پروژههای طرح تحول در فناوریهای نوین مالی چه خواهد بود؟
تمرکززدایی از شبکه پرداخت
در این رویکرد جدید، تلاش میشود پرداختهای خرد به یک ابزار یا مسیر خاص محدود نباشد و مجموعهای از راهکارهای متنوع و مستقل از یکدیگر طراحی و پیادهسازی شود تا در شرایط خاص، اختلال در یک مسیر به توقف کل شبکه منجر نشود. اصلاح معماری ریال دیجیتال با بهرهگیری واقعی از قابلیتهای بلاکچین، راهاندازی سرویس «پلپی»، توسعه کیف پولهای آفلاین و غیرمتمرکز، پرداخت مبتنی بر USSD و ایجاد زیرساختهای مستقل از شبکه کارت، از مهمترین اجزای این ابرپروژه به شمار میروند.
خداحافظی با چکهای رمزدار
نوشآفرین مومن واقفی، معاون نظام پرداخت و فناوریهای نوین بانک مرکزی از اجرای ابرپروژه بازمعماری شبکه پرداخت با رویکرد تمرکززدایی در زیرساخت شبکه بانکی خبرداد و تصریح کرد: در این بازمعماری، تلاش میشود برای سرویسهای پرداخت بانکی بهویژه در پرداختهای خرد، راهکارهای متعدد طراحی و اجرا شود تا در مواقع بحرانی، پرداخت خرد منحصر به یک روش خاص نباشد. در قالب این طرح کلان، کل زیرساختهای پرداخت شبکه بانکی بازنگری میشود که در همین راستا اصلاح معماری قبلی ریال دیجیتال و توسعه آن در معماری جدید، راهاندازی سرویس جدید «پل پی»، پرداخت مبتنی بر کیف پول آفلاین، پرداخت مبتنی بر USSD به عنوان مهمترین برنامههای در دست اقدام بانک مرکزی در حال پیگیری است.
معاون نظام پرداخت و فناوریهای نوین از جایگزینی چکهای تضمینی با چکهای رمزدار بانکی در چند ماه آینده خبر داد و گفت: توقف صدور و مبادله چک رمزدار در دستور کار بانک مرکزی است و چک تضمین شده جایگزین آن میشود سهولت در استفاده و نقدشوندگی آنی از قابلیتهای چکهای تضمین شده بانکی است. مومن واقفی با اشاره به صدور ۴میلیون چک الکترونیک در سال جاری افزود: درصد برگشت چکهای الکترونیک صادرشده در سال جاری کمتر از یک درصد بود. همچنین تعداد بانکهای صادر کننده و پذیرنده چک الکترونیک نسبت به سال گذشته ۱۰۰ درصد افزایش یافته است و هم اکنون تمام بانکهای بزرگ کشور که سهم بزرگ از مشتریان چکهای کاغذی را هم دارند، صادر کننده و پذیرنده چک الکترونیک هستند و لذا میتوان گفت در حال حاضر ۸۰ درصد بانکها، صادر کننده چک دیجیتال هستند و تمامی بانکها نیز خدمات پذیرش چک الکترونیکی را انجام میدهند.
تحول در ابزارهای پرداخت و حذف چکهای رمزدار
در حوزه ابزارهای پرداخت سنتی، بانک مرکزی برنامه توقف صدور و مبادله چکهای رمزدار بانکی را در دستور کار قرار داده و اعلام کرده است که این نوع چکها در ماههای آینده حذف و با «چکهای تضمینی بانکی» جایگزین خواهند شد. سهولت استفاده، امنیت بالاتر و نقدشوندگی آنی از مهمترین مزایای چکهای تضمینی عنوان شده است. همزمان، توسعه چک الکترونیکی بهعنوان یکی از مهمترین پروژههای تحول دیجیتال نظام بانکی با شتاب در حال انجام است. در سال جاری حدود ۴میلیون فقره چک الکترونیکی صادر شده که نرخ برگشت آنها کمتر از یک درصد بوده است؛ آماری که نشاندهنده موفقیت این ابزار در کاهش ریسک و افزایش شفافیت است. تعداد بانکهای صادرکننده و پذیرنده چک الکترونیک نسبت به سال گذشته دو برابر شده و در حال حاضر حدود ۸۰ درصد بانکها صادرکننده چک دیجیتال هستند و همه بانکها نیز پذیرش آن را انجام میدهند.
