نمای نزدیک از انتخابات ترکیه

روز گذشته، مردم ترکیه به سراغ صندوق‌های رای رفتند تا رئیس‌جمهور آینده خود را در جریان یک فرآیند دموکراتیک انتخاب کنند. خبرنگار «دنیای اقتصاد» از دل فضای انتخاباتی در شهر استانبول، رویداد روز گذشته را به تصویر کشیده است. اینجا اگرچه جریان انتخابات داغ است، اما می‌توان مشاهده کرد که فضای کلی شهر آرام بوده و البته حضور پررنگ نیروهای پلیس در میادین اصلی شهر حاکی از آن است که یک رویداد بزرگ در جریان است.

شاید برای بسیاری از توریست‌ها که در خیابان استقلال استانبول حرکت می‌کنند، انتخاب «رجب» یا «کمال» تفاوتی نداشته باشد، اما احتمالا برای کسبه این خیابان مهم توریستی، انتخاب هر یک می‌تواند شرایط اقتصادی و اجتماعی کشورشان را تغییر دهد. روز گذشته فضای انتخاباتی یک موضوع را به‌شدت نمایان می‌کرد؛ اکثر جوانان که به دنبال ریسک بیشتری هستند، از روی کار آمدن کمال کلیچدار اوغلو حمایت می‌کنند، اما بسیاری از افراد میانسال یا کهنسال با رویکردهای اردوغان موافق هستند. ترک‌ها به میزان مشارکت بالا در انتخابات مشهور هستند و در سال ۲۰۱۸ نیز بیش از ۸۰درصد مشارکت داشتند. به نظر می‌رسد که در این انتخابات نیز میزان مشارکت در سطح بالایی باشد. یک راننده تاکسی میانسال وقتی از اردوغان اسم می‌آوریم، می‌گوید «ان‌شاءالله»، اما یک جوان در کافه‌های استانبول برای پیروزی کلیچدار، هورا می‌کشد. البته در این میان نسل سومی نیز وجود دارد. بچه‌های این کشور که بیشتر پرچم ترکیه را حمل می‌کنند، انتظار دارند انتخاب مناسب نسل‌های بالاتر، آینده بهتری برای آنها رقم بزند.

دوئل نسل‌ها در انتخابات

در هفته‌های گذشته ترکیه صحنه رقابت‌های انتخاباتی بوده است. یکی از مهم‌ترین جدال‌های این انتخابات، بحث بر سر اقتصاد است. در کارزارهای انتخاباتی، کمال کلیچدار اوغلو به عنوان رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه و همچنین نماینده ائتلافی متشکل از ۶ حزب، انجام اصلاحات و بازگشت به ارتدکس اقتصادی را وعده می‌داد. اما رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور فعلی ترکیه، نمی‌توانست وعده اصلاحات بدهد زیرا شرایط حال حاضر محصول سیاستگذاری‌های خود اوست. با این حال او نیز از پا ننشست. برای مثال چند روز مانده به انتخابات، حقوق کارمندان را ۴۵درصد افزایش داد. اما مردم در مورد آینده اقتصاد چگونه فکر می‌کنند؟ در حال حاضر رای‌دهندگان بر سر یک نکته توافق دارند و آن شرایط نامطلوب فعلی است. اما این نقطه اشتراک باعث نشده تصمیم یکسانی اتخاذ کنند. مشاهدات میدانی خبرنگار «دنیای اقتصاد» در روز انتخابات نشان می‌دهد که نارضایتی جوانان از اقتصاد موجب شده آنها تصمیم بگیرند که به کلیچدار اوغلو رای بدهند. برخلاف آنها، افرادی که سن بیشتری دارند و ایام میانسالی را پشت سر می‌گذارند، همچنان می‌خواهند که اردوغان رئیس‌جمهور شود.

