چشمانداز همکاری ایران و آژانس به کجا میانجامد؟
شاید به وقت نوامبر
با وجود تاکید گروسی بر این موضوع که «کار زیادی» بین ایران و آژانس باقی مانده اما براساس تحلیل‌‌ها و گمانه‌‌زنی‌‌ها این سناریو محتمل به نظر می‌‌رسد که شاید طرفین بعد از انتخابات میاندورهای کنگره و با چراغ سبز آمریکا، اختلافات‌‌شان را حل کرده و به تفاهمی دست یابند. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس اتمی و محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، روز دوشنبه ۴ مهر ماه در وین با یکدیگر دیدار کردند و طبق آنچه گروسی توییت کرده بود، گفت‌وگوها با ایران برای شفاف‌‌سازی درباره موضوعات برجسته پادمانی از سر گرفته شد. همچنین گروسی عصر سه‌‌‌‌شنبه پنجم مهر ماه بعد از آنکه دو روز با محمد اسلامی دیدار و رایزنی داشت، در پیامی توییتری نوشت: «دو روز با محمد اسلامی، معاون رئیس‌‌جمهور و رئیس سازمان انرژی اتمی ایران درباره تعامل مجددمان برای روشن شدن موضوعات پادمانی باقیمانده گفت‌وگو داشتیم. کار زیادی پیش روی ما قرار دارد.» مسائل پادمانی یکی از مهم‌ترین چالش‌‌های فراروی احیای برجام است و در عین حال به یکی از اختلافات مهم تهران و واشنگتن تبدیل شده است. اما صحبت اخیر گروسی درباره اینکه هنوز کار زیادی پیش‌‌‌‌روی ایران و آژانس قرار دارد حکایت از آن دارد که احتمالا مهم‌ترین مساله باقیمانده بین ایران و طرف غربی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یعنی حل مساله پادمانی نیاز به صرف زمان بیشتری دارد.
در عین حال نگاه تهران و غرب و آژانس نسبت به حل مسائل پادمانی با یکدیگر متفاوت است؛ ایران خواهان آن است پرونده مسائل پادمانی قبل از روز صفر، یعنی روز اجرای برجام بسته شود. الگویی که ایران به دنبال عملیاتی شدن آن است، شبیه مدلی است که ایران و کشورهای ۴+۱در وین در اسفند ۱۴۰۰ داشتند. در آنجا قراری بین ایران و آژانس گذاشته شد مبنی بر اینکه تا سه‌‌‌‌ماه بعد یعنی ماه ژوئن، آژانس سوالات خود را به ایران تحویل و ایران هم به صورت مکتوب پاسخ دهد.
اما الگوی غرب و آژانس به این صورت است که اگر ایران همکاری‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و اقدامات مقتضی را درباره سه مکان ادعایی با آژانس داشته باشد، غربی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در روز بازاجرا یعنی ۱۲۰روز پس از روز صفر (آغاز اجرای برجام) پرونده ایران را در شورای حکام ببندند. برجام طبق پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نویس ۳۵صفحه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای جوزپ بورل قرار است در چهار مرحله اجرایی شود؛ این مراحل عبارتند از: روز صفر، روز تایید، روز اجرای مجدد و روز تکمیل. این موضوع در آخرین دور مذاکرات در وین در مردادماه توافق شد. مدلی که ایران آن را نمی‌‌پسندد و به دلیل نگاه بدبینانه‌‌اش به غرب به ویژه آمریکا خواهان آن است که قبل از آغاز هرگونه همکاری برجامی، پرونده پادمانی درباره سه مکان ادعایی بسته شود. زیرا ممکن است ایران همکاری‌‌هایش را آغاز کند و برخی فعالیت‌‌های برجامی‌‌اش را کاهش دهد اما در میانه راه بار دیگر آژانس با استناد به یکسری ادعاهای اسرائیل، این پرونده را باز و در مسیر همکاری‌‌های برجامی سنگ‌‌اندازی کند.
ایران آماده همکاری با آژانس است
از سوی دیگر حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران، در گفت‌وگو با المانیتور گفته بود که ایران برای حل مسائل باقیمانده با آژانس آماده همکاری و تعامل است. امیرعبداللهیان که برای شرکت در هفتاد و هفتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد به نیویورک سفر کرده بود در گفت‌وگویی با المانیتور گفت: «ما درباره همکاری با آژانس هیچ مشکلی نداریم. اکنون در چارچوب پادمان همکاری‌‌های ما با آژانس ادامه دارد. دوربین‌‌های آژانس نصب هستند و عملیات مانیتورینگ خود را انجام می‌دهند. ولی اقدامات داوطلبانه و بیشتری که انجام داده بودیم از جمله دوربین‌‌هایی را که داوطلبانه نصب شده بود، از مدار خارج کردیم. در اقدام متقابل، به خاطر قطعنامه‌‌ای که در آژانس چهار ماه پیش صادر شد، آمریکا و سه کشور اروپایی، کار اشتباهی را انجام دادند؛ در حالی که در وسط مذاکره بودیم، قطعنامه را در آژانس ارائه کردند.»
امیرعبداللهیان با ذکر این نکته که ما به همکاری خود با آژانس ادامه می‌‌دهیم، یادآور شد: «درباره سه مکان اتهامی علیه ایران، آژانس سوالاتی دارد؛ آماده‌‌ایم به سوالات آژانس پاسخ دهیم. اما قویا اعتقاد داریم آژانس باید تکنیکی و فنی عمل کند. مشکل ما با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این است که سیاسی عمل می‌کند.»
