پتانسیلهای جهش همکاری با امارات
در هشت ماه منتهی به آبان سال‌جاری ارزش صادرات ایران به اماراتمتحدهعربی حدود سه میلیارد دلار است که نسبت به مدت مشابه سال۱۳۹۹ رشد ۷درصدی را تجربه کرده است. تحلیلگران بر این باورند، ظرفیت‌‌‌‌‌‌های بسیار بالایی برای توسعه تجارت و صادرات ایران به این کشور وجود دارد. مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران در گزارشی به بررسی «فرصت‌‌‌‌‌‌ها و پتانسیلهای موجود مبادلات اقتصادی ایران و امارات» پرداخته است. برآیند این گزارش استفاده بخش‌خصوصی از ظرفیت‌‌‌‌‌‌های موجود در اقتصاد امارات برای حفظ حیات تجارت ایران است. البته تمرکز بر حوزههای خدماتی از جمله «خدمات فنی و مهندسی»، «خدمات حمل‌‌‌‌‌‌ونقل»، «خدمات مسافرت» و «خدمات مخابراتی، رایانهای واطلاعاتی» نیز راهی دیگر برای توسعه روابط اقتصادی ایران و امارات است.
تجارت ایران و امارات
براساس این گزارش، در سال ۲۰۱۹ اقتصاد امارات ۲۴۸میلیارد دلار صادرات و ۲۳۵میلیارد دلار واردات را تجربه کرده است و به‌عنوان بیست و چهارمین صادرکننده و بیست و دومین واردکننده بزرگ جهانی از جایگاه قابل‌توجهی در اقتصاد بینالمللی و زنجیره‌های ارزش جهانی برخوردار است. بررسی داده‌‌‌‌‌‌های صادراتی و وارداتی این کشور نشان می‌دهد، اقلام عمده صادراتی و وارداتی امارات همپوشانی بسیار بالایی با یکدیگر دارند. این مساله بدین معنی است که صادرات مجدد نقش ویژه‌‌‌‌‌‌ا‌‌‌‌‌‌ی در اقتصاد امارات دارد. توجه به این نکته از زاویه موقعیت خاص ایران و شرایط تحریمی موجود می‌تواند بسیار برای کشور کلیدی باشد. به‌عبارتی حداقل در کوتاه مدت و تا زمان برطرف شدن کامل محدودیت‌های تجاری و مالی ایران، بخش‌خصوصی می‌تواند از ظرفیت‌‌‌‌‌‌های موجود در اقتصاد امارات برای حفظ حیات تجاری خود استفاده کرده و این کشور به‌عنوان یک سکو برای صادرات کالاهای ایرانی عمل کند، در واقع با توجه به اینکه ایران قادر به فعالیت و حضور مستقیم در بازارهای بینالمللی به دلیل تحریم‌ها نیست، تاجران ایرانی می‌توانند کالاهای خود را با حاشیه سود کمتر به امارات صادر کنند و از این طریق تا زمانی که محدودیت‌های موجود رفع شود، هم سهم خود در بازارهای بینالمللی را حفظ کنند و هم از بنیه تولیدی و صادراتی کشور در مقابل تحریم‌ها محافظت کنند. آمار تولید ناخالص ملی و تجارت خارجی امارات گویای آن است که ظرفیت‌‌‌‌‌‌های بسیار قابل‌توجهی برای توسعه تجارت با این کشور وجود دارد و با در نظر گرفتن موقعیت جغرافیایی و روابط تاریخی و فرهنگی سطح فعلی مبادلات را به هیچ‌عنوان نمی‌توان مطلوب ارزیابی کرد. در حال‌حاضر حجم تجارت ایران با این کشور در مقایسه با آمار کل تجارت خارجی امارات ناچیز است. طبق آمارهای موجود ۶/ ۵۷درصد از کل صادرات ایران به امارات به ارزش ۶۵۶ میلیون دلار را نفت‌خام تشکیل می‌دهد. این درحالی است که هیچ کالای دیگری در این سبد، سهم بالاتر از ۴درصد ندارد.
صادرات کالاهای ویژه
نگاهی به صادرات ایران به امارات نشان می‌دهد که غیر از نفت‌خام، ۶ قلم از کالاهای عمده صادراتی ایران، سهمی بالای ۱۰درصد در بازار وارداتی امارات دارند. این محصولات شامل سبزیجات، سرب خام، ملون‌‌‌‌‌‌ها، انگور، ادویه و سیمان است. البته در این میان سیمان بهترین عملکرد را به لحاظ تصرف بازار وارداتی امارات داشته است. درضمن سیمان با سهم ۱/ ۵۵درصدی از کل واردات امارات، موفق‌ترین محصول به‌شمار می‌‌‌‌‌‌آید.