این افراد برای انتخاب‌هایشان دلایل خاص خود را دارند. اغلب دانشجویان و جوانانی که قصد دارند به کلیچدار اوغلو رای بدهند در سال‌های پس از بی‌ثباتی اقتصاد ترکیه در دهه ۱۹۹۰ میلادی به دنیا آمده‌اند. در واقع آنها تنها ثبات و رشد اقتصادی ترکیه را دیده‌اند. این در حالی است که در دو سال گذشته سیاست‌های اردوغان موجب شد این ثبات از اقتصاد ترکیه رخت ببندد و جوانان برای اولین بار طعم تلخ تورم را بچشند. پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین بسیاری از کشورهای دنیا برای گریز از تورم، نرخ بهره را بالا بردند، اما اردوغان اصرار داشت نرخ بهره را کاهش دهد. همین مساله موجب شد در پایان سال ۲۰۲۲ نرخ تورم در این کشور به ۸۵درصد برسد. در این شرایط وعده‌های کلیچدار اوغلو مبنی‌بر اصلاحات اقتصادی برای جوانان جذاب است.

با این حال افرادی که سن بیشتری دارند، نابسامانی‌های اقتصاد در دهه ۱۹۹۰ را به یاد می‌آورند. در این دهه دولت‌ها به دلیل بی‌ثباتی یکی پس از دیگری استعفا می‌دادند. اما با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه، ثبات به این کشور بازگشت و روند صعودی رشد اقتصادی آغاز شد. این افراد جهش اقتصادی در ترکیه را دیده‌اند و آن را مدیون سیاست‌های اردوغان می‌دانند. به همین دلیل است که با وجود کاهش ارزش پول ترکیه و همچنین افزایش تورم، معتقدند کسی که می‌تواند ترکیه را از بحران نجات دهد، اردوغان است. افرادی که سن بیشتری دارند عموما در دوره شکوفایی اقتصاد ترکیه مشغول به کار شد‌ه‌اند.

این افراد حاضر نیستند ریسک یک تحول یا اصلاحات جدید را بپذیرند؛ آنها معتقدند که اردوغان سیاستمداری با تجربه‌ قابل‌توجه است و بهتر است رئیس‌جمهور بماند. این در حالی است که تورم حال حاضر این کشور، موجب ناامیدی جوانان نسبت به آینده شده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند که انتخاب کلیچدار اوغلو می‌تواند موجب بهبود روابط اقتصاد ترکیه با غرب شده و شاید مساله پیوستن به اتحادیه اروپا بار دیگر در این کشور مطرح شود.

در گذر از سنت و مدرنیته

یکی از مواردی که رای‌دهندگان را به دو گروه، یعنی طرفداران اردوغان و طرفداران کلیچدار اوغلو تقسیم می‌کند، مسائل فرهنگی است. اردوغان در طول ۲۰ سال گذشته بارها نشان داده که مذهب یکی از اولویت‌هایش است. بسیاری از افراد او را رهبر دینی‌سازی فرهنگ ترکیه می‌دانند. درواقع بسیاری از سیاستگذاری‌ها در جهت از میان برداشتن میراث مصطفی کمال آتاتورک بوده است. لغو ممنوعیت حجاب و تبدیل ایاصوفیه از موزه به مسجد، مصداق‌های این مساله هستند. در سال ۱۹۲۳ آتاتورک جمهوری ترکیه را تاسیس کرد؛ در این زمان نهادهای رسمی به زنان باحجاب اجازه فعالیت نمی‌دادند. این مساله تا سال ۱۹۸۰ تداوم یافت و در این سال قانون منع حجاب در موسسات دولتی تصویب شد.

در سال ۱۹۹۷ نیز بخشنامه‌ای صادر شد که به موجب آن دانشجویان دختر حق استفاده از حجاب در دانشگاه را نداشتند؛ البته در سال ۲۰۰۸ پارلمان ترکیه رای به لغو این قانون داد. رجب طیب اردوغان در سال ۲۰۱۳ به عنوان نخست‌وزیر ترکیه لغو ممنوعیت حجاب در موسسات دولتی را اعلام کرد. مورد دیگر برگزاری نماز جمعه در ایاصوفیه بود. در جریان سکولارسازی ترکیه توسط آتاتورک، در سال ۱۹۳۴ مسجد ایا صوفیه به موزه تبدیل شد. با این حال در سال ۲۰۲۰، پس از ۸۶ سال این موزه دوباره به مسجد تبدیل شد. در نهایت در روز ۲۴ ژوئیه، در این مسجد نماز جمعه‌ای با حضور اردوغان و ۲۰هزار پلیس برگزار شد. این مساله انتقادات زیادی را در پی داشت. تمایل اردوغان به سیاستگذاری‌های مبتنی بر دین در امور فرهنگی، طرفداران و مخالفان خود را دارد و این تفاوت در روز انتخابات ترکیه بسیار آشکار است.

