مقاصد اول گردشگران خارجی با «اضطرار خشکسالی» روبه‌رو شد؛ اسپانیا دیگر مهماننواز نمی‌شود؟
توریسم تابستانی زیر تیغ آبی
کاتالونیا، اسپانیا
پس از همه‌گیری کرونا، که صنعت گردشگری را با بحرانی جدی مواجه کرد، خشکسالی و کمبود آب چالش جدیدی را پیش روی این صنعت درآمدزا ایجاد کرده است که تاثیرات آن به مراتب بیشتر از کرونا خواهد بود. با وجود این، از نظر تاریخی، تقاضا همیشه پس از بحران‌ها بهبود یافته است، اگرچه زمان بهبود ممکن است متفاوت باشد. در پساکرونا، جهان دوباره سفر خواهد کرد و بخش گردشگری بار دیگر بازخواهد گشت و برای انجام فعالیت‌‌‌های خود آب مصرف می‌کند. اگرچه گردشگری در مقایسه با کشاورزی یا دیگر صنایع مصرف آب زیادی ندارند و تنها ۲درصد از حجم آب مصرفی در جهان را به خود اختصاص داده است، اما اغلب در مناطقی متمرکز است که کمبود آب یک واقعیت است و مشکلات بسیار خاصی را از نظر مصرف آب ایجاد می‌کند.
با این حال، در برخی از کشورهای نوظهور که گردشگری سنگ بنای توسعه آنهاست، مصرف بیش از ۷درصد است و در برخی جزایر مانند جزایر کارائیب یا پلی‌‌‌نزی، بخش گردشگری مصرف‌کننده اصلی آب است. باتوجه به اینکه گردشگری در فصل‌‌‌های خاصی متمرکز است اوج گردشگری مصادف با دوره‌‌‌هایی است که منابع آبی بهویژه در تابستان کمیاب است. از آنجا که در فصول گرم بیشترین میزان سفرها در کنار سواحل یا دیگر منابع آبی است این موضوع باعث کمبود آب بهویژه در جزایر می‌شود. همچنین تاسیسات گردشگری همچون زمین‌‌‌های گلف، استخرهای شنا یا پارک‌‌‌های آبی مقدار زیادی آب مصرف می‌کنند و برای نگهداری از آنها چه برای آبیاری چمن‌‌‌ها و مناطق سبز یا سایر مصارف بهطور مکرر از چاه‌‌‌های آب استفاده می‌کنند.
مصرف جهانی آب در ۵۰ سال گذشته سه برابر شده است و تقاضا برای آب دو برابر جمعیت جهان در حال رشد است. تقاضا برای آب بیش از عرضه موجود از منابع پایدار در تعداد فزاینده‌‌‌ای از مقاصد گردشگری است. بر اساس پروژه ۲۰۵۰ سازمان ملل، انتظار می‌رود تغییرات آب و هوایی حدود ۲۰درصد از افزایش جهانی کمبود آب در این قرن را به خود اختصاص دهد. در حالی که هیچ داده خاصی در سطح ملی در مورد مصرف آب توسط بخش گردشگری جمع‌‌‌آوری نشده است، گردشگری بین‌المللی کمتر از ۲درصد مصرف جهانی آب را تشکیل می‌دهد. با این حال، مصرف آب به طور فزاینده‌‌‌ای در برنامه‌‌‌ریزی و توسعه گردشگری در سراسر جهان اهمیت پیدا کرده است، و بهویژه در امتداد خطوط ساحلی که رشد سریع گردشگری اغلب منجر به درگیری بر سر کمبود آب و برابری آب می‌شود، حیاتی است.
در ۱۷ مقصد ساحلی و جزیره‌‌‌ای در مناطق کارائیب و مدیترانه تقاضا برای آب از عرضه موجود از منابع پایدار بیشتر است که در نتیجه منجر به کمبود آب می‌شود. در جامائیکا، هر گردشگر روزانه ۴ تا ۱۰ برابر بیشتر از هر ساکن محلی آب مصرف می‌کند. در حاشیه دریای مدیترانه، یک گردشگر روزانه ۵/ ۱ تا ۵/ ۲برابر بیشتر از یک ساکن محلی آب مصرف می‌کند. یک گردشگر بسته به مدت اقامت، اندازه و امکانات موجود در هتل، نوع و میزان غذای مصرفی و عوامل دیگر از ۸۴ تا ۲۰۰۰ لیتر آب در روز مصرف می‌کند.
