شاخص بازار سهام در سال جدید رشد می‌کند؟
اتمسفر بهار بورس تهران
علی قاسمی : بهار بورس تهران در ذهـــــــــن سرمایه‌گذاران روزهای سبزی است و عمدتا در اولین روزهای بهار، سبزپوشی شاخص کل، سرمایه‌گذاران را به فکر خرید سهام می‌‌‌اندازد. بازدهی بورس در بهار سال‌های گذشته نیز همین موضوع را نشان میدهد. طی 16سال اخیر به‌جز سه‌سال، طی بهار همه سال‌ها بازدهی شاخص کل مثبت بوده است.
به نظر میرسد بهار امسال نیز با توجه به رشد قیمت ارز از این قاعده مستثنی نباشد. اما سوال اصلی این است که آیا بازدهی شاخص کل در بهار 1403، مانند بهار 98 و 99 خواهد بود؟
پاسخ به این سوال بررسی سه‌دوره زمانی بورس را می‌‌‌طلبد. در اول دوران کاهش تحریم‌‌‌ها از سال 94 تا 96 قیمت دلار ثبات نسبی داشت و شاخص بورس نیز نوسانات محدودی را تجربه میکرد. دوره دوم، دوره جهش‌‌‌های ارزی دولت دوازدهم بود. در سال‌های 97 و 99 دو جهش ارزی سبب شد تا بازدهی شاخص کل بورس در بهار 97، 98 و 99 قابل‌توجه باشد.
دوره سوم زمان شروع دولت سیزدهم است. در این دوره که عمدتا کنترل تورم در دستور کار دولت بود، سیاست‌‌‌های انقباضی دولت هم به لحاظ مالی و هم از نظر پولی جو بازار سهام را به هم ریخت. هرچند در این دوره نیز جهش ارزی دوباره به سراغ اقتصاد آمد و در سال 1401 رشد 83درصدی قیمت ارز را به همراه داشت. اکنون با رشد نرخ دلار و احتمال تغییرات سیاسی در آمریکا و همچنین احتمال اندک توافق ایران و غرب، رشد خوبی در انتظار بورس طی بهار 1403 خواهد بود؛ ولی این رشد به اندازه بهار 99 و نوسان اندک سال‌های برجام نخواهد بود. این موضوع به نوسانات ارزی وابستگی زیادی دارد. از آنجا که بورس رشد کمتر از 60درصدی قیمت ارز را طی یک‌سال، جهش ارزی به حساب نمی‌‌‌آورد، احتمالا نوسانات شاخص نیز در بهار محدود خواهد بود؛ چرا که احتمال اصلاح قیمتی دلار نیز در بهار بسیار بالاست.
همچنین به نظر میرسد بانک مرکزی، تمایل چندانی به کاهش فاصله 51درصدی دلار بازار آزاد و نیما ندارد و در صورتی که دلار نیما تکانه خاصی را تجربه نکند، بورس تهران نمی‌‌‌تواند بازدهی بالایی را ثبت کند. احتمالا با توجه به جو متعادل بازار بازدهی بهار امسال نیز مانند دوسال گذشته مثبت و نوسان آن کم باشد. اما احتمال رشد قیمت ارز بالاست و بازدهی سالانه 1403 بهتر از 1402 خواهد بود.
حال و هوای 10ساله بورس
بازار سهام، عمدتا در فصل بهار بازدهی نسبتا خوبی را برای سرمایه‌گذاران دارد. طی 10سال اخیر یعنی از سال 1393 تا 1402، به جز سه‌سال، در تمامی سنوات، بورس تهران موفق به ثبت بازدهی مثبت شده است. بیشترین بازدهی مثبت در بهار 99 بود که نماگر اصلی بازار در نهایت طی سه‌ماه، رشد 147درصدی را به همراه داشت. در بهار 98 نیز افزایش ارتفاع 31درصدی شاخص بورس قابل‌توجه بود. صرف بررسی بازدهی شاخص‌‌‌ها در بهار و تعمیم آن به سال جدید منطقی نیست؛ اما با بررسی متغیرهای تاثیرگذار بر بازار سرمایه، میتوان تا حدودی به برآوردی نسبی از بازدهی شاخص کل در بهار 1403 دست یافت.
