شماره روزنامه ۵۹۹۵
|

آرشیو اخبار : %D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE %D9%88 %D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF

  • ابوریحان بیرونی را می‌توان از شمار دانشمندان مسلمان دوره تاسیس تفکر اجتماعی حساب کرد؛ زیرا چنان که آزاد ارمکی گفته است، ویژگی‌های این دوره، نگاه مقایسه‌ای به حوادث، مطالعات تاریخی و سخن در مورد جامعه، خانواده و ... است که بیرونی نیز چنین کرده است. می‌توان بیرونی را از شمار نخستین نظریه‌پردازان علوم اجتماعی حساب کرد. چنان که از نوشته‌هایش معلوم می‌شود، بیرونی در فلسفه، ریاضی، ستاره‌شناسی، تاریخ، جواهرشناسی، ادبیات، عقاید، آداب و رسوم مردم و...کتاب‌ها نوشته است. او از نگاه شخصیتی یک فرد شک‌گرا بود؛ چون هیچ مطلب علمی و ادبی را به سادگی و تقلید قبول نمی‌کرد. این بدان معناست که نامبرده تا وقتی که به یک مطلب احاطه پیدا نمی‌کرد یا به درستی آن قناعت حاصل نمی‌کرد، نه آن را قبول می‌کرد و نه در مورد آن می‌نوشت و نه صحبت …

  • دانشوران دوره اسلامی، به موازات نگارش مطالبی درخصوص چگونگی تکوین معادن و معدنیات که غالبا به سبب در دست نبودن اثری از ارسطو در این زمینه، معمولا در نهایت اختصار برگزار می‌شد، دست‌کم از نیمه نخست سده 3ق به جواهرنامه‌نگاری روی آوردند. با این همه گوهرشناسی به‌عنوان یک شاخه علمی متمایز خیلی دیرتر به طبقه‌بندی‌های علوم راه یافت و تنها در طبقه‌بندی‌های جدیدتر علوم که به‌طور معمول مفصل‌تر و مشتمل بر «فروع» علوم ریاضی و طبیعی بود، گوهرشناسی یا علم‌الجواهر معمولا به‌عنوان یکی از فروع علم طبیعی در کنار فنونی چون کشاورزی مطرح می‌شد.

  • قلعه‌الموت یکی از قلاع تاریخی ایران به‌شمار می‌رود. این دژ در منطقه الموت قزوین شمال شرقی روستای گازرخان (قصرخان) قرار دارد و مقر اسماعیلیان به‌شمار می‌رفت. حسن صباح رهبر این جریان بود که در دوره سلجوقی قیام کرد.

  • آلپ‌ارسلان پسر چغری بیگ داوود دومین شاه از سلسله سلجوقی در ایران است. سلجوقیان از اعقاب ترکان بخارا و ماوراءالنهر بودند. آلپ‌ارسلان برادرزاده و داماد طغرل بود و پس از وی حکومت را به دست گرفت و به بسیاری نقاط لشکر کشید. «آلپ‌ارسلان» یک لقب تمجیدی به زبان ترکی به معنای «شیر شجاع» است. همچنین القائم‌بالله (خلیفه عباسی) آلپ‌ارسلان را لقب «عضدالدین برهان المومنین» داده بود. نفوذ سلجوقیان در دوره آلپ ارسلان به مرزهای شرقی قلمرو بیزانس می‌رسید و در پی لشکرکشی و پیشروی آلپ‌ارسلان به قفقاز و آناتولی رومی‌ها هراسان شدند. در نهایت این حضور به نبرد مشهور ملازگرد انجامید که با پیروزی آلپ‌ارسلان خاتمه یافت. بعد از نبرد ملازگرد حاکمیت آلپ‌ارسلان در آسیای غربی گسترش یافت و در جریان همین پیشروی‌ها بود که سرانجام به دست فردی…

  • آنچه زمینه‌ تکوین و رواج اندیشه ناسیونالیستی را در ایران تسهیل کرد، برخورداری این کشور از هویت تاریخی، فرهنگی و سیاسی مستقل و وجود نوعی خودآگاهی میهنی حداقل ازدوران صفویه به بعد درمیان فرهیختگان ایرانی است.

  • یک نکته در تحول «مدرسه‌های» سده‌های میانه به «دانشگاه» دوران جدید دارای اهمیت است که برای اینکه تصوری از نظام‌های علمی جدید داشته باشیم، باید به آن اشاره کنم. سوربن، به‌عنوان «مدرسه»، کانون علم مسیحیت جهانی یا امت عیسی مسیح بود، درحالی‌که پیدایش دولت‌های ملی به علم «ملی» خود نیاز داشت.

  • یکی از علل کمیابی آب این است که در قلل کوه‌ها ابرهای مداوم و متمرکز که سبب تولید آب می‌شود، وجود ندارد. همچنان مسطح بودن اراضی، مانع از اتصال آب‌های برف و باران شده و سبب عدم اجتماع و تشکل رودهای عظیم می‌شود تا در طول، مجرایی یافته و به طرف دریا روان شود یا در همان مکان، به زمین فرو رود. آنچه هم که به یکجا گرد آید، به مصرف زراعت رسیده، مابقی بخار می‌شود. کمی آب در ایران، عدم درختان قوی هیکل و عدم تشکیل جنگل‌ها را موجب شده است. روزگاری و زمانی بوده که کوه‌ها به وجود درختان مشحون بوده و صحراها به تاک‌های انگور و زمین‌های زراعتی مرغوب بوده‌اند؛ زیرا در هرجا که شخص نظر می‌افکند، زمین‌های قابلی می‌بیند.

  • ابوریحان بیرونی در «الجماهر فی معرفة الجواهر» برخلاف تقریبا همه مولفان دیگر کتب احجار یا جواهرنامه‌ها که معمولا درباره خواص عجیب و غریب و افسانه‌وار سنگ‌ها داد سخن داده‌اند، نه‌تنها به این‌گونه مطالب وقعی ننهاده، بلکه چنان که پیش از این نیز اشاره شد، هرجا که توانسته با تکیه بر آزمایش و تجربه در رد این باورهای عامیانه تلاش کرده است. در واقع به جرات می‌توان گفت که در میان آثار سده‌های میانه و حتی در میان آثار خود بیرونی، کمتر کتابی می‌توان یافت که در آن به اندازه الجماهر بر نقش آزمایش و تجربه تاکید شده باشد. در اینجا برخی از اشارات ابوریحان در این رابطه نقل می‌شود:

جستجوی پیشرفته