مهم‌ترین فراز در بیانیه کواد در مورد برنامه هستهای چه بود؟
اهرم فشار جدید روی میز ایران و آژانس
اینکه چرا در این مقطع زمانی کواد تصمیم گرفت چنین بیانیه‌ای منتشر کند، ناشی از تعلیق مذاکرات برجامی از یکسو و ظهور متغیرهای جدید در روابط تهران و پایتخت‌های غربی از شهریور ۱۴۰۱ به این سو است که در عمل شانس احیای توافق هستهای تا پیش از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در نوامبر ۲۰۲۴ را به حداقل ممکن رسانده است. هر گونه مذاکرات برای رسیدن به نوعی تفاهم با ایران مستلزم اعطای امتیازهایی مانند کاهش تحریم‌‌‌ها علیه ایران در ازای محدود شدن بخش‌‌‌هایی از برنامه هستهای تهران است. با این حال چنین اقدامی بعد از تشدید جنگ در غزه قابل تصور به نظر نمی‌‌‌رسد. از این منظر است که می‌توان به خوبی متوجه لحن تند بیانیه کواد شد.
پنج‌شنبه ۲۳ نوامبر؛ فرانسه، آلمان، بریتانیا و ایالات متحده از مدیرکل آژانس به‌خاطر گزارش درباره چگونگی اجرای پادمان در ایران مندرج در۲۰۲۳.۵۸ .GOV قدردانی کردند. پیش از صدور این بیانیه، سه کشور اروپایی طرف برجام نیز در جلسه روز پنج‌شنبه شورای حکام بیانیه مشترکی را درباره برنامه هستهای ایران قرائت کردند که متن آن با بیانیه چهارگانه مشابهت دارد. در بیانیه چهارگانه بریتانیا، فرانسه، آلمان و ایالات متحده آمده است: ما به طور کامل از مدیرکل و دبیرخانه برای راستی‌‌‌آزمایی حرفه‌‌‌ای، مستقل و بی‌‌‌طرفانه برای اجرای تعهدات پادمانی ایران حمایت و قدردانی می‌‌‌کنیم. ما از تلاش‌‌‌های مکرر آنها برای تعامل با ایران برای شفاف‌‌‌سازی اطلاعات مربوط به صحت و کامل بودن اعلامیه‌‌‌هایش تحت توافق‌نامه پادمان NPT قدردانی می‌‌‌کنیم.
یک سال پیش، این شورا در واکنش به آنچه عدم‌همکاری اساسی ایران با آژانس در مورد مسائل پادمانی باقیمانده عنوان شد، قطعنامه‌‌‌ای را تصویب کرد. از زمانی که آژانس پنج سال پیش سوالاتی را در مورد مواد و فعالیتهای هستهای اعلام نشده احتمالی در برنامه هستهای ایران مطرح کرد، این سومین قطعنامه به شمار می‌رود. از آن زمان، آژانس در نقاط مختلف سؤالاتی را در مورد چنین فعالیت‌‌‌هایی در چهار مکان مطرح کرده است. در این قطعنامه، آژانس اعلام کرد که «ضروری و فوری» است که ایران برای اطمینان از راستی‌‌‌آزمایی عدم‌انحراف مواد هستهای، اقدام و تمام مسائل پادمانی باقیمانده را روشن کند. در این بیانیه ادعا شده که یک سال بعد، بی‌‌‌توجهی مداوم ایران به تعهدات خود از جمله پایبندی به تصمیمات این شورا، اکنون به وضوح آشکار شده است. گزارش مدیرکل واضح است: ایران نه‌تنها برای همکاری با آژانس برای حل و فصل مسائل باقیمانده تعلل به خرج می‌دهد، بلکه به طور عمدی توانایی آژانس را برای انجام مأموریت راستی‌‌‌آزمایی‌‌‌اش مختل میکند. اقدامات ایران نه‌تنها با تعهدات قانونی‌‌‌اش مغایرت دارد، بلکه ساختار جهانی منع اشاعه را در نادیده گرفتن تعهدات هستهای تضعیف میکند.
