تراز تجاری مثبت صنعت سیمان در سال‌های تحریم
چشم‌‌‌انداز صادرات سیمانیها
پس از 109سال از شروع تولید تجاری این محصول، در تاریخ 8دی 1312 سیمان پرتلند در ایران با بهره‌‌‌برداری از اولین کوره‌‌‌سیمان با ظرفیت 100تن در روز در شرکت سیمان ری آغاز شد و اکنون پس از 89سال فعالیت صنعت سیمان، 78شرکت زیر نظر 6هلدینگ اختصاصی با ظرفیت اسمی حدود 90میلیون تن مشغول تولید سیمان در اقصی‌نقاط کشور هستند. برخی از این شرکت‌ها علاوه بر تامین نیاز داخلی کشور در طرح‌‌‌های عمرانی، با صادرات سیمان و ورود ارز به کشور در توسعه اقتصادی کشور نیز سهم دارند. سه‌ماده اولیه آهک، خاک رس و گچ نقش اصلی را در تولید این محصول استراتژیک ایفا می‌کنند. اما عمر کوتاه 90روزه سیمان، فساد و عدم‌نگهداری طولانی‌‌‌مدت آن، اهمیت محصولی میانی به نام کلینکر را که قبل از افزوده‌شدن گچ از کوره سیمان‌‌‌پزی حاصل می‌شود، افزایش داده و درصد قابل‌توجهی از صادرات کشور را به خود اختصاص داده است.
با افزایش طرح‌‌‌های عمرانی در دولت دهم، ظرفیت تولید سیمان نیز به‌عنوان یکی از نهادههای تولید اصلی صنایع عمرانی در کشور افزایش یافت. این افزایش ظرفیت در صنعت سیمان به توسعه صادرات کشور و ورود سیمان تولید ایران به کشورهای دیگر منجر شد. لازم به ذکر است با توجه به قیمت سوخت و پایین‌بودن قیمت سیمان نسبت به وزن آن، حمل سیمان در فواصل دورتر و بیش از شعاع 300کیلومتری از محل عرضه سیمان، صرفه اقتصادی ندارد. بنابراین شرکت‌های سیمانی فعال در شهرهای مرزی کشور سهم بیشتری از صادرات کشور را به خود اختصاص داده‌‌‌اند. با بررسی روند صادرات سیمان در سال‌های اخیر، مشاهده می‌شود با کاهش طرح‌‌‌های عمرانی در دولت‌های یازدهم و دوازدهم و کاهش تقاضا در سطح کشور، کاهش تولید و کاهش مازاد عرضه به کاهش صادرات سیمان طی هشت‌سال اخیر منجر شده است؛ به طوری که آمار صادرات 11ماه نخست سال 1400 در مقایسه با آمار صادرات سال 1392، 22درصد کاهش یافته است.
قزاقستان، روسیه، ترکمنستان، افغانستان، پاکستان، سومالی، عمان، قطر، کویت و عراق از مهم‌ترین مقاصد صادراتی سیمان در 11ماه نخست سال 1400 بوده‌‌‌اند که در این بین افغانستان (20درصد) بیشترین سهم صادرات سیمان ایران را به خود اختصاص داده است. عدم‌نیاز به تکنولوژی خاص و سهولت تبدیل کلینکر و گچ به سیمان و نگهداری آسان و طولانی‌‌‌مدت کلینکر تا دو سال، صادرات کلینکر را نیز با سیمان همراه کرده است، تا حدی که طی سه‌سال اخیر میزان کلینکر صادرشده از میزان سیمان صادرشده پیشی گرفته است. بهره‌‌‌برداری از کارخانه آسیاب سیمان ارض‌‌‌العماره با ظرفیتی بالغ بر 800هزار تن (در سال) در شهر میسان عراق توسط هلدینگ سیمان فارس و خوزستان (سفارس) علت اصلی افزایش صادرات کلینکر طی سه‌سال گذشته است. مهم‌ترین مقاصد صادراتی کلینکر در 11ماه نخست سال 1400 عبارتند از: عراق، کویت، بنگلادش، هند، امارات و عمان که در این بین 43درصد کلینکر صادرشده به عراق راه یافته است. در ترکیب صادرات 11ماه نخست سال 1400، حدود 72درصد کلینکر، 21درصد سیمان خاکستری و 7درصد انواع دیگر سیمان از جمله سیمان سفید، پزولانی و... از مرزهای زمینی، دریایی و هوایی کشور خارج شده که بالغ بر 270میلیون دلار ورود ارز به کشور را به همراه داشته است. در واپسین روزهای سال 1400 کلینکر با قیمتی بین 23 تا 26دلار و سیمان بین 19 تا 40دلار در مرزهای مختلف ایران معامله شد. حائز اهمیت است که کلینکر به‌جز مصرف در کارخانههای تولید سیمان، کاربرد دیگری ندارد و به‌‌‌صورت عمومی عرضه نمی‌شود.
