در گفت‌وگو با اشپیگل صورت گرفت
تحلیل جدید ظریف از آینده تنش‌های منطقه
تعداد کشتههای وقایع آبان ماه یک سوم آن چیزی است که در برخی گزارش‌ها آمده است
عکس: AFP
به گزارش «ایسنا»، وزیر امورخارجه ایران در پاسخ به سوالی درباره وجود تنش میان تهران و واشنگتن در طول ۴۰ سال گذشته و اینکه آیا هیچ شرایطی در این سال‌ها به اندازه وضعیت هفته‌های گذشته خطرناک بوده است، توضیح داد: «ما در ۴۰ سال گذشته بارها در آستانه وقوع جنگ قرار گرفتیم. اما این بار بسیار خطرناک بود زیرا دولت آمریکا دست به یک اقدام تروریستی علیه یک مقام دولتی ایران زد. چنین چیزی پیش از این، هرگز اتفاق نیفتاده بود.»
وی در پاسخ به سوالی درباره خروج آمریکا از برجام و سپس بازگشت تحریم‌ها و همچنین تصمیم اخیر اروپایی‌ها برای فعال‌سازی مکانیزم حل اختلافات، با بیان اینکه متاسفانه اروپایی‌ها به ایران به‌عنوان یک شریک نگاه نمی‌کنند، افزود: «طبق برجام ایران باید از منافع اقتصادی این توافق بهره‌مند شود اما اروپایی‌ها هیچ‌کاری نکردند. آنها به تعهداتشان عمل نکردند.»
بعد از تشدید تنش‌ها در خاورمیانه و بین ایران و آمریکا کشورهایی مانند فرانسه، ژاپن، پاکستان و عراق، تلاش‌هایی را با هدف میانجی‌گری بین تهران و واشنگتن و جلوگیری از بروز هرگونه جنگ احتمالی آغاز کردند.
درواقع ترور قاسم سلیمانی توسط دولت ترامپ، ایالات‌متحده را تا آستانه آغاز یک جنگ خونبار با ایران پیش برد و سایه سنگین جنگ یک هفته بین این دو تداوم یافت. داستان این یک هفته و نقشه‌های سری که قرار است در ماه‌های آتی متعاقب آن رخ دهد، خطرناک‌ترین فصل ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ طی سه سال گذشته است که به‌دلیل فرمان او برای ترور قاسم سلیمانی رخ داده است. تصمیم رئیس‌جمهوری آمریکا برای شعله‌ور کردن آتش تنش چهل‌ساله با ایران یک نمایش وسیع و بین‌المللی را آغاز کرد که بخش عمده آن پشت‌پرده اجرا شد. درحالی‌که در کاخ‌سفید و پنتاگون تصمیم‌های متوالی برای اعزام نیروهای تازه‌نفس به منطقه گرفته می‌شدند، از پایتخت‌های اروپایی تا خاورمیانه، رهبران و دیپلمات‌ها تلاش کردند مانع وقوع جنگ تمام‌عیار جدیدی شوند. اما ایالات‌متحده نیز از طریق سفیر سوئیس در تهران، پیامی محرمانه برای تهران ارسال کرد که گفته می‌شود از ایران خواسته شده به‌گونه‌ای پاسخ ندهند که ترامپ نیز مجبور شود پای خود را از این هم فراتر بگذارد. پاسخ ایران اگرچه هدف قرار دادن پایگاه عین‌الاسد آمریکا با ۱۶ موشک بود، اما به‌دلیل اینکه تلفات جانی درپی حمله رخ نداد، ترامپ نیز قانع شد که دیگر اقدامی نکند. هفته که تمام شد و جنگی بین دو طرف درنگرفت، ترامپ مدعی شد که یکی از دشمنان ایالات‌متحده را ترور کرده است، اما به‌نظر نمی‌رسد که چالش بین دو کشور از میان رفته باشد.