بازدهی دلار طی بهار سال‌های گذشته، قابل‌توجه بوده و طی 10سال اخیر به‌جز دو سال -بهار 94 و بهار 96- دلار بهار سبزی را برای معامله‌‌‌گران خود رقم زده است. بیشترین رشد دلار در اولین فصل سال، مربوط به بهار 97 است که دلار نزدیک به 53درصد بازدهی را به همراه داشته است. اما از آنجا که رابطه رشد قیمت دلار و شاخص کل مستقیم اما با تاخیر زمانی است، نمی‌‌‌توان صرفا بازدهی یک‌فصل دو نماگر را مورد بررسی قرار داد. بهار سال‌های 93 تا 96، عمدتا تحت‌تاثیر تغییر دولت در ایران و توافق‌‌‌های ایران و آمریکا، شرایط متفاوت‌‌‌تری نسبت به امروز دارد.
نوسانات سالانه دلار در دوران برجام، کمتر از 10درصد بوده و نمی‌‌‌توان از آن به عنوان جهش ارزی یاد کرد. بنابراین شاخص بورس نیز با احتیاط بیشتری حرکت میکرد. بازدهی سالانه شاخص کل در سال‌های کاهش تحریم، زیر 30درصد بود و در میان اعداد بالای بازدهی طی سال‌های قبل رقم قابل ملاحظه‌‌‌ای به شمار نمی‌رود.
پس از سال‌های برجام و جهش‌‌‌های پی در پی ارزی جو کلی بورس تغییر کرد و وابستگی بورس به دلار افزایش یافت، به طوری که هر جهش ارزی با تاخیر زمانی شاخص کل را بیشتر از گذشته دچار نوسان میکرد. جهش ارزی 97 و ثبت رکوردهای قیمتی دلار از زمستان 96 تا تابستان 97 سبب شد تا آتش بورس تندتر شده و در بهار همان سال رشد 13درصدی نصیب بورس شود. این اول ماجرا بود و تغییر نرخ دلار موثر بر شرکت‌های بورسی در تابستان 97، رشد 47درصدی را برای شاخص بورس در گرمای تابستان 97 رقم زد. جهش ارزی 97، به سال‌های پس از آن نیز سرایت کرد و شاخص بورس در سال 97، رشد 85درصدی و در سال 98، افزایش 187درصدی ارتفاع را تجربه کرد. جهش‌‌‌های ارزی که این بار به فاصله کمتری به وقوع می‌پیوست، شرایطی را فراهم کرد که با جهش 60درصدی دلار در سال 99، شاخص بورس تا 2میلیون واحد پیش برود. بهار 99 به این واسطه بهترین بهار سال‌های اخیر بورس شد.
پس از سال 99، با روی کار آمدن دولت رئیسی و رویکرد کنترل تورم و نرخ دلار و شروع مذاکرات ایران و غرب تا حدودی نوسانات دلار کنترل شد. در نتیجه، شاخص بورس نیز نوسانات اندکی را در بهار 1400 و 1401 به ثبت رساند و تنها تقاضای فصلی دلار شاخص بورس را با نوساناتی محدود همراه کرد. تزلزل اقتصاد ایران موجب شد تا در پاییز و زمستان 1401، جهش دوباره ارزی گریبانگیر اقتصاد شود. قیمت دلار در 1401، رشد 83درصدی را تجربه کرد. بورس تهران نیز با عبور از مقاومت سرسخت 2میلیون، سطح 2میلیون و 500هزار واحدی را در بهار 1402 فتح کرد.
مروری بر بهار صنایع بورسی
الگوی تاریخی بازدهی صنایع نشان میدهد در سال‌هایی که همزمان دلار و شاخص کل نوسانات محدودتری دارند، احتمال آن که صنایع ریالی و کوچک بازار منتفع شوند، زیاد است. در سال‌های 93 تا 96 با رشد اندک نرخ ارز، صنایع ریالی جزو برترین‌‌‌ها بودند.