سهم بازار سرمایه از صادرات سیمان و کلینکر
شرکت سیمان تهران (ستران) و سیمان شمال (سشمال) اولین شرکت‌های تولیدکننده سیمان هستند که هر دو در سال 1347 اندکی پس از آغاز فعالیت بورس اوراق بهادار تهران (در 15بهمن سال 1346) به بازار سرمایه ایران راه یافتند. در حال حاضر از بین 78شرکت فعال در صنعت سیمان، سهام 28شرکت در بورس اوراق بهادار تهران و 10شرکت در فرابورس ایران عرضه شده است و چهار شرکت سیمان‌آبیک (سآبیک)، سیمان فیروزکوه (سفیروز)، سیمان سفید شرق (سفید) و سیمان اردستان نزد سازمان بورس و اوراق بهادار ثبت شده‌اند، اما عرضه اولیه آنها هنوز صورت نگرفته است. از بین 6هلدینگ اختصاصی سیمان نیز، سهام چهار شرکت سیمان‌فارس و خوزستان (سفارس)، سرمایه‌گذاری سیمان تامین (سیتا)، توسعه سرمایه و صنعت غدیر (سغدیر) و سرمایه‌گذاری توسعه صنایع سیمان (سیدکو) در بازار سرمایه عرضه شده است. سهم صادرات سیمان در میان شرکت‌های بورسی که فاصله کوتاه‌‌‌تری با حاشیه مرزی کشور دارند، بیشتر از سهم شرکتهایی است که از مرزهای کشور دورترند.
در 11ماه نخست سال 1400 در بین 33شرکت بورسی که فعالیت تجاری خود را به خارج از مرزهای ایران گسترش داده‌‌‌اند، هشت‌شرکت با نمادهای «ساربیل»، «سدور»، «سغرب»، «سکرد»، «سهگمت»، «سیلام» (در محدوده غرب)، «سبهان» و «سفانو» (در محدوده جنوب) صرفا صادرات کلینکر؛ 10شرکت با نمادهای سبزوا، «سبجنو»، «سشرق»، «سجام»، «سقاین»، «سباقر» (در محدوده شرق)، «سلار» و «سفار» (در محدوده جنوب)، «سفاروم» (در محدوده غرب) و «سرود» (در محدوده شمال) صرفا صادرات سیمان؛ 15شرکت با نمادهای «ساراب»، «ساروج»، «سخوز»، «سدشت»، «سمتاز»، «سنیر»، «سهرمز» (در محدوده جنوب)، «ساروم»، «سصوفی»، «سکارون» (در محدوده غرب)، «ساوه»، «سپاها»، «سصفها» (در محدوده مرکز)، «سخاش» (در محدوده شرق) و «سمازن» (در محدوده شمال) نیز صادرات هر دو محصول را داشته‌‌‌اند. در 11ماه نخست سال 1400 حدود 63درصد از صادرات کلینکر و 62درصد از صادرات سیمان کشور توسط شرکت‌های بورسی صورت پذیرفته است. همچنین شرکت‌های بین‌المللی ساروج بوشهر (ساروج)، سیمان سپاهان (سپاها) و سیمان خوزستان (سخوز) به ترتیب بیشترین سهم را در صادرات 72درصدی کلینکر داشته‌‌‌اند.
چشم‌‌‌انداز صادرات سیمان و کلینکر در آینده
رقم قابل‌توجه صادرات سیمان و کلینکر در سال‌هایی که کشور به دلیل تحریم‌‌‌ها با محدودیت و منع بیشتر صادرات مواجه بود، اهمیت نقش سیمان در طرح‌‌‌های عمرانی و توسعه آبادی کشورها را بیان می‌کند. آینده صادرات محصولات صنعت سیمان به عوامل سیاسی ایران و عوامل اقتصادی کشورهای مقصد وابسته است. افزایش طرح‌‌‌های عمرانی در کشورهای مقصد، به‌ویژه افغانستان و عراق، افزایش صادرات سیمان و کلینکر را به ارمغان خواهد داشت. از طرفی احداث کارخانه تولید سیمان در این کشورها ریسک کاهش صادرات سیمان را به دنبال دارد، اما احداث کارخانههای آسیاب که تولید کلینکر ندارند، می‌‌‌تواند بر بهبود صادرات کلینکر موثر باشد. بهبود روابط سیاسی ایران با کشورهای دیگر نیز از عواملی است به توسعه صادرات محصولات سیمانی منجر خواهد شد. عرضه سیمان در تالار صادراتی بورس‌کالا از دیگر پارامترهایی است که نوید توسعه صادرات سیمان در آینده نزدیک را به همراه دارد.