کم‌‌‌آبی معضل اصلی مقاصد پیشرو
گردشگری یک‌عامل توسعه اقتصادی است. در واقع، در کشورهایی مانند اسپانیا، بخش اول تزریق پول به اقتصاد کشور بوده است. در حالی که بحران کرونا منجر به کاهش گردشگری شد، اما تغییرات آب و هوایی نیز به یک عامل محرک در کاهش عرضه و تقاضا در صنعت مهمان‌‌‌نوازی تبدیل شده است. قبل از بحران کرونا، گردشگری حدود ۸درصد از تولید ناخالص داخلی فرانسه راتشکیل میداد که نشان‌‌‌دهنده ۲ میلیون شغل مستقیم و غیرمستقیم است. در مورد اسپانیا که گردشگری یک بخش استراتژیک است، فعالیت گردشگری قبل از همه‌گیری ۴/ ۱۲درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل میداد که طبق داده‌‌‌های موسسه ملی آمار به ۵/ ۵درصد در سال ۲۰۲۰ کاهش پیدا کرد. بهویژه در مناطق توریستی اسپانیا، همچون جزایر بالئاریک، کاستا‌براواو یا جزایر قناری، سهم بخش گردشگری در تولید ناخالص داخلی به طور قابل‌توجهی افزایش مییابد. این اتفاق در شرایطی می‌‌‌افتد که در اروپا بسیاری از مناطقی که بیشتر از همه مورد بازدید گردشگران قرار می‌‌‌گیرند، مناطقی هستند که سطح بالایی از کمبود آب دارند و در برابر اثرات تغییرات آب و هوایی آسیب‌پذیر هستند.
کمبود بارندگی در مناطق خشک و نیاز به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌‌‌های جدید تصفیه فاضلاب و استفاده مجدد، در دسترس بودن این منبع را تحت فشار قرار می‌دهد، بهطور معمول، یک گردشگر بسیار بیشتر از یک ساکن معمولی آب مصرف می‌کند. در واقع، در حالی که یک فرد در اروپا بین ۵۰ تا ۲۰۰ لیتر آب در روز مصرف می‌کند، طبق داده‌‌‌های سازمان جهانی گردشگری، یک گردشگر می‌تواند بیش از ۴۰۰ لیتر آب در روز مصرف کند. خشکسالی به طور مستقیم و غیرمستقیم بر بخش‌‌‌های گردشگری و تفریحی تاثیر می‌‌‌گذارد و تمام فصول این بخش را تحت‌‌‌الشعاع خود قرار می‌دهد و منجر به پایین‌‌‌تر آمدن سطح آبهای زیرزمینی یا برف کوهستان‌ها می‌شود. از دست دادن درآمد ناشی از آن می‌تواند به شدت بر زنجیره تامین و اقتصاد محلی، منطقه‌‌‌ای و بالقوه ملی تاثیر بگذارد.
زیرا منجر به کاهش فعالیت‌‌‌های تفریحی گردشگری همچون اسکی و قایقرانی می‌شود و همچنین خطر آتش‌‌‌سوزی‌‌‌های جنگلی در طول خشکسالی افزایش مییابد که می‌تواند تاثیر زیادی بر گردشگری و تفریحات در فضای باز داشته باشد. میانگین مصرف آب گردشگران جهان بسیار بالاست. داده‌‌‌های جمع‌‌‌آوری‌‌‌شده در اسپانیا، یک قدرت جهانی گردشگری این را تایید می‌کند که یک شهروند بهطور میانگین روزانه ۱۲۷ لیتر مصرف می‌کند، اما مصرف یک گردشگر از ۴۵۰ تا ۸۰۰ لیتر متغیر است. این میزان مصرف در مناطقی که در کمربند گرمسیری قرار دارند تمایل به افزایش دارد و ممکن است به ۲۰۰۰ لیتر در روز برسد. بنابراین، گردشگری عامل مهمی در افزایش تنش آبی در کشورهایی است که در حال حاضر از آن رنج می‌‌‌برند. بر اساس گزارش تغییرات اقلیمی که توسط هیات بین دولتی تغییرات آب و هوای (IPCC) سازمان ملل منتشر شده است، پیش‌بینی‌‌‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از مناطقی که گردشگری در آنها عامل کلیدی اقتصادی است، در چند دهه آینده شاهد کاهش بارندگی خواهند بود.
