تسهیل تجارت با ارز دیجیتال

آرش فروزان علاء هم‌بنیان‌گذار و عضو هیات‌مدیره فینوپیا جهانی شدن و پیچیدگی روابط سیاسی مبتنی بر اقتصاد، شبکه درهم‌تنیده‌ای از تجارت صنایع مختلف را ایجاد کرده و وابستگی اقتصادی کشورهای مختلف را از طریق توسعه تکنولوژی و رشد حجم و تنوع کالاها و خدمات افزایش داده است. بر کسی هم پوشیده نیست که سیستم‌های پرداخت از مهم‌ترین عوامل موثر در تجارت بین‌المللی محسوب می‌‌‌شوند. با این حال، کارمزدهای بانکی بالا، تسلط دلار به‌‌‌عنوان ارز ذخیره جهانی و شرایط متغیر آن، اشتباهات مربوط به دیوان‌‌‌سالاری، ذخیره‌‌‌سازی و انتقال نامناسب اسناد و کندی سیستم بانکی تنها برخی از مشکلات سیستم پرداخت سنتی هستند که تقریبا تمام کشورها، از جمله ایران، با آنها دست‌‌‌وپنجه نرم می‌کنند و از تمامی عوامل مهم‌تر موضوع بحران تحریم‌ها که فعالان اقتصادی بلاشک با آن درگیرند. در ایران، تحریم‌های آمریکا هم با تشدید مشکلات مذکور شرایط سخت‌‌‌تری را ایجاد کرده است.

