مسیر مذاکرات ایران و آمریکا با رحمن قهرمانپور بررسی شد؛
کدام مدل غنی‌سازی؟
عراقچی در واکنش به اظهار‌نظر برخی از مقامات آمریکایی و همچنین ادعاهای مطرح‌شده در برخی از رسانه‌های غربی در مورد محتوای مذاکرات غیرمستقیم تهران و واشنگتن در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «تکرار دروغ واقعیت‌های بنیادین را تغییر نمی‌دهد. ایران به عنوان یکی از امضاکنندگان موسس معاهده ان‌پی‌تی، کاملا حق داشتن چرخه کامل سوخت هسته‌ای را دارد. علاوه بر این، چندین عضو NPT وجود دارند که اورانیوم را غنی‌سازی می‌کنند در‌حالی‌که سلاح‌های هسته‌ای را هم کاملا رد می‌کنند. این باشگاه به غیر از ایران شامل چند کشور آسیایی، اروپایی و آمریکای جنوبی نیز می‌شود.» این دیپلمات عالی‌رتبه جمهوری اسلامی ایران تاکید کرد که از موضع‌گیری حداکثری و لفاظی‌های تحریک‌کننده، چیزی به‌جز نابود کردن شانس موفقیت حاصل نمی‌شود.
همچنین عراقچی عصر روز جمعه در تماس تلفنی با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، گفت که ایران به‌عنوان عضو معاهده منع اشاعه هسته‌ای، ضمن پایبندی به تعهدات خود، بر بهره‌مندی ملت ایران از انرژی هسته‌ای برای مقاصد صلح‌آمیز که لازمه آن انجام غنی‌سازی است، اصرار دارد. در این رابطه میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین، نیز در پیامی با اشاره به این اظهارات دیپلمات ارشد ایران تصریح کرد: «من ترجیح می‌دهم در این مرحله حساس از مذاکرات از اظهار‌نظرهای جزئی خودداری کنم اما وزیر عراقچی کاملا درست می‌گوید.» او ادامه داد: «براساسNPT کشورهای عضو نه تنها برخی تعهدات اساسی را بر عهده می‌گیرند، بلکه از برخی حقوق اساسی نیز برخوردارند که نمی‌توان آنها را زیر سوال برد.»
آمادگی ایران برای هر سناریویی
همچنین در شرایطی که مذاکرات ایران و آمریکا به تعویق افتاده است، محسن رضایی، فرمانده سابق سپاه، به چرایی این موضوع پرداخته است. رضایی در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس، پست جونیور ترامپ، فرزند دونالد ترامپ، را کوت کرده و نوشته است: «ترامپ پیش از استقرار در کاخ سفید، مدعی شده بود که طرح‌هایی برای پایان فوری و حتی ۲۴ساعته جنگ‌ها دارد؛ اما جنگ اوکراین ادامه دارد، آتش‌بس در غزه و لبنان شکسته شده و ارتش اشغالگر اسرائیل بخش‌هایی از سوریه را اشغال کرده است. درخصوص مذاکرات با ایران نیز جمهوری اسلامی ایران جدیت و اراده خود برای مذاکره و توافق را نشان داده است. اما ترامپ و تیم او متاثر از نتانیاهو و نئوکان‌ها هنوز در سردرگمی و آشفتگی به سر می‌برند. ایران برای هر سناریویی آماده شده است. رویارویی با ایران عواقب هولناکی برای آمریکا دارد.» پس از بالا گرفتن اختلافات در دولت ترامپ که منجر به اخراج مایک والتز مشاور امنیت ملی کاخ سفید شد، جونیور ترامپ در واکنش به این اتفاقات در توییتی نوشت: «نئومحافظه‌کاران دولت پنهان استیو ویتکاف را تخریب می‌کنند، چون به دنبال تضعیف دستورکار سیاست خارجی پدرم هستند. دولت پنهان خواهان جنگ ابدی است.»
درخواست جدید واشنگتن
در این شرایط به نظر می‌رسد تعویق مذاکرات عمدتا مرتبط با درخواست‌های جدید آمریکا از ایران در میز مذاکره است که در اظهارات چند روز اخیر وزیر خارجه ترامپ منعکس شده است. اینکه ایران برای داشتن چرخه غنی‌سازی باید اورانیوم آن را از خارج وارد کند و نباید نگران حضور بازرسان آمریکایی از سایت‌هایش باشد.
