به‌منظور ارزیابی سیاست‌های گذشته و شکل‌گیری استراتژی‌های آینده، شناخت وضعیت بخش‌های گوناگون اقتصادی در راستای شناخت کامل توسعه پویا و وضع سیاست‌های موثر برای رشد اقتصادی مطلوب امری ضروری است. هرگونه تصمیم‌گیری درمورد برنامه‌ریزی اقتصادی کشور، مستلزم آگاهی یافتن از وضعیت موجود است و طبیعی است که برنامه‌ریزی لازم نیز با توجه به وضعیت موجود انجام می‌شود.

در این گزارش ضمن بررسی وضعیت کلان اقتصادی استان تهران، با استناد به آمار و اطلاعات دریافتی از سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران، ترکیب فعالیت‌های اقتصادی از حیث تعداد، رشته فعالیت، تعداد شاغلان و نوع مجوزهای دریافتی از سازمان مزبور نیز مورد بررسی و پردازش قرار گرفته است.

به‌استثنای نرخ مشارکت اقتصادی، سایر مولفه‌های بازار کار استان تهران در مقایسه با میانگین کل کشور در سطح نسبی بهتری قرار دارد. نسبت اشتغال در این استان در سال ۱۴۰۱ حدود ۳۷ /۴‌درصد بوده که ۲ /۰واحد‌درصد نسبت به میانگین کل کشور بیشتر است. نرخ بیکاری در استان تهران نیز ۴ /۷‌درصد بوده که ۶ /۱واحد‌درصد نسبت به کل کشور کمتر است.

محور اصلی بازار کار تهران، جذب نیرو در حوزه خدمات بوده است و در مقابل بخش کشاورزی فقط ۹ /۱‌درصد از بازار کار را در اختیار دارد. نقش صنعت نیز در بازار کار استان و کشور تقریبا مشابه است.

تولید ناخالص داخلی اسمی به قیمت‌های جاری استان تهران طی دهه ۱۳۹۰ با رشد قابل ملاحظه‌ای همراه بوده و تقریبا ۹برابر شده؛ اما تغییرات قابل‌توجهی به لحاظ سهم استان در تولید ناخالص داخلی کشور اتفاق نیفتاده است، به شکلی که در سال ۱۳۹۹ سهم استان تهران از کل تولید ناخالص داخلی کشور ۳ /۲۲درصد و تقریبا معادل سهم آن در سال ۱۳۹۶ است. بالاترین سهم استان از تولید ناخالص داخلی کشور مربوط به سال ۱۳۹۴ با رقم حدود ۵ /۲۳‌درصد است.

نقش پررنگ استان تهران در ایجاد ارزش‌افزوده کشور در بخش خدمات، به‌ویژه در حوزه فعالیت اطلاعات و ارتباطات و فعالیت‌های مالی و بیمه در آمارها مشاهده می‌شود. حدود ۷ /۸۰‌درصد از کل ارزش‌افزوده در حوزه اطلاعات و ارتباطات و ۳ /۷۱‌درصد از ارزش افزوده فعالیت‌های مالی و بیمه کشور توسط استان تهران تولید می‌شود.

کمترین سهم استان تهران مربوط به استخراج معدن با سهم ۳ /۰‌درصد و بخش کشاورزی با سهم ۷ /۴درصد از کل ارزش‌افزوده بخش‌های مرتبط در کشور است. طی سال ۱۳۹۹ نقش فعالیت‌های مربوط به تامین برق و گاز استان تهران برجسته‌تر شده و سهم آن از کل ارزش افزوده کشور حدود ۵ /۲۳واحد‌درصد در مقایسه با ابتدای دهه ۱۳۹۰ افزایش یافته است.

همان‌طور که اشاره شد، بخش عمده ارزش‌افزوده گروه خدمات استان به ترتیب مربوط به فعالیت‌های املاک و مستغلات، عمده‌فروشی و خرده‌فروشی و فعالیت‌های مالی و بیمه بوده که این سه فعالیت در مجموع ۷ /۴۹‌درصد از کل ارزش افزوده استان و حدود ۸ /۶۸‌درصد از کل ارزش افزوده بخش خدمات استان را تشکیل می‌دهند.

سهم فعالیت‌های صنعت ساخت و ساختمان و تامین برق، گاز، بخار و تهویه در ارزش‌افزوده استان تهران در سال ۱۳۹۹ به ترتیب ۱۳درصد، ۵ /۳درصد و ۹ /۸‌درصد بوده است.

