اثر نگران‌کننده فقر در آموزش ایرانیان
در این جلسه زهرا غریب‌نواز، کارشناس دفتر مطالعات رفاه، طرح پیشنهادیِ وزارتخانه برای بهبود بخشی از مشکلات آموزشی را تشریح کرد. غریب‌نواز گفت: این طرح به نام طرح حمایت اجتماعی مدرسه‌محور (حامد) نامگذاری شده است. شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل و بازگرداندنِ آن‌ها به مدرسه از سال ۹۵ در وزارت کار شروع شد و در این سال‌ها اقدامات قابل‌ملاحظه‌ای انجام شد. آخرین اقدام در این زمینه طرح بازگرداندنِ کودکان بازمانده از تحصیل بود که در دو شهرستان هرسین و خرمشهر اجرایی شد. او گفت: اولین تجربه‌ای که از این طرح به دست آمد این بود که درصد معناداری از کودکان بازمانده از تحصیل به دلیل اقتصادی از تحصیل بازمانده‌اند. به همین دلیل ما معتقدیم این مشکل فقط با مشارکت فعال نظام رفاهی قابل‌حل است.
غریب‌نواز تصریح کرد: نکته‌ی دیگر این است که تجربه‌ی این دو شهر به ما نشان داد که بازگرداندنِ کودکان بازمانده از تحصیل کار آسانی نیست. به طوری که از تعداد ۷۵۷ کودک بازمانده از تحصیل فقط ۴۴ نفر از بچه‌ها به مدرسه برگشتند. او گفت: در کنار کودک بازمانده از تحصیل، تعریف دیگری به نام کودک در معرض ترک تحصیل وجود دارد که به کودکی گفته می‌شود که از نظر اقتصادی و سایر موارد بیشترین شباهت را به کودک بازمانده از تحصیل دارد و احتمال اینکه به کودک بازمانده از تحصیل تبدیل شود بسیار است. این کارشناس افزود: حدود ۹۶درصد از کودکان در معرض ترک تحصیل نیازمند حمایت مالی هستند و اگر سیستم حمایت اجتماعی نتواند از آن‌ها حمایت کند بازمانده از تحصیل می‌شوند. او گفت: تاکید روی بچه‌های در معرضِ ترک تحصیل باعث می‌شود آن‌ها هم پیشرفت بالا و هم حضور پررنگ‌تری در مدرسه داشته باشند .
غریب‌نواز گفت: ما در کشور مدارسی داریم که شاخص فقر بالای ۷۰درصد دارند. طبق مطالعات ما با کمک به این مدارس می‌توانیم آن‌ها را به مدارس با عملکرد بالا تبدیل کنیم. او به طرح حامد اشاره کرد و گفت: این طرح به صورت یک پنجره واحد است. به این صورت که کلیه حمایتهای بهداشتی، اجتماعی و آموزشیِ دانش‌آموزانِ ۶ تا ۱۸ سال باید داخل مدرسه صورت گیرد. این کار باید تحت نظر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و با حمایت سازمان‌های فنی و حرفه‌ای، کمیته امداد، بهزیستی، شبکه بهداشت و وزارت آموزش و پرورش انجام شود. این کارشناس گفت: برای اجرای این طرح باید اطلاعات آموزشی، معیشتی و سلامتی کودکان رصد شود و ما سامانه‌ای خواهیم داشت که اطلاعات این دانش‌آموزان در آن سامانه به‌روز شود. غریب‌نواز تصریح کرد: بنابراین در ابتدا باید مدارس با شاخص فقر بالا شناسایی شوند و دانش‌آموزان این مدارس حمایتهای آموزشی، تغذیه‌ای و اجتماعی را دریافت کنند. سیاست حمایت تغذیه‌ای، حمایت غیرنقدی، حمایت مشاوره‌ای و پشتیبانی و در موارد خاص حمایت نقدی از اقداماتی است که در این مدارس انجام می‌دهیم. این کارشناس گفت: در مورد کاهش فقر آموزشی شناسایی کودک بازمانده از تحصیل برای ما اهمیت دارد. ما باید به بازمانده‌ها توجه کنیم و در کنار آن به فکر دانش‌آموزانی باشیم که در معرض بازماندگی از تحصیل هستند.
