کلانتر منصوب می‌شد که مطیع حکم احدی نبود و فقط از شاه تبعیت می‌کرد. وظیفه او حفظ اهالی شهر از تعدی حاکم بود. مولف دستورالملوک در بیان شغل کلانتر می‌نویسد: «اعضای هرصنف کدخدایی را نامزد می‌کردند و کلانتر گواهی (تعلیقه)ای برای وی صادر می‌کرد و خلعتی به وی می‌داد. کلانتر بر مجمع تعیین بنیچه ریاست داشت و بینچه را در میان اصناف تقسیم می‌کرد. مهر تایید (توشیح) او بر اظهارنامه بنیچه تا اندازه‌ای تایید و رضایت صنف در تخمین مالیات بود. اکثر کلانتران بیشتر در پی جلب وفاداری و اعتماد پادشاه و دیوانیان بودند تا در دفاع از منافع و حقوق مردم و در بعضی موارد با ایجاد تفرقه و جنگ حیدری- نعمتی بین محلات سعی در چپاول و تاراج آنها داشتند در این مورد شاردن چنین می‌نویسد: «کلانتر موافق این درگیری‌ها بود زیرا از این راه دخلی نصیب او می‌شد.»
وظیفه کلانتر تعیین کدخدایان محلات و ریش‌سفیدان اصناف بود که به مشورت و موافقت مردم هر محل و افراد هر صنف معین می‌کرد. رسیدگی به اختلافات کسبه و اصناف و شکایات رعایا و زارعین و رفع ظلم اقویا از ضعیفان و اصلاح حال رعیت نیز از جمله وظایف وی بوده است. مولف تذکره‌الملوک در ذیل «بیان تفضیل شغل عالی حضرت کلانتر» می‌نویسد: تعیین کدخدایان محلات و ریش سفیدان اصناف با مشارالیه است به نحوی که سکنه هر محله و هر صنف و هر قریه، هر که را امین و معتقد دانند، فی‌مابین خود تعیین و رضا نامچه به اسم او نوشته و مواجبی در وجه او تعیین نموده و به مهر نقیب معتبر نموده، به حضور کلانتر آورده تعلیقه و خلعت از مشارالیه به جهت او بازیافت می‌نمایند، بعد از آن متوجه رتق و فتق مهمات آنها می‌گردد و در سه ماهه اول هر سال کلانتر و نقیب، کسی را تعیین می‌نمایند که همه اصناف را جمع نموده نزد نقیب دارالسلطنه اصفهان می‌برند و بنیچه هرکس را معین می‌نمایند. نقیب آن را مهر نموده به سر رشته کلانتر می‌رسانند. به‌طور کلی می‌توان وظایف و حدود اختیارات کلانتر را در موارد ذیل تقسیم‌بندی نمود:
۱- مسوولیت رسیدگی به امور اصناف و انجمن‌های صنفی.
۲- تخمین میزان مالیات پیشه‌وری و اقدام به جمع‌آوری آنها.
۳- تنبیه پیشه‌وران خطاکار و جلوگیری از احجاف و گران‌فروشی آنان.
۴- مسوولیت رسیدگی به امور محله‌های شهر و اعمال‌نظر نهایی در جهت انتخاب کدخدا از طرف مردم.
۵- تعیین کدخدایان محلات و ریش سفیدان اصناف.
ارسال نظر