تله دستوری نهادههای دامی
براساس داده‌‌‌های گمرک ایران، ارزش واردات کالاهای اساسی در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۹میلیارد و ۶۰۰میلیون دلار بوده است. از این میزان حدود ۳۶درصد برابر با ۷میلیارد و ۱۰۰میلیون دلار به نهادههای دامی اختصاص داشته که در میان نهادههای دامی، ذرت با ۳میلیارد و ۳۰۰میلیون دلار بیشترین ارزش را به خود اختصاص داده است.
سه‌نهاده اصلی صنعت دامپروری کشور ما عبارتند از: ذرت، سویا و جو. با فرض مصرف همه تولیدات و واردات، به گزارش وزارت جهاد کشاورزی (آمارنامه کشاورزی محصولات زراعی ۱۳۹۹-۱۴۰۰، مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات) و اتحادیه واردکنندگان نهادههای دام و طیور ایران، حدود ۸۵درصد مصرف از نهادههای دامی وارداتی و ۱۵درصد از تولید داخل است. تولید نهادههای دامی با آب‌‌‌بری فراوانی همراه است. این در حالی است که ایران اقلیمی گرم و خشک دارد و به گفته کارشناسان دچار خشکسالی است. در سال زراعی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ جو حدود ۷۵درصد، سویا حدود ۹۰درصد و ذرت ۱۰۰درصد به صورت آبی کشت شدند. به طور کلی تقریبا ۹۳درصد از محصولات زراعی کشور به‌صورت آبی و ۷درصد به‌صورت دیمی کشت می‌‌‌شوند. در شرایط فعلی زیرساخت‌‌‌های موردنیاز برای رسیدن به خودکفایی در تولید این نهاده‌‌‌ها در کشور وجود ندارد. با واردات این نهاده‌‌‌ها می‌‌‌توان گفت میلیاردها مترمکعب آب مجازی وارد کشور شده است. بنابراین واردات این نهاده‌‌‌ها منطقی‌‌‌تر از تولید آنهاست.
عوامل اثرگذار بر نرخ جهانی نهادههای دامی
روسیه، قزاقستان، آرژانتین، هند و برزیل صادرکنندگان اصلی نهادههای دامی به ایران هستند. از مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر نرخ خوراک دام، شرایط آبوهوایی و قیمت نفت‌خام است که به شرح آن می‌‌‌پردازیم.
شرایط آبوهوایی: شرایط نامساعد آبوهوایی اولا باعث کاهش تولید ذرت و سویا می‌شود (کاهش عرضه)؛ ثانیا به دلیل تاثیرگذاری منفی بر مراتع، تقاضای کنسانتره را افزایش می‌دهد (افزایش تقاضا)، بنابراین باعث افزایش جهانی نرخ خوراک دام خواهد شد.
نفت‌خام، دیگر عامل اثرگذار: کود اوره مهم‌ترین کود ازته در جهان به شمار می‌رود و از عوامل اثرگذار بر نرخ نهادههای دامی است. بررسی همبستگی نرخ خوراک دام (۷۰درصد ذرت به‌عنوان نماینده انرژی و ۳۰درصد کنجاله‌‌‌سویا به عنوان نماینده پروتئین جیره؛ منتشرشده توسط «شبکه جهانی مقایسه گله‌های شیری» (IFCN)) با نفت‌خام از اثرگذاری بیشتر نرخ نفت بر نهادههای دامی نسبت به اوره حکایت دارد. در 15سال گذشته این همبستگی با نرخ اوره حدود ۶۰درصد و با نفت‌خام حدود ۷۰درصد بوده است.
علت این امر را می‌‌‌توان اینگونه توجیه کرد که بالا رفتن قیمت نفت باعث افزایش تقاضا برای سوخت‌‌‌های هیبریدی و در نتیجه افزایش قیمت ذرت خواهد شد. دلیل این ارتباط روی‌‌‌آوردن برخی از کشورها به سوخت‌‌‌های هیبریدی (با منشأ ذرت) به‌ویژه در هنگام افزایش قیمت نفت است. معمولا اثر قیمت نفت‌خام بر خوراک دام ۳ تا ۱۲ماه بعد دیده خواهد شد.
تاثیر منطقی‌شدن نرخ ارز
از آنجا که حدود ۸۵درصد خوراک دام از واردات تامین می‌شود، نرخ ارز برای صنعت دامپروری اهمیت ویژه‌‌‌ای پیدا می‌کند. طبق داده‌‌‌های مالی منتشرشده در سایت کدال توسط شرکت‌های کشاورزی و دامپروری پذیرفته‌شده در بورس و فرابورس ایران در ۱۲ماهه 1400، حدود ۷۰درصد هزینه‌‌‌های تولید در صنعت زراعی صرف تامین نهاده‌‌‌ها شده است. در ابتدای سال 1401 حذف ارز ترجیحی نهادههای دامی اگرچه باعث افزایش قیمت مواد مصرفی شرکت‌ها شد و سهم مواد مصرفی از هزینه‌‌‌های تولید را بعضا تا بیش از ۸۰درصد بالا برد؛ اما در بلندمدت موجب شکست مصرف کاذب، رقابتی‌‌‌تر شدن فضا و سرانجام تعادل در قیمت و کاهش مشکلات تامین مواد اولیه می‌شود.
طبق آخرین گزارش اتحادیه واردکنندگان نهادههای دام و طیور ایران، در ۱۱ ماهه ۱۴۰۱ جمعا حدود ۱۳میلیون تن ذرت، جو، کنجاله سویا و دانه سویا به ارزش ۶میلیارد و ۵۰۰میلیون دلار وارد کشور شده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل به لحاظ وزنی ۱۸درصد کاهش یافته است. در ۱۲ماهه ۱۴۰۰ این مقدار حدود ۱۸میلیون تن بود که احتمالا امسال به حدود ۱۴ تا ۱۵میلیون تن برسد. این میزان تا سال ۱۳۹۷، یعنی پیش از تخصیص ارز ترجیحی، به طور متوسط بین 11 تا 13میلیون تن بوده است. بازگشت مقدار وزنی به پیش از تخصیص ارز ترجیحی نشان از شکست مصرف کاذب دارد.
هرچند نرخ نهادههای دامی اصلاح می‌شود، قیمت‌گذاری دستوری بر محصولات شرکت‌های زراعی، همچنان چالش‌‌‌هایی در این صنعت به وجود می‌‌‌آورد. علمی شدن نرخ مواد مصرفی و محصولات و کنترل قیمت با استفاده از تجارت و نه ابلاغیه‌‌‌ها، موجب افزایش فعالان، رقابت و کیفیت در صنعت دامپروری خواهد شد.