براساس آمارها، پنج فعالیت تولید محصولات غذایی، صنایع فلزی، فرآورده‌های نفتی و صنایع چوبی و پلاستیکی سهم حدود ۴۷‌درصدی از کل ارزش افزوده بخش صنعت استان تهران را تشکیل می‌دهند. همچنین صنعت چاپ با سهم ۹ /۶۵‌درصد از کل ارزش‌افزوده صنعت چاپ کشور، سایر مصنوعات با سهم ۹ /۵۰درصد از کل ارزش افزوده سایر مصنوعات کشور و پوشاک با سهم ۵ /۴۹درصد از کل ارزش افزوده صنعت پوشاک کشور، بیشترین سهم را در میان بخش‌های متناظر در کل کشور دارند.

آمار و اطلاعات مربوط به فعالیت‌های اقتصادی استان تهران در حوزه صنعت، معدن و تجارت بر پایه کدهای آیسیک نسخه سوم برای ۶گروه فعالیت اقتصادی موجود است.

براساس آمار سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران، تعداد ۱۰هزار و ۷۳۰واحد اقتصادی دارای مجوز فعالیت از این سازمان در این استان وجود دارند. در میان گروه‌های اصلی، بخش صنعت ساخت با تعداد ۹هزار و ۲۱واحد و سهم ۱ /۸۴‌درصدی بیشترین تعداد فعالیت‌های اقتصادی را به خود اختصاص داده و از این منظر به عنوان فعالیتی با بیشترین پیوندهای پسین و پیشین با سایر بخش‌های اقتصادی، فعالیت مسلط در مجموعه واحدهای تحت پوشش وزارت صمت محسوب می‌شود. گروه فعالیت خدمات املاک و مستغلات با سهم حدود ۱ /۸‌درصدی و فعالیت ساخت‌وساز با سهم حدود ۵ /۷‌درصدی از کل تعداد فعالیت‌های اقتصادی به ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم در مجموعه واحدهای صنعتی، معدنی و تجاری استان تهران قرار می‌گیرند.

گروه‌های فعالیت معدن، تامین برق، آب و گاز و حمل‌ونقل، ذخیره‌سازی و ارتباطات مجموعا با تعداد ۳۳واحد دارای سهم حدود ۳۱ /۰‌درصدی از کل واحدهای تحت پوشش سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران هستند. وجود وزارتخانه‌ها، مراکز بزرگ بازرگانی، حمل‌ونقل، مالی و تجاری، استان تهران و به‌ویژه شهر تهران را به مرکز خدمات‌رسانی تبدیل کرده است.

براساس طبقه‌بندی کد ۴رقمی آیسیک، ساخت انواع محصولات پلاستیکی با سهم حدود ۹‌درصدی از کل تعداد واحدهای اقتصادی زیرمجموعه سازمان صنعت، معدن و تجارت و با تعداد ۹۴۸واحد، عمده رشته فعالیت اقتصادی از حیث تعداد واحد در استان تهران است. فعالیت تاسیسات بنا با سهم حدود ۵ /۷‌درصدی از کل تعداد و با تعداد ۸۰۴واحد، عملیات صنعتی کوتینگ فلزات-مهندسی مکانیک عمومی با سهم حدود ۸ /۵‌درصدی و با تعداد ۶۱۸واحد و فعالیت‌های معماری و مهندسی و مشاوره فنی در امور مربوطه با سهم حدود ۳ /۵‌درصدی و تعداد ۵۷۱واحد به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند.

براساس طبقه‌بندی، بخش تولید انرژی، برق و گرما، سایر انتشارات، تولید مالت و ماءالشعیر، استخراج سایر معادن طبقه‌بندی‌نشده درجای دیگر، استخراج کانه‌های فلز غیرآهنی به‌جز اورانیوم و توریم و استخراج کانه‌های فلزی آهنی هرکدام با یک‌واحد تولیدی کوچک‌ترین بخش‌های فعالیت‌های اقتصادی استان تهران از حیث تعداد را تشکیل می‌دهند.

بخش صنعت به دلیل توانمندی در ایجاد ارزش‌افزوده و اشتغال‌زایی از یک‌سو و تامین ماشین‌آلات، تجهیزات و نیازهای سایر بخش‌های تولیدی و خدماتی از سوی دیگر از اهمیت زیادی در رشد و شکوفایی اقتصاد جوامع برخوردار است.تهران یکی از قطب‌های صنعتی کشور به حساب می‌آید و در این زمینه به‌عنوان راهبر صنعت شناخته می‌شود.

عمده‌ترین گرایش صنعتی استان تهران، از حیث تعداد واحد اقتصادی بر پایه کد ۴رقمی آیسیک، به ترتیب شامل فعالیت‌های تولید ماشین‌آلات و تجهیزات با ۱۳۵۷تعداد واحد و سهم حدود ۱۵‌درصدی از کل واحدهای صنعتی (۹۰۲۱واحد)، وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیم‌تریلر با ۱۱۰۲تعداد واحد و سهم حدود ۲ /۱۲درصدی، محصولات فلزی با ۱۰۱۸واحد و سهم حدود ۳ /۱۱درصدی و محصولات غذایی و آشامیدنی‌ها با ۹۱۰واحد و سهم حدود ۱ /۱۰‌درصدی از کل هستند.