در ادامه این بیانیه، بریتانیا، فرانسه، آلمان و آمریکا به طرح چند ادعا علیه ایران پرداخته‌اند. در این بیانیه آمده است: اولا، ایران هنوز توضیحات فنی معتبری را برای وجود ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در مکانهای برجسته همچون ورامین و تورقوزآباد که آژانس در حال حاضر به دنبال توضیح درباره آن است، ارائه نکرده است. اینکه ایران حتی در ابتدایی‌ترین سطح نیز وارد عمل نشده است، به‌رغم این واقعیت که همکاری با آژانس یک تعهد قانونی ناشی از توافق‌نامه پادمان NPT است، این سؤال را ایجاد میکند که آیا مواد هستهای و/یا تجهیزات آلوده مورد استفاده در این مکان‌ها در ایران باقی مانده و در اعلامیه ایران گنجانده نشده است؟
دوم، اختلاف مواد هستهای در تاسیسات تبدیل اورانیوم حل‌نشده باقی مانده است. توضیحات قبلی ایران از نظر فنی معتبر نبود و بنابراین برای آژانس قابل قبول نبود. این موضوع به هسته اصلی مأموریت پادمانی آژانس مربوط میشود: این موضوع در مورد فعالیتهای اعلام‌نشده ایران در مکانهای اعلام‌نشده شامل فلز اورانیوم است که برخی از آنها منشأ ناشناخته دارند و ممکن است هنوز خارج از پادمان باشند. همچنین این موضوع به نگرانیهای پادمانی مربوط میشود که آژانس قبلا در مورد سایت لویزان-شیان دنبال می‌‌‌کرد - که ایران نیز به طور اساسی نتوانست به آن رسیدگی کند. سوم، ایران اجرای بیانیه مشترک ۴ مارس را به‌رغم تلاش‌‌‌های گسترده مدیرکل برای دستیابی به پیشرفت، «فریز» کرده است.
این گزارش‌ها بسیار واضح است: «عدم‌پیشرفت در اجرای هر یک از سه عنصر بیانیه مشترک، امکان ادامه اجرای آن را زیر سؤال می‌برد.» اکنون واضح است که ایران با حسن نیت به بیانیه مشترک نزدیک نشده و قصد جدی برای اجرای کامل تعهدات خود از خود نشان نداده است. ما از ایران می‌‌‌خواهیم که فورا با آژانس برای نصب تجهیزات نظارتی در صورت درخواست همکاری کند و دسترسی فوری به داده‌‌‌های دوربینی را فراهم کند و شکاف‌‌‌های ضبط‌‌‌شده را برطرف کند. بدون این اطلاعات، آژانس فاقد بینش کلیدی در مورد توانایی ایران برای گسترش برنامه غنی‌‌‌سازی اورانیوم خود در زمانی است که این برنامه در حال پیشرفت است.
چهارم، ایران نگرش بدبینانه خود نسبت به آژانس را دوچندان کرده و با تصمیم خود برای حذف تعدادی از بازرسان با‌تجربه در ماه سپتامبر، سیستم پادمان را با تهدید روبهرو کرده است. به گفته مدیرکل، این تصمیم «غیرموجه» مستقیما و به طور جدی بر توانایی آژانس برای اجرای مؤثر مأموریت راستی‌‌‌آزمایی خود در ایران تاثیر می‌‌‌گذارد. گزارش مدیرکل روشن میکند که این موضع نه‌تنها بی‌سابقه است، بلکه به طور واضح مغایر با همکاری‌هایی است که برای تسهیل اجرای موثر توافق‌نامه پادمان لازم است. این غیرقابل قبول است که ایران با اخراج بازرسان آژانس اقدام تلافی‌جویانه کند. کار فنی مستقل آژانس نمی‌تواند مشمول تفسیر سیاسی ایران از دیدگاه‌‌‌های دیگر کشورهای عضو به این شکل باشد. ما محکومیت شدید مدیرکل از اقدامات ایران را تکرار می‌‌‌کنیم و از ایران می‌‌‌خواهیم آن را لغو کند و مجددا این بازرسان را تعیین کند.