اروپا باید تعهداتش را عملی کند
این مقام ارشد کشورمان در پاسخ به این سوال که اروپایی‌ها به‌دلیل آنچه آن را نقض توافق از سوی ایران می‌دانند دست به چنین کاری زده‌اند، گفت: «ما توافق را نقض نکرده‌ایم و کاملا مطابق برجام عمل می‌کنیم. اگر آنها می‌خواهند به تعهدات خود عمل کنند ما هم آماده‌ایم خیلی فوری به اجرای کامل توافق بازگردیم اما عمل به تعهد به این معنی نیست که فقط در کلام بگویند به برجام پایبند هستند. ما هم می‌توانیم همین را بگوییم؛ ما توافق را می‌خواهیم، ما عاشق این توافق هستیم. کلمات راحت به زبان می‌آیند. اروپا باید یک اقدام حقیقی به ما نشان دهد اما آنها تاکنون چه کرده‌اند؟»
ناکارآمدی اینستکس
ظریف درباره سازوکار مالی اروپا با ایران، موسوم به اینستکس نیز گفت: «اینستکس اساسا یک شرکت حسابداری است که باوجود گذشت بیش از یک سال‌ونیم از خروج آمریکا از برجام، اروپایی‌ها هنوز نتوانسته‌اند یک تراکنش موفقیت‌آمیز (از طریق آن) انجام دهند.»
اروپا مبنای قانونی برای فعال کردن مکانیزم ماشه ندارد
وی در پاسخ به اینکه آیا توافق هسته‌ای مرده است؟ تاکید کرد: «خیر. بازرسی‌ها و راستی‌آزمایی‌ها درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران ادامه دارد که بخش مهمی از توافق هستند. اروپایی‌ها به تعهداتشان عمل نکرده‌اند اما این به معنی مرگ برجام نیست.»
ظریف درباره مهلت ۳۰ روزه ایران و اروپا برای رسیدن به یک توافق (پس از فعال‌سازی مکانیزم ماشه) و اینکه در صورت به نتیجه نرسیدن آنها، مساله به شورای امنیت سازمان ملل می‌رود، گفت: «اروپایی‌ها هیچ مبنای قانونی برای فعال کردن مکانیزم حل اختلافات ندارند. آنها تنها به این دلیل موضوعی را به شورای امنیت ارجاع می‌دهند که اروپایی هستند و چشمان آبی دارند. فقط ما نیستیم که این‌گونه فکر می‌کنیم، بلکه روس‌ها و چینی‌ها هم همین عقیده را دارند.»
انتظار ایران از اروپا
در ادامه ظریف درباره انتظار ایران از اروپایی‌ها گفت: «این یک فاجعه برای اروپایی‌هاست که نوکر آمریکا باشند. هرکسی که یک جانبه‌گرایی را بپذیرد در حال کمک به آنها (آمریکا) است. اروپایی‌ها نمی‌توانند در برابر ترامپ سر خم کنند و در عین حال، نقش یک فرد قوی را در برابر ایران بازی کنند.»
خروج از NPT
وی در پاسخ به اینکه اگر تحریم‌های سازمان ملل بازگردد، پاسخ ایران چه خواهد بود؟ خاطرنشان کرد که حسن روحانی رئیس‌جمهوری ایران طی نامه‌ای به طرف‌های توافق اعلام کرده است که در صورت بازگشت دوباره تحریم‌های سازمان ملل، ایران اقدامات مختلفی از جمله خروج احتمالی از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) را انجام خواهد داد. وی در ادامه تاکید کرد که اروپایی‌ها مسوول تمام پیامدهای آن هستند. وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به اینکه آیا خروج از ان‌پی‌تی به معنی قرار گرفتن ایران در مسیر تولید سلاح هسته‌ای است؟ نیز گفت: «تصمیم ما برای نساختن بمب اتم از معاهده ان‌پی‌تی نشات نگرفته، بلکه ناشی از اعتقادات اخلاقی و استراتژی ما است.»
