وقتی دولت به جای شهرداری برای پایتخت تصمیم می‌گیرد
حمله به کرونا با ترافیک؟
بدترین طرح تردد در تهران به اجرا درآمد
عکس: سینا شیری، دنیای اقتصاد
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، ردپای دخالت دولت در مدیریت شهری در حوزه ترافیک از ابتدای شیوع کرونا در کشور مشهود بوده است. یک نمود عینی این نقیصه در جریان تشخیص مدیران شهری و پلیس راهور درخصوص لزوم بازگشت طرح ترافیک در اواخر اردیبهشت و نیمه اول خرداد امسال مشهود شد. با وجود اینکه مدیریت شهری بر اعمال محدودیت تردد در مرکز شهر به منظور کاهش بار ترددهای غیرضروری با خودرو و نیز افزایش سرعت حرکت ناوگان اتوبوسرانی که با تبدیل ظرفیت معابر به توقفگاه حاشیه‌ای دوبله به شدت کاهش یافته بود، اصرار داشت، اما برخی از مدیران دولتی با این تصمیم مخالف بوده و در آن مقطع زمانی دستکم سه نوبت در دقیقه ۹۰ مانع اجرای طرح ترافیک شدند. این درحالی است که لغو کامل طرح ترافیک دستکم چهار اشکال اساسی داشت. اشکال نخست افزایش ۳۰ درصدی بار ترافیک در رینگ بزرگراهی اطراف محدوده مرکزی شهر بود که آمارهای ترافیکی مدیریت شهری آن را گزارش کرد. افزایش ۵۰ درصدی بار ترافیک در محدوده طرح ترافیک قدیم (حلقه اول)، اشغال خط عبوری دوم در حاشیه معابر مرکز شهر توسط خودروهایی که جای مناسبی برای توقف در اختیار نداشتند و نیز تشدید آلودگی هوا در پی استمرار این مدل آمد و شد خودرویی نیز سه اشکال دیگر لغو طرح ترافیک بود.
سرانجام پس از بالا و پایین‌های بسیار، طرح ترافیک با مختصات کرونایی از جمله تغییر تعریف زمان پیک متناسب با ساعت کاری جدید کارمندان دولت از ۱۷ خرداد ماه در معابر پایتخت اجرا شد. اما این تصمیم نیز دیری نپایید و با شروع پیک دوم شیوع کرونا در تهران در هفته‌های اخیر، با تصمیم ستاد ملی مبارزه با کرونا اجرای این طرح فعلا به مدت یک هفته از روز شنبه تا پایان هفته جاری لغو شده است.
هدف مدیران دولتی این است که کارمندان در صورتی که امکان و استطاعت استفاده از خودروی شخصی را دارند، بتوانند بدون نیاز به سفر با حمل‌ونقل عمومی در محل کار خود حاضر شوند و در عین حال انگیزه مدیریت شهری از اجرای طرح ترافیک کرونایی نیز این است که چنین فرصتی را به کارمندان دولتی بدهد اما سفر در این محدوده باید برای سایر شهروندان هزینه‌بر باشد تا بازدارندگی لازم نسبت به سفرهای غیرضروری و غیرکاری شکل بگیرد. در این بین نسخه لغو طرح ترافیک نمی‌تواند این دو هدف را به بهترین شکل محقق کند و شاید بدترین تصمیم ممکن برای تحقق توامان دو هدف مذکور باشد. از طرفی نسخه بازگشت طرح ترافیک کرونایی به همان شکلی که طی حدود دو ماه اخیر اجرا شد نیز، ایده‌آل نیست.