از ۲۴واحد در زیرمجموعه گروه اصلی معدن استان تهران، ۲۲واحد مربوط به استخراج سایر معادن و دو واحد مربوط به استخراج کانه‌های فلزی است.

از میان ۱۰هزار و ۷۳۰واحد اقتصادی در بخش‌های نام‌برده، بخش عمده‌ای از واحدهای مزبور با تعداد ۳۲۴۷واحد و با سهم حدود ۲ /۳۱‌درصدی در شهر تهران مستقر هستند. ۶۱۹نفر از شاغلان حوزه صنعت، معدن و تجارت استان تهران با سهم حدود ۰۳ /۰‌درصدی در بخش معدن مشغول به‌کار هستند. از این تعداد حدود ۹۷نفر در واحدهای مربوط به استخراج کانه‌های فلزی و ۵۲۲نفر در استخراج سایر معادن اشتغال دارند.بخش صنعت افزون بر کارکردهایی که در زمینه ایجاد اشتغال مستقیم بر عهده می‌گیرد، به لحاظ توانمندی در اشتغال‌زایی غیرمستقیم در سایر بخش‌های اقتصادی و کاهش شدت بیکاری از این طریق نیز بااهمیت است. براساس آمار، بخش عمده‌ای از شاغلان حوزه صنعت، معدن و تجارت استان تهران در بخش صنعت مشغول فعالیت هستند، به‌طوری که حدود ۶ /۴۱۲‌هزار نفر و با سهم حدود ۱ /۹۳‌درصدی از کل تعداد شاغلان در حوزه صنعت، معدن و تجارت استان، در این بخش اشتغال دارند. براساس آمار موجود، صنایع وسایل نقلیه موتوری با ۳ /۱۷درصد، بیشترین سهم از شاغلان واحدهای صنعتی را به خود اختصاص داده است. همچنین صنایع تولید موادغذایی و آشامیدنی‌ها با سهم حدود ۲ /۱۴‌درصدی از شاغلان صنعتی در رتبه دوم قرار دارد.

حدود ۲ /۲۱‌هزار نفر با سهم حدود ۵‌درصدی از تعداد کل شاغلان در بخش املاک و مستغلات، اجاره و فعالیت‌های تجاری مشغول به کار هستند که از این تعداد حدود ۵ /۱۸هزار نفر در حوزه کامپیوتر و فعالیت‌های مربوطه و ۷ /۲‌هزار نفر در سایر فعالیت‌های خدمات مهندسی اشتغال دارند.حدود ۴۲۶نفر در فعالیت‌های پشتیبانی و کمکی حمل‌ونقل؛ فعالیت‌های آژانس‌های مسافرتی ذیل گروه حمل‌ونقل، ذخیره‌سازی و ارتباطات اشتغال دارند.

شاغلان در بخش تولید انرژی استان تهران در زیرمجموعه وزارت صنعت، معدن و تجارت قابل‌توجه نبوده و فقط ۴۵نفر را در بر می‌گیرد.شهر تهران به عنوان پایتخت و یکی از کلان‌شهرهای کشور، کانون اتخاذ تصمیمات و سیاست‌های خرد و کلان در زمینه‌های گوناگون اداری، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است. این تسلط سیاسی موجب تمرکز برخی از فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و به‌تبع آن ایجاد فرصت‌های شغلی متنوع نیز در این شهر شده است. براساس آمار و اطلاعات حدود ۶ /۱۸۶‌هزار نفر با سهم حدود ۰۱ /۴۲‌درصدی از کل شاغلان در بخش صنعت، معدن و تجارت استان، در شهر تهران اشتغال دارند. مجوزهای بخش صنعت، معدن و تجارت به دلیل شمول فرآیندهای سرمایه‌گذاری، تاسیس، بهره‌برداری و توسعه فعالیت‌های متعدد صنعتی، معدنی و تجاری، نقش مهمی در شکل‌گیری و توسعه فعالیت‌های اقتصادی دارد. به این ترتیب هر مقدار صدور مجوزها و ارائه خدمات سریع‌تر و مبتنی بر اصول کارآمدی و روانی صورت گیرد، تاثیر بسزایی بر انگیزه‌های سرمایه‌گذاری و توسعه فعالیت‌های تولیدی و تجاری، به همراه خواهد داشت.

بیشترین مجوز صادرشده مربوط به پروانه بهره‌برداری (۵۹۰۵عدد) و کمترین آن مربوط به پروانه رمزارز است. ۳۲۴۹واحد از مجوزهای صادرشده در استان تهران از نوع کارت شناسایی و گواهی صنعتی است.