مصاحبه کریستیانه هوفمان، خبرنگار هفته‌نامه اشپیگل با محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران روز جمعه چهارم بهمن (۲۴ ژانویه) انتشار یافته است.
ظریف در بخشی از این گفت‌وگو درباره سانحه هواپیمای اوکراینی در ایران، به ماجرای هدف قرار گرفتن هواپیمای مسافربری ایران توسط آمریکایی‌ها در ۳۲ سال پیش اشاره کرد و گفت: واشنگتن تاکنون هرگز به‌طور رسمی برای این اتفاق عذرخواهی نکرده است. حتی افسر آمریکایی مسوول این حمله مدال گرفت اما فردی که در ایران به اشتباه هواپیمای اوکراینی را هدف قرار داد، اکنون در زندان است.
ترور سردار سلیمانی بر مبنای اطلاعات غلط
محمدجواد ظریف در پاسخ به این سوال که آیا احتمال تشدید بیشتر این تنش‌ها میان تهران و واشنگتن وجود دارد؟ گفت: «اقدام آمریکا در به شهادت رساندن سردار سلیمانی بر مبنای اطلاعات غلط انجام گرفت. آمریکایی‌ها بر این باور بودند که ترور او می‌تواند موقعیت آنها را در منطقه بهتر کند اما آنچه اتفاق افتاده، خلاف آن بوده است. وزیرخارجه پمپئو توییت کرد که عراقی‌ها پس از این اتفاق در خیابان رقص و پایکوبی کرده‌اند اما ما شاهد برگزاری مراسم‌های بزرگ تشییع بودیم. این شرایط لحظه بسیار سختی برای منطقه ایجاد کرد و به‌طور قطع آمریکا از آن سود نخواهد برد.» وی در پاسخ به این سوال که غیر از حملات موشکی انتقام‌جویانه ایران به پایگاه عین‌الاسد، آیا احتمال اقدام دیگری از سوی جمهوری اسلامی وجود دارد؟ بیان کرد: «حمله به پایگاه نظامی آمریکایی‌ها در عراق واکنش نظامی «رسمی» ایران بود و هیچ قصدی برای تلفات جانی در این حملات موشکی وجود نداشت. ما از حق‌مان برای دفاع از خود به گونه‌ای مناسب بهره بردیم. اما پاسخ اصلی را مردم منطقه خواهند داد، آنهایی که اکنون نشان می‌دهند از رفتار آمریکا بیزارند. آمریکایی‌ها خواهند دید که قاسم سلیمانی به‌عنوان یک شهید به مراتب موثرتر از سردار سلیمانی است.»
پایان حضور آمریکا در منطقه
وزیر خارجه ایران در بخش دیگری از این گفت‌وگو درباره اینکه آیا تندروها در آمریکا می‌توانند واکنش ایران را نشانه ضعف تلقی کنند؟ گفت: «ما به آمریکا آسیب‌های زیادی وارد کرده‌ایم، زیرا با تمام توان و قدرت نظامی آنها نمی‌توانند مانع از حمله موشک‌ها به پایگاه‌هایشان شوند. این نشان می‌دهد که آمریکا چقدر آسیب‌پذیر است. ترور سلیمانی، آغاز پایان حضور آمریکا به‌ویژه در عراق و دیگر نقاط منطقه است ممکن است این اتفاق همین فردا رخ ندهد اما ما قدمتی هزاران ساله داریم و عجله‌ای نداریم.»