براساس برآورد پلیس راهور، لغو طرح ترافیک در بهار امسال سبب شد ۱۵ درصد از سفرهای خودرویی شهروندان به مرکز شهر، از جنس سفرهای غیرضروری با هدف خرید، تهرانگردی و نظایر آن باشد. در واقع رایگان بودن تردد در این محدوده اگرچه به نفع شاغلان تمام شد و آنها توانستند با خودروی شخصی به‌عنوان ایمن‌ترین شیوه تردد در زمان شیوع کرونا در محل کار حاضر شوند، اما به ترغیب سفرهای غیرضروری یک گروه دیگر از شهروندان نیز انجامید و این درحالی است که در تمام ابرشهرهای دنیا اکنون تلاش‌ها بر حذف هر نوع سفر زائد در سطح شهر معطوف است.
با وجود اینکه بازگشت طرح ترافیک از ۱۷ خرداد تا هفته گذشته توانست بخشی از سفرهای غیرضروری را کاهش دهد، اما در عین حال با مداخله دولت تصمیم به لغو یک هفته‌ای طرح ترافیک اتخاذ شده است که می‌تواند دستاورد دو ماه اخیر در زمینه کاهش بار ترددهای خودرویی غیرضروری در مرکز شهر را ضایع کند. کارشناسان ترافیک معتقدند بخشی از نسخه کرونایی طرح ترافیک باید حفظ شود اما بخشی از آن نیازمند ترمیم و تغییر به نفع شاغلان و به ضرر شهروندانی است که قصد سفر غیرضروری به مرکز شهر را دارند.
اگر زمان ورود رایگان به محدوده مرکزی شهر که در نسخه کرونایی طرح ترافیک ساعت ۸:۳۰ منظور شده بود، حفظ شود، کارمندان دولت، بخش‌خصوصی و بازار در بازه «رایگان» با خودروی شخصی در محل کار خود حاضر خواهند شد. در عین حال اشکال نسخه کرونایی طرح تردد در مرکز شهر این بود که سایر شهروندان نیز از آنجا که با پرداخت حداقل بهای طرح ترافیک یعنی حدود ۱۶ هزار تومان این امکان را داشتند که در بازه ۱۰:۳۰ تا ۱۴:۳۰ به محدوده طرح ترافیک ورود کرده و از آن خارج شوند، یا اینکه در این بازه وارد محدوده شوند و پس از ساعت ۱۶:۳۰ از آن خارج شوند، سفرهای غیرضروری خود را به یکی از این دو شکل زمانی انجام می‌دادند و رقم عوارض که برای آنها «غیرپیک» محاسبه می‌شد، بازدارندگی لازم از سفرهای غیرضروری را نداشت.
بنابراین پیشنهاد کارشناسان ترافیک این است که نه نسخه پیشین طرح ترافیک کرونایی و نه نسخه دولتی لغو طرح ترافیک، هیچیک از هفته آینده تداوم پیدا نکند، بلکه نسخه بهینه که در آن ورود و خروج رایگان برای کارمندان دولت و سایر شاغلان در مرکز شهر میسر است و در عین حال سایر سفرها از ساعت ۸:۳۰ به بعد برای شهروندان با ضریب حداکثری عوارض سفرهای «دوسر پیک» محاسبه خواهد شد، به اجرا درآید. در این صورت رقم عوارض برای خودروهای دارای معاینه فنی برتر که در نیمروز سفر غیرضروری و غیرکاری انجام می‌دهند، حدود ۳۵ هزار تومان خواهد بود که می‌تواند انگیزه سفرهای زائد به مرکز شهر را خنثی کند.
استمرار لغو طرح ترافیک علاوه بر تشدید بار تردد خودروها می‌تواند به تشدید آلودگی هوا نیز منجر شود. از سوی دیگر دولت باید آگاه باشد لغو طرح ترافیک الزاما به شیفت تمام کارمندان از مترو و اتوبوس به خودرو منجر نمی‌شود، چراکه به هر حال حتی با فرض اینکه همه مسافران حمل‌ونقل عمومی مالک خودرو باشند، هزینه سوخت برای گروهی از مسافران حمل‌ونقل عمومی به‌صرفه نیست و ترجیح می‌دهند باز هم از این ناوگان برای سفرهای روزانه خود استفاده کنند.
