دشوارترین زمانه برای فقرا
بیست و هفتمین نشست کنفرانس اعضای کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغییر آب‌وهوا موسوم به UNFCCC یا COP۲۷، به‌طور رسمی از ۶ تا ۱۸نوامبر ۲۰۲۲ در شرم‌الشیخ مصر برگزار شد. بریتانیا به طور رسمی ریاست مذاکرات UNFCCC را در آغاز رسیدگی به مصر واگذار کرد، در حالی که بسیاری از مهم‌ترین تعهدات COP۲۶ در گلاسکوی بریتانیا طی نوامبر ۲۰۲۱ هنوز محقق نشده است.
مهم‌ترین بخش پیمان آب‌وهوای گلاسکو، همان‌طور که در پیمان نامه COP۲۶ مشخص است، درخواست از همه کشورها برای «بازبینی و تقویت» اهدافی بود که برای سال ۲۰۳۰ در مشارکت‌‌‌های تعیینشده ملی خود موسوم به NDCs، تبیین کرده بودند. با در نظر گرفتن شرایط مختلف ملی، تعهدات جمعی برای کاهش گازهای گلخانهای با هدف محدود کردن افزایش متوسط دمای سطح جهانی به بیش از ۵/ ۱درجه سانتیگراد است که با سطح پیش از صنعتی‌شدن آن به‌طور کامل ناسازگار بوده است. به نظر می‌رسد این تعهدات منعکس‌‌‌کننده «کاهش سریع، عمیق و پایدار در انتشار گازهای گلخانهای جهانی» نیست و به مبحث کاهش ۴۵درصدی تا سال ۲۰۳۰ توجه چندانی ندارد. در گزارشی که در مورد تعهدات انتشار گازهای گلخانهای قبل از COP۲۶ منتشر شد، به این نکته اشاره شده است.
براساس این گزارش، با در نظر گرفتن اجرای همه مشارکت‌‌‌های تعیینشده ملی در سال ۲۰۳۰ مجموع انتشار گازهای گلخانهای، ۷/ ۱۳درصد بالاتر از سطح ۲۰۱۰ برآورد می‌شود. این نتیجه ناامیدکننده به‌رغم تلاش زیاد آلوک شارما، رئیس COP۲۶ و تیم او برای متقاعد کردن کشورهای بیشتر به تعیین هدف برای رسیدن به انتشار خالص صفر گازهای گلخانهای تا اواسط قرن خواهد بود.
آخرین گزارش منتشرشده از سوی دبیرخانه UNFCCC در اکتبر ۲۰۲۲ نشان داد که در طول سال گذشته تنها یک‌هدف حاشیه‌ای از مجموع اهداف ۲۰۳۰ محقق شده است. در مجموع، تعهدات موجود در سند تعهدات ملی مبتنی بر پیمان پاریس (NDC) به سطوح بالاتری از انتشار سالانه کربن در سال ۲۰۳۰ نسبت به سال ۲۰۱۰ منجر می‌شود. این سطح انتشار جهانی گازهای گلخانهای با دمای جهانی ۱/ ۲ تا ۹/ ۲درجه سانتیگراد بالاتر از سطح قبل از صنعتی خود در پایان سال مطابقت دارد.
این ارزیابی شوم در گزارش شکاف انتشار ۲۰۲۲ که توسط برنامه محیط‌زیست سازمان ملل در ۲۷اکتبر ۲۰۲۲ منتشر شد نیز تکرار شده است. این ارزیابی نشان می‌دهد که احتمالا انتشار سالانه کربن در سال ۲۰۲۱ به رکورد جدیدی رسیده باشد و از همین مجرا، پیشرفت در اهداف ۲۰۳۰ از زمان COP۲۶ را «بسیار ناکافی» یا «ناچیز» توصیف می‌کند. این تحلیل‌‌‌ها پس از انتشار ششمین گزارش ارزیابی در آوریل ۲۰۲۲ از سوی هیات بین‌‌‌دولتی تغییرات اقلیمی در مورد «کاهش تغییرات آبوهوایی» انجام شد. در خلاصه آن برای سیاستگذاران آمده است: «مسیرهای انتشار جهانی مدل‌‌‌سازی‌‌‌شده مطابق با NDCهای اعلام‌‌‌شده قبل از COP۲۶ به احتمال زیاد در طول قرن بیست‌ویکم دما را از ۵/ ۱درجه سانتیگراد مدنظر بالاتر خواهد برد.»
تامین مالی؛ چالشی کلیدی
متاسفانه، عدم‌پیشرفت در اهداف کاهش انتشار کربن تا سال ۲۰۳۰، تنها شکست میراث اجلاس بیست‌وششم در گلاسکو نیست. کشورهای ثروتمند هنوز به تعهد خود در COP۱۶ در کانکون طی سال ۲۰۱۰ مبنی بر بسیج ۱۰۰میلیارد دلاری سالانه تا سال ۲۰۲۰ در راستای کمک به کشورهای فقیر به‌منظور کاهش انتشار گازهای گلخانهای خود و سازگاری با اثرات تغییرات آبوهوایی که اکنون قابل اجتناب نیست، عمل نکرده‌‌‌اند. پیمان اقلیمی گلاسکو از کشورهای توسعهیافته خواسته بود تا به طور فوری و تا سال ۲۰۲۵ به هدف ۱۰۰میلیارد دلاری دست پیدا کنند. البته می‌‌‌توان امیدوار بود که هدف ۱۰۰میلیارد دلاری در سال ۲۰۲۳ محقق خواهد شد.