پیام پمپئو به ایران توهین‌آمیز است
ظریف درباره انتقال پیام میان تهران و واشنگتن در شرایط تشدیدتنش‌ها از طریق سوئیس بیان کرد: «این کار ابتدا از سوی آمریکا و به شکلی کاملا نامناسب آغاز شد. وزیرخارجه پمپئو دیپلمات خوبی نیست. پیام او به ما، تحریک برانگیز، توهین‌آمیز و تهدیدآمیز بود. من به هیچ عنوان آن را موجب کاهش تنش نمی‌بینم. ما نیز پس از حمله موشکی خود پیامی بسیار مناسب از طریق سوئیس برای آنها فرستادیم، بدون هرگونه شعارزدگی و گنده‌گویی. ما به آنها اعلام کردیم که پاسخ ما انجام گرفته و اگر آنها دست به اقدام دیگری نزنند، ما نیز کاری نخواهیم کرد و به‌علاوه ما مسوول رفتار دیگران نیستیم.»
سیاست ایران در منطقه
وزیر امورخارجه کشورمان در پاسخ به سوالی درباره تاثیر شهادت سردار سلیمانی بر ایران و سیاست‌هایش در منطقه تاکید کرد که او شخصیتی بسیار بسیار مهم بوده و نبودنش نیز برای ایران، یک فقدان است اما این اتفاق تاثیری بر سیاست ایران در منطقه ندارد. وی ادامه داد: «آمریکا، اروپا و تمام جامعه بین‌الملل مدیون سردار سلیمانی برای شکست داعش هستند. آمریکا واقعیات منطقه را درک نمی‌کند. آنها همیشه درباره نیروهای نیابتی صحبت می‌کنند اما ایران چنین نیروهایی ندارد. این نیروهای نیابتی نیستند که میلیون‌ها انسان را برای تشییع سردار سلیمانی به خیابان می‌آورند.» ظریف درباره برخی گزارش‌های ادعایی درباره وجود شعارهای ضد ایرانی در اعتراضات اخیر عراق بیان کرد: «در عراق و لبنان اعتراضاتی علیه فساد و مشکلاتی وجود دارد که مردم در دولت شاهد آن هستند و در این میان، شعارهایی علیه ایران هم گفته می‌شود اما بروز گسترده احساسات پس از ترور سردار سلیمانی نشان‌دهنده ارتباط واقعی است. هر سیاستی موافقان و مخالفانی دارد.»
مردم ایران حق داشتند از سقوط هواپیما ناراحت باشند
همچنین وی در پاسخ به سوالی درباره برخی اعتراضات در ایران پس از سانحه هواپیمای اوکراینی گفت که مردم ایران حق داشتند ناراحت باشند، زیرا به‌دلیل کشته شدن جمعیت زیادی از جوانان نخبه کشور در این حادثه شوکه شده بودند و این، شرایطی بسیار احساساتی بود.
فرد خاطی در زندان
همزمان رئیس دستگاه دیپلماسی ایران در پاسخ به سوالی درباره تعلل دولت برای پذیرش مسوولیت هدف قرار گرفتن هواپیمای اوکراینی توسط نیروهای نظامی ایران گفت: «این، وضعیتی پیچیده در برهه زمانی بسیار پیچیده‌ای بود. سایرین حتی به مدت زمان بیشتری نیاز داشتند. تقریبا ۳۲ سال پیش بود که آمریکا یک هواپیمای مسافربری ایران را هدف قرار داد. آنها هرگز به‌طور رسمی عذرخواهی نکرده‌اند. حتی افسر آمریکایی مسوول این حمله مدال گرفت اما فردی که در ایران به اشتباه هواپیمای اوکراینی را هدف قرار داد، اکنون در زندان است.»
دو روز پس از وقوع حادثه سقوط هواپیما از حقیقت مطلع شدم
ظریف افزود: «مردم حق داشتند نسبت به اینکه چرا حقیقت از آنها دریغ شده بود، معترض باشند اما دولت مسوول آن نبود. من دو روز پس از وقوع حادثه از حقیقت مطلع شدم. این زمانی بود که مقامات ارشد در نیروی نظامی ایران به این نتیجه‌گیری نهایی رسیدند که هواپیما به‌دلیل خطای انسانی هدف قرار گرفته است. به محض آنکه این نتیجه‌گیری به رهبر انقلاب اطلاع‌رسانی شد، وی خواستار علنی شدن آن شد. صبح روز شنبه بود. آن هفته‌ها بسیار دردناک بودند.»
