ایران و غرب از نقطه توازن دور میشوند؟
دوئل هستهای در دو سناریو
پس از آنکه ایران اعلام کرد: غنیسازی با خلوص ۶۰درصد را در نیروگاه زیرزمینی فردو آغاز کرده است، روز سه‌‌‌شنبه رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بیانیه‌‌‌ای این موضوع را تایید و اعلام کرد که ایران تولید هگزافلوراید اورانیوم با خلوص ۶۰درصد را با استفاده از دو آبشار IR-۶ خود در نیروگاه غنیسازی سوخت فردو آغاز کرده است؛ اقدامی که واکنش تروئیکای اروپایی را به دنبال داشت و سه‌کشور آلمان، انگلیس و فرانسه با صدور بیانیه‌‌‌ای با محکوم‌کردن این اقدامات ایران، اعلام کردند: «ما به رایزنی با شرکای بین‌المللی درخصوص چگونگی رسیدگی به تشدید هستهای از سوی ایران ادامه می‌‌‌دهیم.»
به گزارش «ایسنا»، تروئیکای اروپایی روز سه‌‌‌شنبه با صدور بیانیه‌‌‌ای نوشت: «ما -دولت‌‌‌های فرانسه، آلمان و انگلیس- اقدامات اخیر ایران را که درجهت پیشبرد برنامه هسته‌‌‌ای‌‌‌اش است، محکوم می‌‌‌کنیم. ایران با افزایش توانایی‌‌‌های تولیدی در فردو و نطنز ورای محدودیت‌های برجامی و با تسریع تولید اورانیوم غنیسازیشده گامهای موثری در جهت تهی‌کردن برجام برداشته است.»
در ادامه این بیانیه آمده است: «تصمیم ایران برای افزایش تولید اورانیوم غنیسازیشده با خلوص بالا در تاسیسات زیرزمینی نیروگاه غنیسازی سوخت فردو بسیار نگران‌‌‌کننده است. گام ایران چالشی برای سیستم عدم‌اشاعه جهانی محسوب می‌شود. این اقدام که خطرات اشاعه هستهای مهمی را دربردارد، توجیه معتبر غیرنظامی ندارد. از آنجا که ایران پنج‌ماه پیش اجرای تدابیر شفافیت برجامی را متوقف کرده است، اقدامات کنونی این کشور بیش از پیش نگران‌‌‌کننده است.» این کشورها در انتهای این بیانیه آورده‌‌‌‌اند: «گفتن اینکه این تشدید در واکنش به تصویب قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخصوص ایران بوده، غیرقابل قبول است. ایران به‌طور قانونی متعهد است که ذیل پیمان عدم‌اشاعه هستهای، توافق پادمانی را به طور کامل اجرا کند.»
حمایت روسیه از پاسخ ایران
همزمان میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در واکنش به آغاز غنیسازی ۶۰درصدی اورانیوم در سایت فردو، آن را پاسخی قابل‌‌‌پیش‌بینی به تلاش آمریکا و تروئیکای اروپا در شورای حکام به‌منظور افزایش تنشها پیرامون مساله هستهای ایران تلقی کرد. به گزارش «ایسنا»، اولیانوف در صفحه توییترش نوشت: «تروئیکای اروپا از ایران به خاطر تصمیم برای افزایش فعالیت‌‌‌های غنیسازیاش انتقاد کرد. آنها نقش خودشان در این تحولات را فراموش کرده‌‌‌اند.» اولیانوف در ادامه نوشت: «تصمیم تهران پاسخی قابل‌‌‌پیش‌بینی به تلاش تروئیکای اروپا و آمریکا برای افزایش تنشها در هفته گذشته در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است.»
استفاده ابزاری از قطعنامه
همچنین محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی بار دیگر تکرار کرد: «بارها اعلام کردیم صدور قطعنامه یا استفاده ابزاری از قطعنامه در شورای حکام نمی‌‌‌تواند نتایجی به دنبال داشته باشد.» اسلامی در گفت‌‌‌وگو با «ایسنا» تاکید کرد که ایران می‌‌‌خواهد به این رفتار با استاندارد دوگانه پایان دهد. ما در چارچوب قانون راهبردی ظرفیت هسته‌‌‌ای‌مان را پیش می‌‌‌بریم و بارها هم گفتیم صدور قطعنامه یا استفاده ابزاری از قطعنامه در شورای حکام نمی‌‌‌تواند نتایجی به دنبال داشته باشد. وی با بیان اینکه در مذاکرات برجامی جمع‌‌‌بندی این بود که مطالعات ادعایی در قالب پی‌ام‌دی کنار گذاشته شود، ادامه داد: «در مذاکرات و اسناد نهایی نوشتند شواهدی که نشان دهد ایران انحرافی از برنامه صلح‌آمیز داشته است، وجود ندارد. از این‌رو، طرح دوباره این مباحث جایگاهی ندارد.»