 مطالعات مجمع جهانی اقتصاد نشان می‌دهد که کاهش موانع موجود می‌تواند تجارت جهانی و تولید ناخالص داخلی را به‌‌‌ترتیب تا ۱۵ و ۵‌درصد افزایش دهد. در این صورت، حجم اقتصاد جهانی هم حدود ۳ تریلیون دلار افزایش می‌‌‌یابد. به همین خاطر است که کشورهای مختلف به‌‌‌دنبال راهکارهایی برای حل مشکلات مذکور و تسهیل صادرات و واردات خود هستند. برای مثال، برخی از کشورها تصمیم گرفته‌‌‌اند که به‌‌‌جای دلار از ارز دیگری برای انجام مبادلات خود استفاده کنند. پذیرش دلار به‌‌‌عنوان یک ارز جهانی مدت‌‌‌هاست که به‌‌‌عنوان منبعی از امتیازات گزاف برای ایالات متحده تلقی می‌شود. بنابراین می‌توان به این نکته اشاره کرد که چون بخش بزرگی از تجارت بین‌الملل با دلار انجام می‌شود، صادرکنندگان و واردکنندگان ایالات متحده دیگر نگران ریسک مربوط به تغییرات نرخ ارز نیستند. علاوه بر این، تسلط دلار بر جهان باعث شده است تا ایالات متحده بتواند از طریق تحریم‌های مالی اهرم فشار بیشتری برای اجرای سیاست‌های خود در کشورهای دیگر داشته باشد. برای مثال، در واکنش به حمله روسیه به اوکراین، ایالات متحده و متحدانش حدود نیمی از ۶۳۰‌میلیارد دلار ذخایر خارجی بانک مرکزی روسیه را مسدود و چند بانک بزرگ روسیه را از سوئیفت (انجمن جهانی ارتباطات مالی بین بانکی در سراسر جهان) اخراج کردند. نکته موردنظر در این امر درست یا غلط بودن عملکرد روسیه یا آمریکا نیست؛ مساله این است که به‌‌‌دلیل نقش پررنگ دلار در تجارت و امور مالی بین‌المللی، تحریم مالی کشورهایی که با ایالات متحده هم‌‌سو نیستند، به سلاح قدرتمندی در زرادخانه این کشور تبدیل شده است. به همین خاطر است که بسیاری از اقتصاددانان باور دارند که استفاده از دلار به این روش می‌تواند نقش آن را در اقتصاد جهانی کاهش دهد. اگرچه دلار امروزه با اختلاف زیادی همچنان ارز غالب جهانی است، اما شواهد موجود نشان می‌دهد که آینده آن در خطر است که علاوه بر چین، امروز موضوع ارزهای دیجیتال نیز یک رقیب اصلی برای رقابت در این کارزار اقتصاد سیاسی است.  از طرفی ارزهای دیجیتال و فناوری زیربنایی آنها، یعنی بلاک‌چین، در چند سال گذشته در سراسر جهان طرفداران زیادی به دست آورده و توجه کشورهای مختلف را به خود جلب کرده است. با جست‌‌‌وجو در اینترنت می‌توان به‌‌‌راحتی داستان هزاران نفر را یافت که به ادعای خودشان، از طریق سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال یک‌‌‌شبه‌میلیاردر شده‌اند، اما چیزی که کمتر موردتوجه معامله‌‌‌گران در این عرصه قرار گرفته، توانایی ارزهای دیجیتال و فناوری بلاک‌چین برای بازنگری صنایع و بخش‌‌‌های مختلف اقتصاد، از جمله تجارت بین‌المللی و واردات و صادرات است. ایران هم یکی از کشورهایی است که در ماه‌‌‌های اخیر به این مساله توجه داشته است.علیرضا پیمان پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت، چند روز پیش اعلام کرد که ایران قصد دارد برای تسویه صادرات و واردات خود با کشورهایی مثل چین، روسیه و هند از ارز دیجیتال استفاده کند. طبق گفته‌‌‌های او، سازوکار استفاده از ارزهای دیجیتال در تجارت بین‌المللی پیاده‌سازی شده و مرحله اعتبارسنجی تاجران برای استفاده از آن آغاز شده است.  به‌‌‌طور کلی، ارزهای دیجیتال می‌توانند باعث افزایش کارآیی و سرعت پرداخت‌‌‌های فرامرزی شوند. این در حالی است که تسویه حساب معاملات بین‌المللی از طریق ارزهای فیات، بین یک تا پنج روز کاری طول می‌‌‌کشد. در نتیجه، اگر تاجران ایرانی در صادرات خود از ارزهای دیجیتالی استفاده کنند که به دفتر کل غیرمتمرکز متکی هستند، می‌توانند وجوه خود را در عرض چند ثانیه و در تمام ساعات شبانه‌‌‌روز دریافت کنند. علاوه بر این، از دفاتر عمومی ارزهای دیجیتال می‌توان برای به اشتراک گذاشتن تاریخچه مالی و پرداخت‌‌‌های دو طرف معامله استفاده کرد. ضمن اینکه تاجران کشورهای مختلف هنگام انجام صادرات و واردات خود با موانعی در زمینه ریسک‌‌‌زدایی مواجه می‌‌‌شوند و به‌رغم نوسانات قیمت ارزهای دیجیتال، می‌توانند موانع مذکور را کاهش دهند. البته مهم‌ترین موضوع را می‌توان امنیت در مبادلات و ایمن بودن تسویه‌های مالی دو طرف محسوب کرد که قراردادهای هوشمندی همچون شبکه اتریوم یک بستر تمام عیار برای توسعه اقتصاد ملی است.  حریم خصوصی و امنیت معاملات همیشه یکی از دغدغه‌‌‌های مهم کشورها و شرکت‌های مختلف در صادرات و واردات بوده است. از آنجا که ارزهای دیجیتال فناوری امن و پیچیده‌‌‌ای دارند، از تراکنش‌‌‌های الکترونیکی سنتی امن‌‌‌تر هستند و رمزگشایی آنها کار بسیار سختی است. گفتنی است که نقدینگی بازار ارزهای دیجیتال در سال‌های اخیر به‌‌‌شدت افزایش یافته است و اگر ایران بخواهد از آنها در صادرات خود استفاده کند، به‌‌‌راحتی می‌تواند در صرافی‌‌‌های مختلف، پول خود را به یک ارز فیات تبدیل کند. علاوه بر این، ارزهای دیجیتال بسیار مقرون‌‌‌به‌‌‌صرفه هستند و با هزینه‌ای کم می‌توان وجوه قابل‌توجهی را به آن سوی مرزها ارسال کرد. با این حال، شایان ذکر است که ارزهای دیجیتال نکات منفی هم دارند. برای مثال، از دست دادن داده‌‌‌ها ضررهای مالی زیادی ایجاد می‌کند و این امر در مقیاس صادرات و واردات یک کشور می‌تواند تاثیرات غیرقابل‌‌‌بازگشتی داشته باشد. علاوه بر این، هرچند که این نوع ارزها غیرمتمرکز هستند، توسعه‌‌‌دهندگان آنها همچنان می‌توانند جریان و مقدار ارزها و تراکنش‌‌‌ها را کنترل کنند. ضمن اینکه برخی از ارزهای دیجیتال را تنها می‌توان با یک یا تعداد محدودی ارز فیات معامله کرد.

در هر حال، همان طور که ارزهای دیجیتال و فناوری‌‌‌های دفترکل توزیع‌‌‌شده آنها مدام در حال تغییر هستند، نقش ارزهای دیجیتال و بلاک‌چین در تجارت بین‌المللی و واردات و صادرات هم در حال تغییر است. آنچه اهمیت دارد این است که ایران بتواند با برنامه‌‌‌ریزی درست، ریسک‌های موجود را به حداقل برساند تا نهایت استفاده را از این فناوری ببرد.