تناقض نفتی پالایشگاه‌های داخلی و خارجی

سلوی یاسایی

کارشناس ارشد صنعت پالایشگاهی

نوشته زیر برگرفته از مقاله Rakteem Katakey است که تحت عنوان فوق در سایت بلومبرگ به بررسی وضعیت سودآوری شرکت‌های نفتی دنیا با کاهش قیمت نفت خام پرداخته است.

پس از ارائه نکات مهم مقاله به مقایسه آن در حوزه صنعت پالایشگاهی کشور پرداخته شده است. به رغم عدم تمایل شرکت‌های نفتی به حضور در حوزه پالایشی در طول ۵ سال گذشته، اخیرا به لطف کاهش قیمت نفت خام، شرکت‌های مذکور راهی برای اثبات خود در این حوزه یافتند.

بر‌اساس اطلاعات دریافتی از شرکت توتال حاشیه سود پالایشگاه‌ها در شمال غربی اروپا با رشدی ۵ برابری در سه ماه اخیر (می تا جولای)، به بالاترین میزان خود از سال ۲۰۰۳ تاکنون رسیده است. در طول این دوره، سود پالایش نفت خام و فرآورده‌های نفتی در شرکت‌های شل و بی پی چهار برابر بیشتر از دوره مشابه سال قبل بوده است.

رشد قیمت نفت در سال‌های اخیر که بهای تمام شده پالایش نفت خام را از سال ۲۰۰۹ به میزان سه برابر افزایش داد، سبب شد شرکت‌های نفتی تمرکز فعالیت خود را از حوزه پالایش به سمت حفاری تغییر دهند. این در حالی بود که ظرفیت مضاعف پالایش چین در طول یک دهه گذشته، تلاش‌های اروپا در کنترل عرضه را خنثی کرد. اما روند قیمت نفت خام در سال گذشته به واسطه مهار هزینه‌های پالایش و افزایش تقاضا برای سوخت، موجب خروج صنعت از رکود شد.

۳۵۰ میلیون دلار سود مازاد شرکت BP در سه ماه اخیر نسبت به حالت عادی شرکت

یان آرمسترانگ، تحلیلگر نفت شرکت بروین دلفین بیان کرد: «در حال حاضر، صنعت پالایش که در سال‌های اخیر به‌دلیل افزایش قیمت نفت خام (به لحاظ درآمدی ناشی از تفاوت قیمت نفت‌خام در دو زمان متفاوت و فرآیندی به‌واسطه پالایش نفت خام) به منزله معضلی برای شرکت‌های نفتی مطرح بود، به یک مزیت تبدیل شده و شرکت‌ها، به‌رغم طولانی بودن روند مزبور، به دنبال راهی برای بهترین استفاده از این فرصت هستند.»

عملکرد پایین دستی صنعت پالایش بیانگر این مساله است که معاملات آن می‌تواند همانند معاملات نفت خام از تفاوت قیمت در دو زمان متوالی منتفع شوند. چنین ساختاری این امکان را برای معامله‌گران فراهم می‌آورد که با ذخیره‌سازی نفت ارزان‌قیمت امروز و فروش آن در آینده به سود دست یابند.

به‌عنوان مثال، به گفته برایان گیلوری مدیر مالی شرکت بی‌پی سود حاصل از معاملات این شرکت در طول سه‌ماهه ژانویه تا مارس سال جاری حدود ۳۵۰ میلیون دلار مازاد بر حالت عادی بوده است که رقم مذکور، تعدیل مثبت ۱۳ درصدی سود شرکت مورد اشاره را به همراه داشته است. در همین راستا، ریچارد گریف، تحلیلگر نفت کارگزاری کانکورد تحقق سود زیاد را در سه ماه نخست سال ۲۰۱۵ در شرکت‌های مربوطه تایید کرده است.

نفع دو جانبه پالایشگاه‌ها از نفت خام ارزان‌قیمت و افزایش تقاضا

به گفته اوسوالد کلاینت، تحلیلگر استنفورد برن اشتاین، شرکت‌های بزرگ نفتی نظیر توتال، شل و بی‌پی به‌دلیل افزایش هزینه‌های عملیاتی و جاری و عدم مزیت نسبی تعدادی از پالایشگاه‌های خود را در اروپا تعطیل کرده‌اند به گونه‌ای که در طول ۵ سال گذشته، ۲۴۰ هزار بشکه در روز (کاهش احتمالی ۷۰۰ هزار بشکه در روز در امسال) ظرفیت پالایش اروپای غربی را کاهش داده‌اند. این ارقام بیانگر حدود ۴ درصد از کل ظرفیت اروپا در پایان سال گذشته است.