وی اضافه کرد: «اگر آژانس متمرکز بر مسوولیت و وظیفه فنی خودش بشود، ما هم در این مسیر همکاری‌‌هایمان را با آژانس تقویت خواهیم کرد. در سال ۲۰۱۵ اتفاقی افتاد و اراده و توافقی سیاسی بین ایران و آمریکا و سه کشور اروپایی به حل مسائل ایران و آژانس کمک کرد. ما می‌خواهیم در کنار همکاری‌‌های فنی و پاسخ به سوالات آژانس، این اراده سیاسی هم وجود داشته باشد.» ایران تا اینجای کار اعلام کرده که برای همکاری با آژانس مشکلی ندارد به شرط آنکه آژانس رویکرد سیاسی خود را کنار بگذارد و فنی عمل کند. در مقابل مدیرکل آژانس طی سخنرانی‌‌اش در افتتاحیه شصت‌‌و‌‌ششمین کنفرانس عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که هفته گذشته برگزار شد از تلاش‌‌ها برای تعامل با ایران برای حل موضوعات باقیمانده مرتبط با وجود ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در سه مکان اعلام‌‌نشده در ایران خبر داد و تاکید کرد که از ماه ژوئن، ایران تعاملی با آژانس نداشته است. درواقع بعد از آنکه تروئیکای اروپایی و آمریکا در خرداد ماه قطعنامه‌‌ای علیه ایران در شورای حکام صادر کردند و ایران ۲۷ دوربین فراپادمانی را در واکنش به این اقدام قطع کرد، همکاری‌‌های تهران با آژانس نیز متاثر از این فضا تاحدودی کاهش یافت.
اکنون در چنین شرایطی فرجام و سرنوشت همکاری‌‌های ایران و آژانس بر سر سه مکان ادعایی یا همان مسائل پادمانی چه می‌شود؟ آیا این همکاری منجر به مختومه شدن این پرونده و احیای برجام می‌شود یا اختلافات، موانع و سنگ‌‌اندازی‌‌ها به قدری زیاد است که این احتمال می‌‌‌‌رود که طرفین در میانه راه به این نتیجه برسند که همکاری فایده ندارد؟ عبدالرضا فرجی‌‌راد، استاد دانشگاه ژئوپلیتیک دانشگاه و دیپلمات پیشین ایران در گفت‌وگو با روزنامه «دنیای اقتصاد» درباره آینده همکاری‌‌های ایران و آژانس به تاثیرگذاری عنصر آمریکا اشاره کرد و گفت: «در حال حاضر کاخ سفید به دلیل آنکه انتخابات میاندورهای کنگره در پیش است، آمادگی توافق با ایران را ندارد و مایل است که این مساله به بعد از انتخابات موکول شود.»
فرجی‌‌راد با اشاره به اینکه مساله پادمان و تضمین دو گره اصلی رسیدن به توافق است، افزود: «این اختلافات قبل از انتخابات کنگره آمریکا حتی با واسطه‌‌گری اروپا هم به نتیجه نمی‌‌رسد.» این کارشناس می‌گوید اگر بعد از انتخابات میاندورهای کنگره، آمریکا احساس کند یا تضمین بگیرد با حل شدن مساله آژانس، ایران حتما توافق را امضا می‌کند به آژانس چراغ سبز نشان می‌دهد تا به نوعی مساله را حل و فصل کند؛ اما اگر آمریکا این احساس را نداشته باشد که با حل و فصل مساله آژانس، ایران توافق را امضا خواهد کرد، این امتیاز را به ایران نخواهد کرد. این کارشناس ادامه داد: «لذا مساله بسته شدن پرونده ایران در آژانس باید همزمان با دستیابی به توافق پیش برود. یعنی ایران و آژانس باید مذاکرات‌‌شان را ادامه دهند و پس از برگزاری انتخابات آمریکا در ماه نوامبر این پرونده در صورت آمادگی طرفین به سرانجام برسد.» به گفته فرجی‌‌راد، در ماه نوامبر، اگر ایران و آمریکا آمادگی توافق داشته باشند، گروسی هم اعلام می‌کند که اختلافات ایران و آژانس حل شده و پرونده مسائل ادعایی را مختومه اعلام خواهد کرد.
ایران و آژانس راه سختی پیش‌‌رو ندارند
حسن بهشتی‌‌پور، کارشناس مسائل هسته‌‌ای نیز به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت: «ایران و آژانس درباره مسائل پادمانی می‌توانند به توافق برسند و حل مساله سه مکان ادعایی کار دشواری نیست.» بهشتی‌‌پور با اشاره به اینکه پیش‌تر نیز ایران و آژانس همکاری‌‌هایی با یکدیگر داشتند توضیح داد: «در سال ۱۳۸۶ زمانی که آقای علی لاریجانی دبیر شورای عالی امنیت و مسوول پرونده هسته‌‌ای ایران بود و محمد البرادعی نیز مدیرکل وقت آژانس، دو طرف درباره ۶ سوال مطرح شده آژانس از ایران به توافق رسیدند و آن را در قالب مدالیته حل و فصل کردند. یعنی ایران براساس سند مدالیته ایران به ۶ سوال مهم و اصلی آژانس پاسخ داد.» همچنین به گفته این کارشناس راه توافق برای ایران و آژانس خیلی هموارتر از مسیر حل و فصل مسائل با کشورهای غربی است.