در نهایت، کواد تاکید میکند که اجرای کد اصلاحی ۳.۱ از ترتیبات فرعی بخش عمومی موافقت‌نامه پادمان یک تعهد قانونی برای ایران است که قابل تعلیق یا تغییر یک‌جانبه نیست. ایران مکان تاسیسات هستهای جدید را اعلام کرده و آژانس نیز خواسته تا اطلاعات طراحی اولیه موردنیاز را ارائه کند. ایران باید فورا پاسخ خود را اظهار کند. عدم‌تمایل ایران به همکاری با آژانس برای حل این مشکل مطابق با تعهدات قانونی‌‌‌اش، در کنار عدم‌شفافیت، کاملا غیرقابل قبول و عمیقا نگران‌‌‌کننده است. آیا ایران در حال تلاش برای استفاده از خلأهای قانونی -که در واقعیت وجود ندارد- برای ساخت تأسیسات هستهای مخفی است؟ ایران تنها کشوری است که فعالیتهای هستهای قابل‌توجهی دارد و توافق‌نامه جامع پادمان را اجرا میکند، اما کد ۳.۱ را اصلاح نکرده است.
این بیانیه ادامه می‌دهد: مدیرکل در گزارش‌های خود خواسته‌های واضحی را مطرح کرده و از ایران درخواست تعامل کرده است. آژانس نمی‌تواند صحت و کامل بودن اعلامیه‌های ایران را تحت موافقت‌نامه پادمان تأیید کند یا اطمینان دهد که برنامه هستهای ایران منحصرا صلح‌‌‌آمیز است، مگر اینکه و تا زمانی که ایران از لحاظ فنی توضیحات معتبری در پاسخ به سؤالات باقیمانده آژانس ارائه نکند. چنین تضمین‌هایی برای جامعه بین‌المللی و رژیم بین‌المللی منع اشاعه ضروری است. نگرانیهای ما در مورد این رفتار به طور گسترده‌ای مشترک است، همان‌طور که در نشست شورای حکام در ماه سپتامبر توسط بیانیه‌ای که دانمارک از طرف گروهی متشکل از ۶۳ کشور عضو ارائه کرد، منعکس شد. ما قبلا اشاره کرده‌‌‌ایم که اگر ایران نتواند اقدامات ضروری و فوری مندرج در قطعنامه نوامبر ۲۰۲۲ را اجرا کند، شورا باید آماده باشد تا اقدامات بیشتری در حمایت از دبیرخانه انجام دهد تا ایران در آینده نزدیک پاسخگو باشد. ایران نمی‌تواند به عدم‌همکاری شورای حکام بدون عواقب ادامه دهد.
در پایان این بیانیه آمده است: آمریکا و شرکای اروپایی توافق هستهای با بهانه کردن ادعاهایی علیه ایران در زمینه موضوعات فرابرجامی، از جمله امور داخلی ایران و شراکت دفاعی آن با روسیه مسیر مذاکرات وین را منحرف کردند و این مذاکرات بیش از یک سال است که با وقفه روبهرو شده است. از سوی دیگر مقامات ایران، با وجود این، تاکید کردند که اقدامات متقابل هستهای ایران بازگشت‌‌‌پذیرند و در صورت اجرایی شدن تعهدات طرف مقابل به حالت قبل بازخواهند گشت. ایران همچنین گفته است در صورتی که طرف مقابل در مذاکرات وین اراده سیاسی لازم را برای انجام دادن توافقی جهت احیای اجرای برجام نشان دهد، آماده خواهد بود با «حسن نیت» توافقی را برای لغو تمامی تحریم‌‌‌ها در وین نهایی کند که تامین‌‌‌کننده منافع ملی ایران باشد.