چرایی بسته نشدن حریم هوایی ایران
ظریف درباره بسته نشدن حریم هوایی ایران در شب حادثه گفت: این یک تصمیم فنی و همچنین یک تصمیم سیاسی بود. تهران در محدوده درگیری‌ها نبود. ما هشت سال با عراق در جنگ بودیم درحالی‌که هرگز حریم هوایی خود را نبستیم. این دیپلمات ارشد ایران در پاسخ به سوالی درباره وجود تحقیقات بین‌المللی درخصوص این حادثه تصریح کرد: «ما از اوکراینی‌ها به‌عنوان صاحب هواپیما و شرکت بوئینگ برای مشارکت در تحقیقات دعوت کردیم. ما پذیرای حضور دیگران در این تحقیقات هستیم. هم اکنون نیز در حال انجام تحقیقات مناسب طبق استانداردهای بین‌المللی هستیم.»
دانشجویان معترض نیازمند توجه هستند
وی در ادامه این مصاحبه بار دیگر از خشم مردم پس از سانحه هواپیمای اوکراینی دفاع کرد و گفت: «دانشجویان معترض نیازمند توجه هستند اما اگر شما می‌خواهید نگرانی‌های آنها را به‌عنوان یک نیروی مخالف علیه دولت تلقی کنید، پس باید آن را در برابر حضور گسترده مردم در مراسم تشییع سردار سلیمانی قرار دهید. ما نباید صدای نارضایتی‌ها، صدای مخالفت‌ها و صدای کسانی که زندگی روزمره‌شان در اثر تروریسم اقتصادی آمریکا نابود شده است را نادیده بگیریم. هرچند سایرینی هم وجود دارند که برای بزرگداشت مردی که با تروریسم جنگید و از کشورشان دفاع کرد به خیابان‌ها آمدند. ما یک کشور تک‌صدایی نیستیم. صداهای مختلفی در ایران وجود دارد و مردم حق دارند نظراتشان را بیان کنند.»
رد ادعا درباره شمار کشته‌شدگان
در ادامه محمدجواد ظریف در پاسخ به سوالی درباره برخی اعتراضات آبان ماه در ایران و گزارش‌های ادعایی درباره شمار کشته شدگان در این ناآرامی‌ها تاکید کرد که این حوادث برای ایران، جزو بدترین دوره‌ها بوده است اما آمارها درباره تعداد کشته‌ها کاملا غلط بوده و حتی کمتر از یک‌سوم آن چیزی بوده که در این گزارش‌ها آمده است. وی ادامه داد: «شما باید میان کسانی که از حق خود برای آزادی بیان بهره می‌برند و آنهایی که اموال عمومی را تخریب می‌کنند و پمپ بنزین‌ها را به آتش می‌کشند تفاوت قائل شوید. نیروهای امنیتی نیز مسوولیت حفظ نظم عمومی را بر عهده دارند.»
تصور اشتباه ترامپ
ظریف درباره سر دادن برخی شعارها در جریان این اعتراضات گفت: «نارضایتی‌هایی در ایران وجود دارد اما نگرانی من به‌عنوان وزیر امورخارجه این است که جامعه بین‌الملل نسبت به این مساله دچار سوءتفاهم است. من به غرب درباره این سوءتفاهمات که به سیاست‌های غلط می‌انجامد، هشدار می‌دهم. رئیس‌جمهور ترامپ تصور می‌کرد که با بازگرداندن تحریم‌ها، دولت در عرض چند ماه فرومی‌پاشد اما او اکنون حدود دو سال است که کارزار «فشار حداکثری» را علیه ایران دنبال می‌کند اما هنوز هم به هدف مورد نظرش نرسیده است.»