در مدیترانه، شمال آفریقا، خاورمیانه، آمریکای مرکزی و نواحی شمالی و جنوبی آمریکای جنوبی، آفریقای جنوبی، اندونزی جنوبی، استرالیا و بیشتر مناطق پلی‌‌‌نزی باران کمتر خواهد بارید. در بسیاری از کشورهایی که در کمربند گرمسیری و نیمه گرمسیری قرار دارند، خطر رویدادهای شدید مانند سیل و توفان نیز یک عامل صعودی خواهد بود، همان‌طور که در حال حاضر اتفاق می‌‌‌افتد. اما تغییرات آب و هوایی همچنین به دلیل بالا آمدن سطح آب دریاها ناشی از ذوب یخ‌های قطبی منجر به ناپدید شدن بسیاری از مقاصد می‌شود.
افزایش میانگین سطح دریا در طول قرن بیست و یکم ادامه خواهد داشت، احتمالا با سرعتی سریع‌تر از آنچه بین سال‌های ۱۹۷۱ و ۲۰۱۰ مطرح شد و بین ۲۶/ ۰ تا ۵۵/ ۰متر خواهد بود، چیزی که می‌تواند جزایر پلی‌‌‌نزی را ناپدید کند. بالا آمدن سطح آب دریاها همچنین بر طغیان تالاب‌‌‌ها و آلودگی سفره‌‌‌های زیرزمینی و تامین آب شیرین تاثیر می‌‌‌گذارد و باعث از بین رفتن زیستگاه بسیاری از گونه‌‌‌های گیاهی و جانوری می‌شود. بحران آب در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین چالشهای زمین است که جامعه جهانی با آن مواجه است به‌‌‌گونه‌‌‌ای که ۲/ ۲میلیارد نفر یعنی بیش از یک‌چهارم جمعیت زمین، بهطور منظم به آب تمیز دسترسی ندارند. گرم شدن زمین باعث افزایش سطح آب دریاها با سرعتی در حدود یک هشتم اینچ در سال می‌شود و تهدیدی فوری برای کشورهای جزیره‌‌‌ای کوچک و شهرهای ساحلی در سراسر جهان ایجاد می‌کند.
این مشکل و سایر چالشهای مرتبط با آب و هوا احتمالا تا سال ۲۰۵۰ نزدیک به ۱۵۰ میلیون نفر را آواره خواهد کرد. اما این چالش آب تنها مربوط به کشورهای جنوب و توسعه‌نیافته نمی‌شود بلکه سائوپائولو در برزیل؛چنای در هند؛ و کیپ تاون آفریقای جنوبی، میامی فلوریدا در ایالات متحده، لندن در انگلستان؛ و توکیوی ژاپن نیز با کمبود آب مواجه هستند و حتی در آینده نزدیک آب آشامیدنی خود را از دست خواهند داد. اسپانیا که یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری جهان به‌‌‌شمار می‌رود بهطور مداوم با بحران کم‌‌‌آبی مواجه می‌شود و پس از بحران آب سال ۲۰۰۸، از سال ۲۰۲۲ مجددا با خشکسالی مواجه شده و در آوریل ۲۰۲۳ به اوج خود رسید. به‌‌‌گونه‌‌‌ای که بارسلونا بیش از ۴۰درصد از منابع آبی خود را از دست داد و در وضعیت «اضطرار خشکسالی» قرار گرفت.
«کاتالونیا» که یک منبع مهم گردشگری به شمار می‌رود بیش از هر منطقه‌‌‌ای بحران آب را تجربه می‌کند. این امر مقامات منطقه را مجبور به اعمال محدودیت‌های مصرف آب کرده و میزان مصرف خانگی را به ۱۰۰ لیتر در روز رسانده است. این موارد در دیگر کشورهای قاره سبز نیز سرایت کرده و ایتالیا، آلمان و دیگر کشورها را نیز با مساله کم‌‌‌آبی درگیر کرده است. ونیز به‌‌‌عنوان یک شهر آبی، در سال گذشته با خشکسالی همراه بوده و این شهر پرآب در حال حاضر نیمه‌خشک شده است. اکنون مسافران در ایتالیا به‌‌‌جای سفرهای آبی با قایق، مجبور به پیاده‌‌‌روی در طول رودخانه هستند. در ایتالیا نیز بر اساس آخرین داده‌‌‌های موجود قنات‌‌‌های این کشور ۲/ ۴۲درصد از آبهای خود را از دست داده است. این بالاترین میزان کاهش آب تاکنون بوده است. این موضوع در فرانسه نیز وجود دارد. حتی برخی مقاصد، گردشگران خود را تا ۷۰درصد از دست داده‌‌‌اند.