در این نشست زینب پیروزراهی، کارشناس دفتر مطالعات گفت: در سال ۱۴۰۰ - ۹۹ شاخص بازماندگی از تحصیل برای کل کشور ۰۴/ ۱ درصد است. او به شاخص عدم برخورداری از مدرک ابتدایی برای سنین ۱۲ تا ۱۷ سال اشاره کرد و گفت: این شاخص برای کل کشور ۷۷/ ۰ درصد است هرچند برای استانی مثل سیستان و بلوچستان ۹۹/ ۳ درصد است. پیروزراهی گفت: عدم برخورداری از مدرک متوسطه شاخص دیگری است که این شاخص برای کل کشور ۴۳/ ۱۹ درصد در سال ۹۸ بوده که به نسبت شاخص‌های قبلی وضعیتِ نامطلوب‌تری را نشان می‌دهد. این کارشناس افزود: به طور کلی در زمینه دسترسیِ تحصیلی در وضعیتِ نسبتا مناسبی قرار داریم هرچند وضعیت برخی از استان‌ها خوب نیست. در این مورد نیازمند بهبود شرایط ۱۶ استانی هستیم که زیر میانگین جهانی قرار دارند. همچنین نرخ بالای عدم برخورداری از مدارک متوسطه دوم و فاصله‌ی بسیار زیاد با کشورهای اروپایی، لزوم توجه به این موضوع را بیشتر می‌کند.
او در ادامه گفت: برای این شاخص تنها داده‌ای که داریم میانگین نمرات آزمون نهایی است و متاسفانه برای قبل از دوره دوازدهم هیچ تصویری از کیفیت دوره آموزشی نداریم. به طور کلی به لحاظ کیفیت آموزشی بسیار ضعیف عمل کرده‌ایم و باید مدیریت خود را از بحث دسترسی به کیفیت آموزشی نیز معطوف کنیم. این کارشناس در ادامه به فقر اقتصادی و شاخص‌های مرتبط با خانوار کودک اشاره کرد و گفت: در سال ۹۹ طبق داده‌های پایگاه رفاه ایرانیان، ۳۱درصد از بچه‌ها در مدرسه از خانواده‌های فقیر بودند که برخی از استان‌ها وضعیت خیلی بدی داشتند. به طور مثال در استان سیستان و بلوچستان ۶۱درصد از دانش‌آموزان از خانواده‌های فقیر هستند. او در خصوص عوامل اجتماعی موثر بر فقر آموزشی گفت: ۴۸درصد از دانش‌آموزان هیچ‌کدام از والدین‌شان تحصیلات متوسطی ندارند و این نشان می‌دهد این‌ها در وضعیت مناسبی برای آموزش قرار ندارند و لازم است سیاست‌های حمایتی را متوجه خانواده‌ها کنیم. پیروزراهی تاکید کرد: در مناطق آموزشی و مدارسی که در آن‌ها دانش‌آموزان به لحاظ منابع یادگیری در خانه ضعیف هستند حتی نباید به دستیابی به استانداردهای مصوب ملی در زمینه شاخص‌های مربوطه اکتفا کرد. این گروه از دانش‌آموزان نیازمند کیفیت بالاتری از عرضه آموزشی هستند.
در این نشست موسوی‌نیک، مدیرکل مطالعات رفاه اجتماعی، با تاکید بر اینکه فقر درآمدی منجر به فقر آموزشی خواهد شد و فقر آموزشی نیز فقر درآمدی را تثبیت می‌کند، گفت: آموزش نباید محدود به مدرسه شود. اینکه کودکان در خانواده به لحاظ رفاهی چه وضعیتی دارند، روی آموزش و تداوم فقر اثر دارد. وقتی کودکان بازمانده از تحصیل رصد می‌شوند به خانواده کودک می‌رسیم. پس شرایط خانواده مهم است. همانطور که دوستان گفتند ما کودکانی داریم که در مدرسه حضور دارند اما شرایط بهتری از کودکان بازمانده از تحصیل ندارند و باید قبل از ترک مدرسه حمایت لازم انجام شود و این حمایت‌ها لزوما آموزشی نیست. او اظهار کرد: فاز اول توسعه آموزشی خوب طی شده و به طور نسبی در دسترسی آموزشی به کیفیت‌های خوبی رسیده‌ایم اما وقتی صحبت از کیفیت می‌شود باید بیشتر کار شود که این موضوع به عوامل بیرون مدرسه مثل خانواده و عوامل درون مدرسه بستگی دارد.