در بهار سال 97، 98 و 99 عمدتا صنایع بزرگ نیز وارد میدان شدند و بازدهی بهار این صنایع به واسطه رشد نرخ ارز و پتانسیل رشد قیمت‌های جهانی قابل‌توجه بود. همچنین در بهار 1400 به واسطه رکوردزنی قیمت کامودیتی‌‌‌ها صنایع بزرگ بازدهی‌‌‌های قابل قبولی داشتند. اما طی سال‌های اخیر فرصت چانه‌زنی صنایع کوچک برای افزایش نرخ فراهم شد و رشد حقیقی برخی از صنایع، باعث شد تا بازدهی آنها به چشم بیاید و برخی از آنها تورم را برای سرمایه‌گذاران پوشش داده و بازدهی فراتر از تورم را به ارمغان آوردند.
اما طی یکی، دو سال اخیر ناترازی‌‌‌های شدید دولت و رشد شدید سودآوری شرکت‌ها دولت را به فکر آوردن فشار مضاعف بر صنایع انداخت تا با افزایش هزینه آنان کمبودهای خود را جبران کند. بنابراین در این شرایط به واسطه کاهش قیمت‌های جهانی و رشد برخی از هزینه‌‌‌ها نظیر انرژی که با رشد دلار تناسب خوبی نداشت، سود دلاری شرکت‌ها کاهش پیدا کرد. به نظر میرسد در صورتی که رشد شدید نرخ دلار هم در انتظار بازار باشد، صنایع بزرگ نظیر پتروشیمی‌‌‌ها و پالایشی‌‌‌ها دچار تزلزل سودآوری شوند و باید با احتیاط نسبت به این صنایع رفتار کرد.
بورس در بهار 1403
شرایط کنترل تورم و افزایش نرخ بهره در دولت سیزدهم ادامه‌‌‌دار است. توافق جدیدی با غرب در کار نیست و عملا فضای سال‌های 93 تا 96 بر بورس حاکم نخواهد بود.
دوم آنکه خبری از جهش‌‌‌های عجیب و غریب ارزی در سال 97 نیست و در خصوص دلار طی کوتاه‌مدت، با احتیاط صحبت می‌شود. به عقیده کارشناسان، دخالت مستقیم دولت در بازار ارز مانع افزایش بیش از حد قیمت دلار خواهد شد.
بنابراین به نظر میرسد حداقل تا پایان بهار رشد شدید نرخ ارز، پیش‌روی بازار نباشد. انتخابات آمریکا در نیمه دوم سال جو بازارهای مالی جهان و ایران برهم می‌‌‌زند و احتمالا در خصوص نیمه دوم سال 1403 با خیالی آسوده‌‌‌تر میتوان صحبت کرد. از نظر تکنیکالیست‌‌‌ها نیز اصلاح قیمتی در انتظار دلار خواهد بود.
از نظر بورس، رشدهای ارزی بیش از 60درصد، جهش ارزی به شمار می‌رود. بنابراین در صورتی که نرخ دلار نتواند رشد مثمرثمری را ثبت کند، احتمالا بورس نوسانات مثبت اندکی خواهد داشت و شاید جو بهار 1403، مانند بهار 1401 و 1402 باشد. به نظر میرسد، اختلاف بالای قیمت دلار آزاد و نیما که اکنون به 51درصد رسیده است، جو بازار را متعادل نگه دارد تا این اختلاف جبران شود. قطعا بدون رشد دلار موثر بر شرکت‌ها یعنی دلار نیما، کار بورس برای رشد سخت خواهد بود و نمی‌‌‌تواند از جو متعادل خود وارد فضای هیجانات مثبت شود.
سابقه تاریخی بازدهی صنایع نیز نشان داده است که اگر جو بازار مانند بهار دوسال گذشته باشد، دوباره فرصت برای صنایع ریالی نظیر دارو که عقب‌ماندگی زیادی دارد و از پتانسیل اختلاف دلار نیما و آزاد بهره‌مند می‌شود و صنعت سیمان، لاستیک و پلاستیک، کانی غیرفلزی، قطعات خودرو و محصولات کشاورزی فراهم خواهد شد.