با توجه به سهم قابل‌توجه این ۶ قلم کالا در واردات امارات، می‌توان برداشت کرد که قیمت تمام‌شده این محصولات صادراتی ایران، از قدرت رقابت‌‌‌‌‌‌پذیری در بازارهای جهانی برخوردار است، بنابراین این فرصت برای سایر بازرگانان و تولیدکنندگان ایرانی نیز وجود دارد که در این بازار نقش فعالی ایفا کنند.
البته از بین این ۶ قلم کالا، توسعه سه قلم کالا شامل سایر سبزیجات، ملون‌‌‌‌‌‌ها و انگور به دلیل مشکلات آبی و خشکسالی موجود در کشور با محدودیت تولید مواجه است. سیمان، ادویه و سرب‌خام اما با توجه به ظرفیت‌‌‌‌‌‌های تولیدی موجود در کشور، گزینه بسیار مناسبی برای ورود بازرگانان داخلی و توسعه تجارت با امارات به‌شمار می‌‌‌‌‌‌روند.
بررسی داده‌‌‌‌‌‌های موجود نشان می‌دهد که صادرات ایران مبتنی بر خام‌‌‌‌‌‌فروشی، صادرات کالاهای با سطح فناوری پایین، ارزش‌افزوده ناچیز و درجه پیچیدگی بسیار پایین است. با توجه به جایگاه صادرات مجدد در اقتصاد امارات، انتظار می‌رود فرصت‌های قابل‌توجهی برای بازرگانان ایران نه فقط در محصولات معدنی و نفتی خام و محصولات کشاورزی، بلکه برای صادرات محصولات با پیچیدگی و سطح فناوری بالاتر که در حال‌حاضر نیز جزو اقلام صادراتی ایران به‌شمار می‌‌‌‌‌‌روند، داشته باشد. در همین راستا توصیه می‌شود، محصولاتی که ارزش صادراتی بیش از ۲۵ میلیون دلاری را در سبد صادراتی ایران دارند؛ به‌عنوان کانالی برای توسعه صادرات کشور در نظر گرفته شود، زیرا این اقلام از جمله واکسن و سرم، شیشه شناور، ماشین‌‌‌‌‌‌آلات پردازش سنگ، شمش آهن، اجزاء و قطعات و متفرعات وسایل نقلیه موتوری، سایر مصنوعات ریخته‌‌‌‌‌‌گری از چدن، آهن یا فولاد برای کشور امارات هم به لحاظ واردات و هم صادرات قابل‌توجه است.
رشد تجارت خدمات
بر اساس آمار مرکز تجارت بین‌‌‌‌‌‌الملل، تراز کل تجارت خدمات و خدمات تجاری امارات در سال۲۰۲۰، مثبت و به ترتیب معادل ۶/ ۲ و ۱/ ۳میلیارد دلار بوده است. تراز تجارت خدمات امارات در حوزههای مسافرت، حمل ونقل، خدمات ساختمانی (فنی و مهندسی)، هزینه‌‌‌‌‌‌های استفاده از مالکیت فکری، خدمات مخابراتی، رایانهای و اطلاعاتی نیز مثبت بوده و تنها در حوزه کالا و خدمات دولتی معادل ۴۹۰میلیون دلار منفی شده است. در سال۲۰۲۰ بیشترین میزان صادرات خدمات اماراتمتحدهعربی مربوط به حوزه مسافرت ۶/ ۲۴میلیارد دلار، حمل ونقل ۶/ ۱۶میلیارد دلار و خدمات مخابراتی، رایانهای و اطلاعاتی ۶/ ۱۶میلیارد دلار بوده است که با توجه به میزان بسیار ناچیز واردات ایران در همین اقلام، در صورت تمایل فعالان اقتصادی ایرانی به واردات خدمات بیشتر از امارات در حوزه مشترک، این پتانسیل صادراتی در شرکت‌های اماراتی مهیا است.