کمبود آب: درگیری بالقوه بین گردشگران و مردم محلی
سازمان جهانی گردشگری در یک بیانیه در اهداف ۱۷گانه سال ۲۰۳۰، به موضوع اهمیت آب در گردشگری پرداخته و در هدف ششم این‌گونه مطرح کرده است که: «گردشگری می‌تواند نقش مهمی در دسترسی به آب و امنیت، و همچنین بهداشت و سلامت برای همه داشته باشد. استفاده بهینه از آب در بخش گردشگری، همراه با اقدامات ایمنی مناسب، مدیریت فاضلاب، کنترل آلودگی و بهره‌‌‌وری فناوری می‌تواند کلید حفاظت از با ارزش‌‌‌ترین منبع ما باشد. با این حال، گردشگران در بسیاری از مناطق در واقع از طریق تصاحب منابع آب عمومی، بهره‌‌‌برداری بیش از حد از سفره‌‌‌های زیرزمینی، کاهش سطح آبهای زیرزمینی و آلودگی آبهای شیرین توسط آب شور و فاضلاب، به کمبود و بی‌عدالتی آب کمک می‌کنند. این امر منجر به درگیری و نارضایتی در بین مردم محلی می‌شود و پایداری گردشگری را به خطر می‌‌‌اندازد که به نوبه خود به اقتصاد مکان‌‌‌های مورد بازدید آسیب بیشتری وارد می‌کند.
برای پایدار ماندن، سفر به کشورها یا مناطقی که مشکل تامین آب دارند باید به گونه‌‌‌ای مدیریت شود که شرایط محلی را بهبود بخشد تا از مشکلات بکاهد. حق بر آب یکی از اساسی‌‌‌ترین حقوق بشر است. برای بسیاری از جوامع، بهویژه آنهایی که در جنوب جهانی زندگی می‌کنند، این حق به دلیل توسعه گردشگری به خطر افتاده است. نابرابری دسترسی به آب بین استراحتگاه‌‌‌ها، هتل‌‌‌های بزرگ و زمین‌‌‌های گلف از یک سو، و جوامع محلی و کارآفرینان گردشگری در مقیاس کوچک از سوی دیگر، به‌‌‌شدت در مقاصد تعطیلات در برخی از فقیرترین کشورهای جهان مشاهده می‌شود. در حالی که هتل‌‌‌ها اطمینان حاصل می‌کنند که مهمانانشان می‌توانند چند بار در روز دوش بگیرند، استخرهای شنا، گلف و باغ‌‌‌های سرسبز داشته باشند، اما خانواده‌‌‌های بومی، مشاغل کوچک و تولیدکنندگان کشاورزی باید بهطور منظم کمبود آب را تحمل کنند. تا زمانی که هتل‌‌‌ها بر جوامع اولویت دارند، درگیری و نارضایتی افزایش مییابد، بنابراین پتانسیل گردشگری برای کمک به توسعه پایدار تضعیف می‌شود.
این را می‌توان در زنگبار آفریقا در روستای گردشگری ننگوی مشاهده کرد. گردشگری سهم عمده‌ای در اقتصاد زنگبار دارد، اما مزایای آن توسط همه احساس نشده است. تقریبا نیمی از جمعیت در فقر هستند. بر اساس گزارش وزارت توسعه بین‌المللی بریتانیا (DFID)، در سال ۲۰۱۱ فقط نیمی از ساکنان روستایی به منبع آب دسترسی داشتند. در مناطق تفریحی این روستا نابرابری‌‌‌های فاحشی بین دسترسی به آب برای جوامع محلی و تعداد فزاینده هتل‌‌‌ها وجود دارد. به طور متوسط خانوارهای روستایی روزانه ۲/ ۹۳ لیتر آب مصرف می‌کنند، در حالی که میانگین مصرف هر اتاق در روز در هتل ۳۱۹۵ لیتر است. هتل‌‌‌ها روستای ننگوی را احاطه کرده‌‌‌اند.