بنا بر اظهارات آژانس بین‌المللی انرژی، قیمت‌های پایین نفت خام از ژوئن سال ۲۰۱۴ و رشد قابل توجه برخی بخش‌های اقتصاد بر افزایش ۴/ ۴ درصدی تقاضای فرآورده‌های نفتی اروپا در سه ماه نخست سال جاری نسبت به سال گذشته کمک شایانی کرده است که این امر موجب شده فرآورده‌های نفتی در مقایسه با نفت خام افت قیمت کمتری داشته باشند. به عبارت دیگر شکاف قیمتی بین نفت خام و فرآورده‌های نفتی در مقایسه با سال‌های اخیر بیشتر شده است. این موضوع با کاهش قیمت تمام شده و افزایش فروش شرکت‌های پالایشی، سبب افزایش چشمگیر سود شرکت‌های حاضر در صنعت شده است. بر اساس داده‌های شرکت توتال، بزرگ‌ترین‌ تولیدکننده سوخت اروپا، حاشیه سود پالایشگاه‌ها در شمال غربی اروپا از ۹۰/ ۱۰ دلار در سال گذشته به ۱۰/ ۵۴ دلار به ازای هر تن- متریک در دوره سه ماهه آوریل تا ژوئن سال ۲۰۱۵ افزایش یافته است.

حمزه خان، رئیس بخش استراتژی کالا در بانکING آمستردام بیان کرد: «پالایشگاه‌ها از قیمت‌های پایین‌تر نفت خام از یکسو و افزایش تقاضا (افت قیمت کمتر فرآورده‌ها در مقایسه با قیمت نفت خام) از سوی دیگر بهره‌مند می‌شوند. مادامی که قیمت نفت پایین باقی بماند و اقتصاد تقویت شود، حاشیه سود پالایشگاه‌ها مازاد بر انتظار خواهد بود.»

همان‌گونه که در بالا اشاره شد در سطح جهانی، افت قیمت فرآورده‌های نفتی متناسب با افت قیمت نفت خام نبوده و این امر به همراه کاهش بهای تمام شده محصولات (کاهش قیمت نفت خام به‌عنوان تشکیل‌دهنده بخش عمده بهای تمام شده) سبب شده حجم سودآوری شرکت‌های پالایشی دنیا به‌طور چشمگیری افزایش یابد. این در حالی است که در ایران، در مورد شرکت‌های پالایشی، روند فوق به‌صورت معکوس صورت پذیرفته است.

با توجه به جدول بالا ملاحظه می‌شود باوجود تخفیف ۵‌درصدی قیمت نفت خام به شرکت‌های پالایشی (طبق جزء یک بند الف ماده یک قانون الحاق برخی از مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت)، سود شرکت‌های پالایشی به‌طور چشمگیری کاهش یافته و در پاره‌ای موارد از جمله شرکت پالایش نفت لاوان منجر به زیان شده است.

در پاسخ به چرایی رویداد صورت پذیرفته، بسیاری از مدیران سازمان‌های ذی‌ربط، کاهش قیمت فرآورده‌های نفتی که تابعی از قیمت نفت خام است را عنوان می‌کنند؛ لیکن این امر با معادلات جهانی که در فوق مورد اشاره قرار گرفت همخوانی ندارد؛ از دلایل دیگر رویداد مذکور می‌توان به مشکلاتی در مبنا و زمان اعلام قیمت فرآورده‌ها و... اشاره کرد که در ادامه به آنها پرداخته می‌شود.

۱- تعیین قیمت فرآورده‌های نفتی: « بند د تبصره ۲ قانون بودجه سال ۱۳۹۳ کل کشور؛ مابه‌التفاوت قیمت پنج فرآورده اصلی و سوخت هوایی شامل فرآورده‌های نفتی و مواد افزودنی تحویلی از سوی شرکت‌های پتروشیمی به وزارت نفت از طریق شرکت دولتی تابعه ذی‌ربط فروخته شده به ‌مصرف‌کنندگان داخلی با قیمت صادراتی یا وارداتی این فرآورده‌ها حسب مورد به‌علاوه هزینه‌های انتقال داخلی فرآورده‌ها و نفت‌ خام معادل آنها و توزیع، فروش، مالیات و عوارض موضوع قانون مالیات بر ارزش افزوده در دفاتر شرکت‌های پالایش‌ نفت به حساب بدهکار وزارت نفت از طریق شرکت دولتی تابعه ذی‌ربط ثبت می‌شود و از آن طریق در بدهکار حساب دولت (خزانه‌داری کل کشور) نیز ثبت می‌شود.»

با توجه به مطلب فوق، سازمان‌های ذی‌ربط باید قیمت فرآورده‌های نفتی را بر مبنای قیمت صادراتی یا وارداتی آنها اعلام کنند. در صورتی که بر اساس صورت‌های مالی شرکت‌های پالایشی در سال ۱۳۹۳ قیمت فرآورده‌ها خارج از مبنای مذکور اعلام شده است. به‌عنوان مثال می‌توان به مقایسه مبنای اعلام قیمت‌های سال‌های ۱۳۹۲ (قیمت وارداتی و صادراتی محصولات) و ۱۳۹۳ (فوب خلیج فارس) اشاره کرد که با یکدیگر تفاوت دارند.

ادامه در صفحه ۱۵