ملاحظات استراتژیک ایران
ظریف در پاسخ به این سوال که آیا ترور سردار سلیمانی ملاحظات استراتژیک (ایران) را تغییر می‌دهد؟ تصریح کرد که خیر، زیرا ملاحظات اخلاقی برمبنای رفتار غیرقانونی سایرین تعیین نمی‌شود. وی در ادامه تاکید کرد: «رهبر انقلاب یک فتوا داده است که تولید سلاح‌های کشتار جمعی را ممنوع می‌کند.»
تحلیل دنیس راس از احتمال میانجی‌گری پوتین
دنیس راس، معاون ویژه باراک اوباما و دیپلمات سابق آمریکایی، احتمال می‌دهد در شرایطی که سطح تنش‌ها به حدی رسیده است که نشستن تهران و واشنگتن پای میز مذاکره بسیار دشوار شده است، رئیس‌جمهور روسیه، واسطه فعال و کلید سازش بین ایالات‌متحده و ایران باشد.
به گزارش «انتخاب»، دنیس راس در مقاله‌ای برای اندیشکده واشنگتن نوشت: ولادیمیر پوتین پس از گذشت مدت‌کوتاهی از ترور سردار سلیمانی، نقش یک داور واقعی در منطقه را ایفا می‌کند و این مهم، در جریان سفرش به دمشق و ترکیه نمود یافت. این دیپلمات آمریکایی معتقد است که این یک توهم است که تصور کنیم حمله موشکی ایران به پایگاه عراقی، تنها اقدام انتقام‌جویانه ایران است. از این‌رو راس بر این عقیده است که آمریکایی‌ها باید نگران باشند؛ چراکه ایران می‌تواند به ابزارهای پنهان خود پناه ببرد و حملاتی را به‌واسطه نیروهای نیابتی خود، به تاسیسات نفتی ترتیب دهد تا به این شکل، دولت ترامپ در معرض فشارهای شدیدی قرار بگیرد. علاوه بر این، اعلام ایران در مورد پایبند نبودن به بندهای توافق هسته‌ای به این معناست که جمهوری اسلامی زمان لازم برای ساخت مواد لازم برای سلاح اتمی را در اختیار دارد. در این شرایط، ترامپ چه می‌کند؟
راس تصریح می کند که واضح است ترامپ به‌دنبال درگیری نیست، اما قدرت کافی برای رسیدن به شرایطی برای شروع مذاکره با ایران را ندارد؛ به‌ویژه آنکه رهبر ایران تمایلی به مذاکره مستقیم با قاتل سردار سلیمانی ندارد. در اینجاست که پوتین می‌تواند نقش خاص خود را در هیبت یک داور محوری در منطقه ایفا کند. راس در مقاله خود به نتایجی می‌رسد مبتنی بر اینکه احتمال زیادی برای واسطه شدن پوتین وجود دارد و در این شرایط، ترامپ تلاش می‌کند از فرصت برای رسیدن به توافق هسته‌ای جدیدی استفاده کند تا بتواند ادعا کند که این توافق، از توافقی که اوباما به آن دست یافت، بهتر است. در این شرایط، شکی نیست که پوتین از این نکته استفاده کرده و به ترامپ می‌گوید اگر به‌دنبال امتیازات بیشتری است، باید به ایرانی‌ها از طریق کمک‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری امتیاز بیشتری بدهد. مشخص نیست چرا دنیس راس ماموریت وساطت را به ولادیمیر پوتین نسبت داده است؛ درحالی‌که حداقل ظاهرا، هیچ پالسی مبنی بر ایفای چنین نقشی از سوی رئیس‌جمهور روسیه، وجود ندارد و این مسقط یا دوحه هستند که کانال‌های انتقال پیام و میانجی‌گری بین دو طرف هستند.