همچنین در هند این را می‌توان به‌‌‌وضوح مشاهده کرد. گوا با سواحل شنی و زیبایی‌‌‌های طبیعی خود یک مقصد فوق‌العاده محبوب در هند است، اما قربانی محبوبیت خود شده است و در نتیجه مدیریت ضعیف، با چالشهای آبی بزرگی روبه‌رو است. این مسائل، پایداری گوا به عنوان یک مقصد گردشگری و همچنین رفاه جوامع محلی را تهدید می‌کند. حرکت دولت ایالتی به سمت گردشگری سطح بالا، که مشخصه آن تفرجگاه‌‌‌های پنج ستاره با استخرهای شنا و زمین‌‌‌های گلف است، شاهد افزایش خصوصی‌‌‌سازی خط ساحلی گواست که بار شدیدی را بر منابع و زیرساخت‌‌‌های آب شیرین در حال حاضر گذاشته است. این مشکل با آلودگی گسترده رودخانه‌‌‌ها، آبهای زیرزمینی و چاه‌‌‌های گوا ناشی از فاضلاب تصفیه‌‌‌نشده و زبالههای تخلیه‌‌‌شده که بخش گردشگری سهم قابل‌توجهی در آن دارد، تشدید می‌شود.
این واقعیت را باید پذیرفت که کمبود آب منجر به درگیری بالقوه بین گردشگران و افراد محلی شده است و در صورت ادامه روند خشکسالی و کم‌‌‌آبی می‌تواند بالفعل شود. زیرا توسعه سریع و کنترل نشده گردشگری می‌تواند منجر به کم‌‌‌آبی، نفوذ نمک به آب، فرونشست زمین، افزایش وقوع سیل، بدتر شدن کیفیت آب، رقابت با کشاورزی، افزایش بیماری‌‌‌های واگیردار از آب، تعارضات بر سر منابع آب، افزایش زبالههای پلاستیکی یکبار مصرف و ایجاد آلودگی شود. در سطح جهان، بیش از ۳۲هزار زمین گلف در جهان، حدود ۵/ ۹ میلیارد لیتر آب در روز برای آبیاری زمین‌‌‌های سبز خود مصرف می‌کنند. یک زمین گلف متوسط در اسپانیا به اندازه یک شهر ۱۲هزار نفری آب مصرف می‌کند. در مکزیک، ۱/ ۱۷درصد از منابع آب تجدیدپذیر در حال حاضر به پایان رسیده است.
در بالی، اندونزی که ۸۰درصد اقتصاد آن به گردشگری وابسته است برای تامین آب سالم حدود ۶۵درصد از منابع آب شیرین جزیره برای صنعت گردشگری مورد استفاده قرار می‌گیرد. زمین‌‌‌های گلف در بالی روزانه ۳میلیون لیتر آب مصرف می‌کنند، در حالی که بیش از ۱/ ۳ میلیون‌نفر جمعیت ساکن جزیره، دسترسی ناکافی به آب تمیز دارند. برخی از روستاییان برای جمع‌‌‌آوری آب از چاه باید تا ۳ کیلومتر پیاده‌‌‌روی کنند. تعارض‌ها بر سر استفاده از آب بهویژه در سطح روستاها در حال افزایش است. در سال ۲۰۱۷، آفریقای جنوبی که به اقتصاد گردشگری بسیار وابسته است، به‌‌‌دلیل مواجهه با بزرگ‌ترین بحران آبی خود تمامی شیرهای آب کیپ تاون را بست و اهالی شهر وارد عمل شده و خواستار محدودیت استفاده از آب برای تمامی افراد مراکز شدند. و هتل‌‌‌ها بیش از همه مورد انتقاد مردم در مصرف بیش از حد آب قرار گرفتند.
با توجه به اهمیت گردشگری برای اقتصاد آفریقای جنوبی، سیاستمداران محلی نگران تاثیر طرح صرفه‌جویی در مصرف آب بر این صنعت بودند. عملکرد آفریقای جنوبی در سال ۲۰۱۷ با افزایش سفرهای هوایی در طول سال بسیار خوب بود. اما با اجرای این طرح، کاهش رزرو از فوریه ۲۰۱۸ قابل مشاهده بود، زمانی که توجه رسانه‌ها به بحران آب شروع به افزایش کرد. رزرو از بازارهای کلیدی به کیپ تاون نیز کاهش یافت.