بیشترین میزان صادرات خدمات ایران در سال ۲۰۱۸ مربوط به سه حوزه مسافرت ۵۰۲۴میلیون دلار، حمل ونقل ۲۴۷۳میلیون دلار و خدمات ساختمانی (فنی و مهندسی) ۱۰۷۶ میلیون دلار بوده است. میزان واردات خدمات امارات در سه حوزه مسافرت، حمل ونقل و خدمات ساختمانی (فنی و مهندسی) در سال۲۰۲۰ به ترتیب ۱۵، ۳/ ۸ و ۲ میلیارد دلار بوده است، بنابراین افزایش صادرات ایران در این اقلام نیز می‌تواند مورد‌توجه فعالان اقتصادی ایرانی قرار گیرد. افزایش صادرات کشور در این حوزههای خدماتی می‌تواند شرایط مساعدی برای بهبود اقتصاد ایران با توجه به سیاست‌های توسعه صادرات غیرنفتی در کشور جهت کاهش تمرکز بر صادرات نفتی و مشتقات آن فراهم کند.
در این راستا، تمرکز بر حوزههای صادراتی، خدمات فنی و مهندسی، حمل ونقل، مسافرت، خدمات بیمه و بازنشستگی و خدمات مخابراتی، رایانهای و اطلاعاتی است. البته صادرات محصولاتی که پیچیدگی بالاتری دارند به کشور امارات دشوارتر است؛ زیرا امارات به بازارهای جهانی متصل است و نسبت به کیفیت محصول از حساسیت بالایی برخوردار است.
پیشنهاد ویژه به بازرگانان
با توجه به میزان بالای واردات خدمات امارات در حوزه خدمات ساختمانی و با اتکا به ظرفیت‌‌‌‌‌‌های شرکت‌های فنی-مهندسی ایرانی در کشور، تحلیلگران مرکز پژوهش‌های اتاق ایران توجه به افزایش صادرات در این بخش توصیه می‌‌‌‌‌‌کنند. البته در این مسیر چالش‌های متعددی وجود دارد. یکی از مهم‌ترین و اصلی‌‌‌‌‌‌ترین چالش‌‌‌‌‌‌ها، مشکلات «بانکی و نقل و انتقال ارز حاصل از صادرات» است، اما مشکل بعدی مربوط به مشکلات «بیمه‌‌‌‌‌‌ای و ناکافی بودن سقف‌پوشش» برمیگردد.
«نبودن کنسرسیوم‌‌‌‌‌‌های فعال صادراتی در خدمات فنی و مهندسی» و «زمانبر بودن صدور ضمانت‌نامه شرکت در مناقصه ومشکلات ناشی از آن» مشکلات بعدی است. در این مسیر «بالا بودن نرخ بیمه صندوق ضمانت صادرات ایران»، «فقدان شعبات بانکی فعال در کشورهای خارجی»، «عدم‌اعطای تسهیلات و مشوق‌‌‌‌‌‌های صادراتی مکفی» و «ضررهای مالی سنگین ناشی از نوسان نرخ ارز و نبودن‌ساز وکار مناسب برای پوشش ریسک‌‌‌‌‌‌های ناشی از آن» چالش‌های بعدی است.
اما در جریان افزایش ظرفیت صادرات ایران در حوزه خدمات حمل‌‌‌‌‌‌ونقل نیز توصیه می‌شود، ایران بیش از گذشته در این حوزه متمرکز شود. نقاط قوت ایران در این حوزه به ۴۷۰ کیلومتر مسیر ترانزیتی ریلی، ۲۴ هزار کیلومتر مسیر ترانزیت جاده‌‌‌‌‌‌ای و ۲۴پایانه مرزی موقعیت منحصربه‌فرد ژئوپولیتیک پتانسیل و ظرفیت‌‌‌‌‌‌های بالای ترانزیتی برمیگردد.
در حوزه صادرات خدمات مخابراتی، رایانهای و اطلاعاتی نیز ایران فرصت‌های نابی دارد، در واقع فرصت‌های زیادی برای صادرات خدمات تجاری به مشتریان شرکتی در اماراتمتحدهعربی و همچنین تقاضای بسیار بالا در بازارهای مصرف‌کننده و بخش عمومی وجود دارد. شرکت‌های ایرانی می‌توانند از پیوندهای تجاری قوی که در سایر بخش‌ها با اماراتمتحدهعربی وجود دارد استفاده کنند. در حالی که اماراتمتحدهعربی کشوری نسبتا کوچک است اما به‌خوبی دیجیتالی شده است. در سال ۲۰۱۷، ۸/ ۹۴درصد جمعیت این کشور از اینترنت استفاده کرده‌‌‌‌‌‌اند. اماراتمتحدهعربی به دلیل اکوسیستم دیجیتال قوی، حضور شرکت‌های بزرگ داخلی و بینالمللی، حمایت دولت و درآمد بالا، پیشتاز منطقه در تجارت الکترونیکی است و انتظار می‌رود در آینده رشد بیشتری صورت گیرد.