حلقه مفقوده توسعه چک الکترونیک
با وجود فراهم بودن زیرساختها، سهم چکهای الکترونیکی هنوز تنها حدود ۲ درصد کل چکهای صادرشده در کشور است. این در حالی است که طبق برنامه هفتم توسعه، باید تا پایان سال سوم این برنامه، چکهای کاغذی بهطور کامل حذف شوند. از نگاه بانک مرکزی، فرهنگسازی عمومی، آموزش مشتریان و سادهسازی خدمات استعلامی، پیشنیاز اصلی تحقق این هدف است.
تشکیل شورای توسعه و تنظیمگری فناوریهای نوین مالی
بهمنظور ساماندهی و توسعه فناوریهای نوین مالی، شورای توسعه و تنظیمگری با حضور رئیس کل بانک مرکزی، نهادهای بیرونی، فعالان اکوسیستم فینتک و صاحبنظران اقتصادی تشکیل شده است. این شورا نقش کلیدی در سیاستگذاری، تنظیمگری و هماهنگی پروژههای فناورانه دارد و هر پروژه بهعنوان بخشی از پازل کلان تحول دیجیتال بانکداری دنبال میشود.
رهنگاشت فناوریهای نوین مالی با مشارکت فعالان فینتک تدوین و پس از اخذ نظر ذینفعان، نهایی شده است. این سند بهطور شفاف مشخص میکند بانک مرکزی در چه حوزههایی نقش تنظیمگر دارد، در چه بخشهایی مجوز صادر میکند و زمانبندی فرایندهای صدور مجوز چگونه خواهد بود. انتشار این رهنگاشت، ریسک سرمایهگذاری را کاهش داده و شفافیت مقرراتی ایجاد میکند.
تمرکززدایی در شبکه پرداخت و پروژههای جدید
بازمعماری شبکه پرداخت با توجه به تجربههای اخیر و تهدیدهای نوین، به سمت الگوهای غیرمتمرکز حرکت کرده است. سرویس «پلپی» که پرداخت را بر مبنای شماره حساب و مستقل از شبکه کارت انجام میدهد، یکی از مهمترین پروژههاست که در سال جاری به بهرهبرداری میرسد. همچنین پروژههای کیف پول غیرمتمرکز و پرداختهای آفلاین و USSD، امکان ارائه خدمات پرداخت حتی بدون گوشی هوشمند را در سراسر کشور فراهم میکنند.
مرحله سوم پروژه میر–شتاب که پیچیدهترین بخش فنی آن محسوب میشود، در اواخر بهمنماه به بهرهبرداری میرسد. با اجرای این مرحله، ایرانیان در سفر به روسیه میتوانند با کارتهای بانکی داخلی از پایانههای فروش این کشور استفاده کنند. این الگو قابلیت تعمیم به سایر کشورها از جمله عراق، کشورهای اوراسیا و اعضای شانگهای را دارد. نقشه راه هوش مصنوعی بانک مرکزی تدوین و تصویب شده و پروژههای متعددی در حوزه نظارت بانکی آغاز شده است. سامانه یکپارچه نظارت (سین) نمونهای از کاربرد عملی هوش مصنوعی در ارتقای نظارت و تحلیل دادههای بانکی است. دستورالعمل فعالیت در حوزه رمزارزها به تصویب هیات عالی بانک مرکزی رسیده و پس از بارگذاری در درگاه مجوزها، امکان صدور مجوز رسمی فراهم میشود.
تا این لحظه هیچ صرافی رمزارز دارای مجوز از بانک مرکزی نیست و فعالیت در این بازار با ریسک بالا همراه است. بانک مرکزی به مردم هشدار داده بدون دانش و آگاهی تخصصی وارد این حوزه نشوند. بانک مرکزی تاکید کرده است که توسعه اقتصاد دیجیتال نیازمند حکمرانی هوشمند، هماهنگی نهادی، دادههای دقیق و نگاه جامع به کل اکوسیستم است. نباید اقتصاد دیجیتال به بخش محدودی از کسبوکارها تقلیل یابد، بلکه لازم است همه اجزا و تاثیرات آن شناسایی و کسبوکارهای سالم و موثر بهدرستی حمایت شوند. تنها در این صورت میتوان به توسعه پایدار، امن و فراگیر اقتصاد دیجیتال کشور امیدوار بود.
