مرکز پژوهش‌های مجلس بررسی کرد
نقطه کور سیاست‌های حمایتی
همچنین می‌توان گفت دولت در زمینه عمل به احکام حمایتی آموزش نیز چندان موفق نبوده است. برای مثال در سال 1400 حدود ۳۶درصد از هدف‌گذاری برنامه ششم در حمایت از دانشجویان مددجو انجام شده که جمعیت این افراد معادل 58هزار و 970 نفر است. در زمینه بهداشت نیز برخی از احکام حمایتی مانند غربالگری بینایی کودکان عملکرد مطلوبی داشته اما دولت در عمل به برخی از احکام، مانند افزایش توان‌بخشی جامعه شهری، عملکرد نامطلوبی داشته است. با توجه به شرایط فعلی پیشنهاد این است که سیاست‌های حمایتی مربوط به بخش مسکن بر اساس نیازها و رعایت مقتضیات جامعه هدف اصلاح شده و شیوه ارائه تسهیلات عمومی با توجه به ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی جامعه هدف تعیین شود. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش «حوزه‌های چهارگانه حمایت اجتماعی» ابعاد مختلف این موضوع را بررسی کرده است.
افزایش سالانه مستمری
نگاهی به داده‌های مربوط به جمعیت مستمری‌بگیران نشان می‌دهد که جمعیت مستمری‌بگیران بهزیستی و کمیته امداد در سال 1397، یعنی سالی که آمریکا از برجام خارج شد و جهش تاریخی نرخ ارز رخ داد، به صورت چشمگیری افزایش یافته است. جمعیت این افراد از 2میلیون و 84هزار نفر در سال 1396 به 3میلیون و 196هزار نفر در سال 1397رسیده است. در نهایت می‌توان گفت با تداوم تورم‌های بالا، جمعیت این افراد نیز افزایش یافته و در سال 1400 به 3میلیون و 531هزار نفر رسیده است. این گزارش بیان می‌کند بر اساس قانون برنامه ششم توسعه دولت موظف است علاوه بر پرداخت یارانه فعلی، هر سال حداقل مستمری خانوارهای مددجویان تحت حمایت کمیته امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی را متناسب با سطح محرومیت بر مبنای متوسط 20 درصد حداقل دستمزد مصوب شورای عالی کار بپردازد. بر اساس اطلاعات و ارزیابی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، این تکالیف در قانون برنامه ششم نظم قابل قبولی به پرداخت مستمری نقدی نهادهای حمایتی داده است و برخلاف سال‌های گذشته، در تمام سال‌های 1396 تا 1400، بیش از 20درصد حداقل دستمزد در همان سال را به مددجویان پرداخته است. این در حالی است که در سال پیش از برنامه مذکور، میزان پرداخت مستمری تنها معادل 9درصد حداقل دستمزد بوده است و از سال 1392 تا 1394نیز مستمری به ترتیب 11.3، 10.9 و 10.3درصد از حداقل دستمزد را شامل شده است. میانگین مستمری پرداختی در سال 1400 برای خانوارهای مددجو با بعد خانوار یک‌نفره تا تا بیش از 5 نفر 710هزار تومان است. این میزان مستمری معادل 26.5درصد حداقل دستمزد در این سال است. میزان رشد میانگین مستمری در طول سال‌های اجرای برنامه ششم نشان می‌دهد که افزایش مستمری به‌صورت سالانه اتفاق افتاده و بیش از میزان ۲۰درصد تعیین‌شده در تکلیف قانونی نهادهای حمایتی است. بیشترین رشد مربوط به سال اول اجرای این حکم در سال ۱۳۹۶ است. در این سال میانگین مستمری با رشد 338.5درصدی نسبت به سال قبل به بیشترین میزان نسبت به حداقل دستمزد معادل 34.5درصد رسیده است. یعنی در این سال، میانگین دریافتی مددجویان نهادهای حمایتی معادل 34.5درصد حداقل دستمزد این سال بوده است.
عملکرد نامطلوب بخش مسکن
احکام حمایتی برنامه ششم در مورد بخش مسکن به دو بخش تامین مسکن و معافیت‌های مربوط به مجوزها و انشعابات ساختمانی قابل تقسیم است. در بخش تامین مسکن در مجموع حدود 36هزار واحد مسکونی در سال 1400 به مددجویان نهادهای حمایتی تحویل داده شده است. این میزان 37.7درصد اهداف تعیین‌شده در برنامه ششم است. به همین دلیل ارزیابی این بخش نامطلوب تلقی شده است. نگاهی به جزئیات برنامه‌های حمایتی دولت در این بخش نشان می‌دهد که تامین مسکن برای مددجویان از سال 1396 تا 1399 روند صعودی داشته و تنها در سال پایانی برنامه است که تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام موفقیت‌آمیز نبوده و روند تامین مسکن نزولی شده است.