وی اعلام کرد که تولید اورانیوم ۶۰درصد در فردو برای اولین بار و با همان ماشین‌‌‌های نسل جدید (IR-۶) انجام می‌شود. اسلامی ادامه داد: «در نطنز ظرفیت جدید و زنجیره‌های جدید گازدهی آن شروع شده است و در فردو ظرفیتی را که تولید ۲۰درصد می‌‌‌کرد به ۶۰درصد رساندیم و در گام تکمیلی که در حال اقدام است از سانتریفیوژهای نسل جدید استفاده و نسل ششم را جایگزین نسل اول خواهیم کرد.» اسلامی با بیان این موضوع که ایران همه مسائل را با طرف مقابل در سند ۲۰۱۵ تعیین‌تکلیف کرده است، گفت: «امروز هم اگر طرف‌‌‌های مقابل اراده لازم را داشته باشند و این منطق را بپذیرند که به سند ۲۰۱۵ برگردند، ما هم آماده تعامل و همکاری با آنها هستیم.»
اتهامات آژانس نارواست
معاون رئیس‌جمهور با اشاره به اینکه ما اعلام کردیم آقای گروسی اگر می‌‌‌خواهند می‌‌‌توانند به ایران بیایند، تاکید کرد: «همچنین درباره مذاکرات با آژانس گفته بودیم که به موارد ادعایی و سوالات، پاسخ داده شده است اما اینکه آژانس قانع نشده و به دنبال آن ملاحظاتی از سوی سه کشور اروپایی و آمریکا شکل گرفت تا از این مساله به عنوان اهرم فشار استفاده کنند، درست نیست.» وی تاکید کرد که نمی‌‌‌توانیم بپذیریم آنها بیایند بگویند ایران «سایت اعلامنشده» دارد. جایی که گاوداری است و آهن قراضه در آن می‌‌‌فروشند، چطور می‌‌‌تواند سایت هستهای باشد؟ چرا موارد اتهامی که تولیدکننده آنها یک جریان تروریستی است و در کشور ما اقدام به ترور دانشمندان ما کرده و انفجار و خرابکاری هستهای انجام داده و با صدای بلند هم می‌‌‌گوید، من این کار را کردم، اینقدر راحت می‌‌‌تواند اتهام ناروای خود را پیش ببرد؟
اهرم فشار غرب رنگ میبازد
مشاور تیم مذاکره‌‌‌کننده ایران در مذاکرات وین، آغاز غنیسازی ۶۰درصدی در تاسیسات فردو را که در پی قطعنامهای انتقادی درباره ایران در شورای حکام انجام شد، پاسخ ایران به تحریکات و تهدیدهای غرب تلقی کرد. به گزارش «ایسنا»، محمد مرندی، مشاورتیم مذاکره‌‌‌کننده ایران در مذاکرات وین با بازنشر خبر پرس‌‌‌تی‌‌‌وی درباره آغاز غنیسازی ۶۰درصدی در تاسیسات فردو، در صفحه توییترش نوشت: «ایران همواره به تحریکات و تهدیدهای غرب پاسخ داده است. آمریکا و اتحادیه اروپا باید بدانند که تکبر عواقب دارد.» مرندی در ادامه گفت: «امید رژیم‌‌‌های غربی به تحریمها، لیبرال‌‌‌های ایران، اغتشاشگران و تروریست‌‌‌ها، تماما شکست خورده است.» او افزود: «با عمیق‌‌‌تر شدن بحران جهانی، اهرم فشار غرب رنگ میبازد.»
جنگ یا دیپلماسی؟
حشمت الله فلاحت‌پیشه، رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی درباره اتفاقات اخیر بین ایران و آژانس از یکسو و تقابل ایران و غرب از سوی دیگر به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت:«این مسائل بیانگر آن است که مدیریت چالش هستهای بسیار دشوار شده است.» فلاحت‌پیشه با اشاره به اینکه تاثیرگذارترین تحریمها به بهانه برنامه هستهای علیه کشور ما اعمال شده است، افزود:« از این رو ایران نیز موضوع هستهای را به ابزاری تبدیل کرد تا توان چانه‌زنی خود را در دیپلماسی هستهای حفظ کند.»
این کارشناس تاکید کرد:« سیاستی که کشورهای غربی اکنون در پیش گرفته‌اند به این صورت است که در عین حال که تحریمها را علیه ایران به بهانه‌های مختلف افزایش می‌دهند، سعی دارند تا برنامه هستهای ایران به نوعی خودکنترلی شود. » رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی با بیان اینکه استفاده از گزینه نظامی علیه ایران از سوی کشورهای غربی و دیگر بازیگران منطقه‌ای همواره مطرح می‌شود، ادامه داد:« این بدان معنا است که فضا روز به روز از حالت دیپلماتیک خارج می‌شود.» وی تاکید کرد:« ایران در شرایطی که بیشترین آسیب را از تحریمها می‌بیند نمی‌خواهد وقت‌کشی به ضررش تمام شود و لذا به طور طبیعی به همان سیاست گذشته یعنی سیاست تولید اورانیوم با غنای ۶۰ درصد بازگشته است.»