حتی برخی معتقدند که می‌توان با نگاه به پوشش افراد، رای آنها را حدس زد. مشاهدات بیانگر آن است که برخی از کردهای ترکیه با لباس محلی خود در نزدیکی شعبه رای‌گیری مشغول پایکوبی هستند و ظاهرا می‌خواهند به کلیچدار اوغلو رای بدهند. طیف سنتی و مذهبی ترکیه که اغلب میانسال هستند به اردوغان رای می‌دهند. آنها معتقدند که اردوغان از ارزش‌های دینی آنها پاسداری کرده است. برای مثال یک راننده تاکسی میانسال با شنیدن نام اردوغان توسط روزنامه‌نگار «دنیای‌اقتصاد» گفت: «ان‌شاءالله ان‌شاءالله» این در حالی است که توجه به ارزش‌های مذهبی در میان نسل جوان ترکی کمتر است. آنها به دنبال آزادی‌های بیشتر هستند و به سیاست‌های مبتنی بر ارزش‌های مذهبی علاقه کمتری دارند. به همین دلیل ترجیح می‌دهند فردی را انتخاب کنند که برای سکولاریسم احترام بیشتری قائل است و این فرد کسی جز کلیچداراوغلو نیست. در این مورد می‌توان گفت که اردوغان و کلیچدار اوغلو سعی کردند در ایام منتهی به انتخابات، عقاید فرهنگی خود را ابراز کنند. در آخرین قدم، یعنی شب پیش از انتخابات، کلیچدار اوغلو به مزار آتاتورک رفت تا یادآور اصلاحات مبتنی بر سکولاریسم ترکیه باشد؛ اردوغان نیز در این شب در ایاصوفیه نماز خواند.

در انتظار شگفتی؟

انتخابات ترکیه می‌تواند پر از شگفتی باشد. در بسیاری از انتخاباتی که در کشورهای مختلف برگزار شده، نظر‌سنجی‌ها نشان‌دهنده پیروزی یک فرد بوده، در حالی که در نهایت فرد دیگری پیروز میدان شده است. بسیاری از افراد پیروزی اردوغان در انتخابات‌های قبلی را مبنای پیش‌بینی خود قرار داده و معتقدند او باز هم پیروز می‌شود. بررسی کارنامه اردوغان نشان می‌دهد که او در ۱۰ انتخابات پیروز میدان بوده است. قدم زدن در خیابان‌های استانبول در شب قبل از انتخابات یک نکته را بیان می‌کند و آن تبلیغات بیشتر اردوغان نسبت به کلیچدار اوغلو است. بسیاری معتقدند که حضور او در صحنه قدرت شانس زیادی برای انتخاب مجددش به همراه دارد.

در حال حاضر نیز رقابت تنگاتنگی میان اردوغان و کلیچدار اوغلو وجود دارد. برخی از رای‌دهندگان معتقدند که ممکن است انتخابات به دور دوم بکشد. اگر چنین شود، انتخابات دور دوم در روز ۲۸ مه ‌برگزار خواهد شد. در حال حاضر ۶۴میلیون نفر برای رای دادن در این انتخابات واجد شرایط هستند که ۶میلیون نفر از آنها برای اولین‌بار می‌توانند در انتخابات شرکت کنند. با توجه به آنکه در انتخابات ۲۰۱۸، ۸۷درصد از واجدان شرایط در انتخابات شرکت کردند، انتظار می‌رود در این انتخابات نیز افراد زیادی شرکت کنند. مهلت شرکت در انتخابات تا ساعت ۱۸ به وقت ترکیه است و رسانه‌ها تا ساعت ۲۱ حق اظهارنظر در مورد نتایج انتخابات را نخواهند داشت.