عدم کفایت کمک‌هزینه شهریه
بررسی‌های این گزارش نشان می‌دهد که تعداد دانشجویان تحت‌پوشش شهریه دانشگاهی هر دو نهاد کمیته امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی درمجموع در سال 1400 معادل 58هزار و 970 نفر بوده است. این تعداد حدود 36درصد از هدف معین‌شده در برنامه ششم در سال 1400 بوده است. همچنین با وجود سرانه کمک‌آموزش حداقلی که نهادهای حمایتی بابت کمک‌هزینه شهریه به دانشجویان پرداخت می‌کنند، به نظر می‌رسد این قبیل کمک‌هزینه‌های آموزشی به‌هیچ‌وجه برای تامین هزینه‌های دانشگاه کفایت لازم را ندارد. همچنین می‌توان گفت عدم‌تنوع سیاست‌های حمایتی در بخش آموزش افراد نیازمند جامعه بسیار محسوس است. برای مثال تنها یک حکم در خصوص وضعیت آموزشی این افراد در برنامه ششم وجود دارد. وضعیت آموزشی نامطلوب خانواده‌های نیازمند در دهک‌های پایین درآمدی، پیامدهای غیرعادلانه در جامعه دارد. در‌حال‌حاضر تعداد اندکی از فرزندان خانواده‌های مددجو امکان حضور در مقاطع دانشگاهی را به دلیل شرایط نامطلوب معیشتی و وضعیت فقر خانوار به دست می‌آورند و هزینه لازم برای تحصیل دانشجویان خانواده مددجو نیز با محدودیت‌های فراوانی روبهروست. بنابراین اگر شرایط تحصیل این افراد به دلایل اقتصادی فراهم نباشد و فرآیند تحصیل آنان با وقفه جدی مواجه شود، یکی از مهم‌ترین امکان‌های توانمندسازی آنان برای خروج از چرخه حمایتی از بین خواهد رفت. در نهایت، ارزیابی از اجرای این حکم براساس هدف‌گذاری قانون، نامطلوب است و ادامه چنین وضعیتی، یکی از موانع بزرگ برای توانمندسازی خانوارهای محروم جامعه در آینده است.
تحقق 4برابری اشتغال‌زایی
ارزیابی این گزارش از وضعیت اشتغال مددجویان تحت پوشش نهادهای حمایتی وضعیت مطلوبی را نشان می‌دهد. در واقع، تحقق اشتغال مددجویان در زمینه ایجاد فرصت شغلی در سال 1400 بیش از 4برابر هدف تعیین‌شده در برنامه ششم است. اما در خصوص پایدارسازی این مشاغل اطلاعاتی در دست نیست و می‌دانیم که تعداد کمی از مددجویان از درآمد حاصل از این مشاغل به خودکفایی رسیده‌اند. با‌این‌حال می‌توان گفت دستگاه‌های دولتی هیچ تکلیفی نسبت به پایداری مشاغل و توانمندسازی این افراد و خروج از چرخه حمایتی ندارند. به همین دلیل، میزان خودکفایی در فرصت‌های شغلی ایجاد‌شده حداقلی است و فرایند توانمندسازی به شکل کامل اجرایی نشده است. به عبارت دیگر، هرچند آمار و اطلاعات نشان از تحقق حکم دارد، اما پایداری این مشاغل با تردید جدی روبهروست.
راهکار سیاستی
با توجه به عملکرد دولت در زمینه احکام حمایتی برنامه ششم توسعه، پیشنهاد می‌شود اصلاحاتی برای بهبود شرایط اجتماعی و توانمندسازی افراد نیازمند در حوزه‌های مذکور انجام شود. برای مثال سیاست‌های حمایتی مربوط به بخش مسکن بر اساس نیازها و رعایت مقتضیات جامعه هدف اصلاح شده و شیوه ارائه تسهیلات عمومی با توجه به ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی جامعه هدف تعیین شود. علاوه بر این فرآیند تصویب و اجرای طرح توانمندسازی زنان سرپرست خانوار در برنامه هفتم توسعه با مشارکت حداکثری ذی‌نفعان تسهیل شود. همچنین متولیان اصلی حمایت از کودکان خیابانی براساس تعریف دقیق مصادق هر یک از گروه‌های هدف تعیین شوند.