فلاحت‌پیشه درباره گام بعدی احتمالی که اروپا، ایران را به آن تهدید می‌کند گفت:« این گام به نظر می‌رسد ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت خواهد بود که در این صورت ایران ممکن است درصد غنیسازیاش را به بالای ۶۰درصد نیز افزایش دهد.» این کارشناس درباره بیانیه اخیر اروپا در قبال غنیسازی ۶۰ درصدی ایران مبنی بر اینکه در رایزنی با شرکایشان به اقدام ایران رسیدگی می‌کنند توضیح داد:« اروپایی‌ها منظورشان این است که یا پرونده هستهای را مجددا به شورای امنیت ارجاع می‌دهند یا مکانیزم ماشه را فعال خواهند کرد.» وی دوباره تاکید کرد که هر کدام از این دو اقدام صورت بگیرد، ایران به سمت غنای بیشتر هستهای یعنی بالای ۶۰ درصد حرکت خواهد کرد که این فضا به نفع هیچ کدام از طرفین نیست.
رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی گفت کشورهای غربی با سیاست‌هایشان اوضاع را پیچیده‌تر از قبل کردند و در عین حال سوءاستفاده آنها از مسائل داخلی ایران، برای ایرانی‌ها خیلی گران تمام شد و باعث شد که مقامات ایران مواضع تندتری را اتخاذ کنند. فلاحت‌پیشه در پاسخ به اینکه نقطه پایان این تقابل کجا و به چه صورت خواهد بود، توضیح داد:« یک گزینه جنگ است و گزینه دیگر بازگشت به میز دیپلماسی؛ به نظر می‌رسد ایران با تولید ۶۰ درصد سوخت هستهای در فردو به نوعی حتی برای جنگ نیز اعلام آمادگی کرده است. یعنی ایران گامهای چالشی آینده را پیش‌بینی کرده است.»
وی افزود:« در طرف مقابل اروپایی‌ها تلاش کردند قطعنامهای را در آژانس به تصویب برسانند که این قطعنامه به معنای قرار دادن ایران در درگاه شورای امنیت است.»رئیس پیشین کمیسیون امنیت ملی با اشاره به احتمال به‌کارگیری سیاست‌های جنگ ترکیبی علیه ایران گفت:« در این شرایط احتمالا تهران نیز به سمت یکسری اقدامات چالشی-ترکیبی روی خواهد آورد.»فلاحت پیشه احتمال گزینه جنگ را کمتر دانست و گفت:« گزینه محتمل‌تر از سوی هم ایران و هم غرب بعد از شدت گرفتن تنشها، بازگشت به میز مذاکرات و احیای گفت وگوهای ایران و آژانس است. درواقع دو طرف قبل از اینکه بحران از مدیریت خارج شود باید به دیپلماسی هستهای روی بیاورند.»
اقدام متقابل ایران
اقدام ایران در واکنش به سومین قطعنامه شورای حکام در کمتر از سه‌سال گذشته انجام شد. شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز پنج‌شنبه ۲۶ آبان‌ماه دومین قطعنامه ضدایرانی را که قبلا توسط آمریکا و تروئیکای اروپایی پیشنهاد شده بود، به تصویب رساند. در این قطعنامه از ایران خواسته شده است که با تحقیقات آژانس درباره آثار اورانیوم یافت‌شده در سه سایت اعلامنشده آن «فورا همکاری کند.»
در پاسخ به این قطعنامه شورای حکام، سازمان انرژی اتمی ایران اقدام به تولید اورانیوم تا غنای ۶۰درصد در سایت فردو کرد و صبح روز دوشنبه تولید آن به مرحله پایداری رسید. اقدامات ایران در فردو به این شرح است:آغاز روند تعویض ماشین‌‌‌های سانتریفیوژ نسل اول با ماشین‌‌‌های پیشرفته IR-۶ در این مجتمع که باعث افزایش چشمگیر ظرفیت تولید می‌شود.آغاز روند تجهیز سالن B (واحد یک) با ظرفیت ۸زنجیره جدید که با توجه به ضرورت ایجاد زیرساخت به شکل مرحله‌‌‌ای صورت خواهد گرفت. غنیسازی ۶۰درصد در مجتمع شهید احمدی‌روشن (نطنز) نیز همچنان ادامه دارد.
همچنین در دومین اقدام در واکنش به قطعنامه مذکور، ایران دو آبشار دیگر IR-۲m و IR-۴ را در سایت نطنز بازبینی و گازدهی کرد و دو آبشار دیگر از این ماشین‌‌‌ها برای گازدهی آماده شده است.اقدامات صورت‌گرفته در نطنز به این شرح است: «گازدهی به دو زنجیره جدید از ماشین‌‌‌های پیشرفته نوع IR-۲m و IR-۴- شروع پاسیواسیون دو زنجیره دیگر از همین نوع (IR-۲m و IR-۴) که در روزهای آینده به مرحله گازدهی خواهد رسید. آغاز روند راه‌‌‌اندازی واحد B۱۰۰۰ با ظرفیت ۸ واحد با توجه به اینکه تکمیل این اقدام با عنایت به ضرورت ایجاد زیرساخت، به شکل مرحله‌‌‌ای صورت خواهد گرفت.»