در ۲ نوامبر ۲۰۲۲، پیش از شروعCOP۲۷، کمیته دائمی امور مالی UNFCC گزارش «پیشرفت به سوی دستیابی» را با هدف بسیج جهانی در جهت تخصیص ۱۰۰میلیارد دلار در سال منتشر کرد. این گزارش تاکید داشت برای رسیدگی به نیازهای کشورهای در حال توسعه در چارچوب اقدامات کاهش معنا‌‌‌دار کربن تامین مالی امری ضروری است. نتیجه‌‌‌گیری این گزارش چنین است که برای رسیدن به هدف تزریق ۱۰۰میلیارد دلار به کشورهای در حال توسعه که مدنظر آمریکاست و تا سال ۲۰۲۳ باید محقق شود، جریان‌‌‌های مالی عمومی و خصوصی باید نسبت به سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۰درصد تقویت شوند. هم‌‌‌اینک شکست کشورهای ثروتمند در اجرای تعهدات مالی اقلیمی قبلی، بر بحث در مورد افزایش حمایت از کشورهای در حال توسعه در ورای ۲۰۲۵، سایه افکنده است.
به‌منظور پیگیری این بحث، ریاست اجلاس‌‌‌های COP۲۶ و COP۲۷، یک گروه متخصص سطح بالا برای افزایش سرمایه‌گذاری و تامین مالی برای تحقق اهداف توسعه و جاه‌‌‌طلبی آب‌وهوا به ریاست مشترک دکتر ورا سونگوه و پروفسور لرد استرن از برنتفورد، مامور شده‌‌‌اند. انتظار عمومی این است که گزارش این افراد، راهکاری برای افزایش جریان تامین مالی آب‌وهوا و کمک بیشتر به کشورهای در حال توسعه ارائه کند. یک جنبه از این کمک‌‌‌ها زیان ناشی از تغییرات اقلیمی در این مناطق است؛ بحثی که یکی از محورهای اصلی COP۲۷ بود. بسیاری از کشورهای در حال توسعه برای ایجاد مکانیزم جدیدی به‌منظور هدایت منابع مالی برای مقابله با ضرر و زیان گرمایش زمین، به کشورهای ثروتمند فشار می‌‌‌آورند. این موضوع با توجه به این واقعیت که گرمایش زمین در چند دهه آینده از ۵/ ۱درجه سانتیگراد فراتر خواهد رفت، اهمیت بیشتری پیدا خواهد کرد. با این حال، موضوع تامین مالی، همچنان مساله‌ای تفرقه‌‌‌انگیز باقی خواهد ماند؛ چرا که برخی از کشورهای توسعهیافته به‌رغم انتشار گازهای گلخانهای در سطحی گسترده، ادعای ضرر و زیان را نمی‌‌‌پذیرند و آسیب‌‌‌پذیری بیشتر این کشورها را رد می‌کنند.
نقش ژئوپلیتیک
با توجه به تعداد موانع مهم پیش‌رو، عجیب نیست که رهبران جهان از جمله جو بایدن، امانوئل مکرون و ریشی سوناک قصد داشتند در چند روز اول COP۲۷ شرکت کنند تا به مذاکرات انگیزه بیشتری دهند. اما این نشست در پس‌زمینه تشدید تنش‌های ژئوپلیتیک برگزار شد. اروپا به دنبال اختلال در تامین سوخت‌های فسیلی پس از تهاجم غیرقانونی روسیه به اوکراین، از بحران انرژی رنج می‌‌‌برد. به‌رغم مداخلات قابل‌توجه دولت بریتانیا، افزایش قیمت گاز طبیعی موجب افزایش شدید قبوض انرژی هم برای خانوارها و هم برای مشاغل شده است. رهبران اروپایی مشتاق دیدار با یکدیگر در COP۲۷ بودند که انتقال به منابع پاک‌تر و ارزان‌‌‌تر انرژی داخلی، به‌ویژه انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر را تسریع کند.
از سوی دیگر چین، بزرگ‌ترین تولیدکننده گازهای گلخانهای جهان، به دلیل سفر نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان ایالات‌متحده به تایوان در اوت ۲۰۲۲، گفت‌وگوهای دوجانبه درباره اقدامات اقلیمی با ایالات‌متحده، دومین تولیدکننده گازهای گلخانهای را قطع کرد. باید به این نکته نیز اشاره کرد که جو بایدن، ممکن است با موانعی در سیاست‌های اقلیمی خود از سوی قانون‌گذاران جمهوری‌خواه مواجه شود.