تا پیش از این اظهارات این‌گونه به نظر می‌رسید که تهران و واشنگتن توانسته‌اند بر سر موضوع کلیدی غنی‌سازی و مسائل مرتبط با آن از جمله سطح غنی‌سازی، میزان ذخایر، نظارت‌ها و دیگر موضوعات به یک تفاهم کلی دست پیدا کنند و طبق آن مذاکرات در سه دور اول بسیار خوب پیش رفت. واکنش مقامات ایران از جمله عباس عراقچی در طول ۴۸ ساعت گذشته نشان می‌دهد که این چارچوب تحت‌تاثیر خواسته‌های جدید آمریکا قرار گرفته است.
با توجه به این فضا، اکنون پاسخ به دو پرسش کلیدی است. آیا این وقفه را می‌توان همان سکته‌های ورود به جزئیات فنی ارزیابی کرد که با پیشرفت مذاکرات دو طرف بر سر آن به اختلاف خواهند خورد یا فراتر از آن مذاکرات به یک مشکل اساسی بر سر غنی‌سازی رسیده که حکم همان خطوط قرمزی را دارد که پیش از شروع مذاکرات و در فرآیند نامه‌نگاری بین مقامات دو کشور بر آن تاکید شده بود؟ در این شرایط راه برون‌رفت از این وضعیت چیست؟ آیا یکی از طرفین حاضر خواهند شد از خطوط قرمز خود عقب‌نشینی کرده و آن را با یک امتیاز دیگر معامله کنند؟ کدام مدل غنی‌سازی درخصوص برنامه هسته‌ای ایران ممکن است؟ مدل ناممکن لیبی و مدل نامطلوب برجام برای ترامپ یا یک مدل حد وسط مانند برزیل، آرژانتین، ویتنام و...
تفاسیر متفاوت از NPT
رحمن قهرمانپور، پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل، در رابطه با بحث غنی‌سازی در ایران به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت: « ماده ۴ NPT که ناظر بر استفاده صلح‌آمیز کشورهای عضو پیمان از انرژی هسته‌ای است، مورد تفاسیر متفاوتی قرار گرفته است. در‌حالی‌که برخی معتقد هستند که براساس ماده ۴ این پیمان هر کشوری که عضو پیمان NPT باشد می‌تواند چرخه سوخت هسته‌ای و از جمله غنی‌سازی داشته باشد، اما در سال‌های اخیر رویه حاکم بر کنفرانس‌های بازنگری NPT خلاف این بوده و ماده ۴ در نسبت با ماده ۲ این پیمان تصویب شده است.»
قهرمانپور ادامه داد: «به عبارت دیگر این حق خدشه‌ناپذیر یا حق مسلم به‌نوعی به حق مشروط اعضای پیمان تبدیل و گفته شده که دولت‌های عضو پیمان در صورتی می‌توانند از مزایای صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای برخوردار شوند که بنابر ماده ۲ این پیمان فعالیت‌های آنها فاقد انحراف به سمت کاربردهای نظامی باشد. در صورتی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تمام فعالیت‌های آن عضو را صلح‌آمیز تایید نکند، این کشور نمی‌تواند چرخه سوخت هسته‌ای و از جمله غنی‌سازی داشته باشد.»
وی تاکید کرد که این تفسیر با مخالفت‌های جدی مواجه شده است. مخالفان می‌گویند که پیمان NPT سه ستون دارد؛ ستون اول عدم اشاعه توسط کشورهای عضو است؛ ستون دوم اینکه مابه‌ازای این نساختن بمب این است که کشورهای عضو پیمان از حق استفاده صلح‌آمیز و غیرمشروط در انرژی هسته‌ای برخوردار باشند. ستون سوم هم ماده ۶ یا همان ماده ناظر بر خلع سلاح کشورهای هسته‌ای عضو این پیمان است که پنج عضو دائم شورای امنیت را شامل می‌شود. به گفته این کارشناس، امروز منتقدان می‌گویند که کشورهای هسته‌ای عضو پیمان NPT به تعهدات خود بر اساس ماده ۶ عمل نکرده‌اند و نه تنها به سمت خلع سلاح گام برنداشته‌اند بلکه روز به روز تعداد سلاح‌های هسته‌ای خود را نیز افزایش می‌دهند. در چنین شرایطی که بین این سه ستون پیمان NPT تعادل وجود ندارد، آینده این پیمان در معرض خطر خواهد بود.
پژوهشگر ارشد مسائل بین‌الملل تشریح کرد: «حساسیتی که امروز در خصوص غنی‌سازی یا سطح سوخت وجود دارد، حساسیت جدیدی نیست و از بعد از پایان جنگ سرد وجود داشته است. اما در سال‌های اخیر و به دلیل آن چیزی که اصطلاحا اصل سوم هسته‌ای خوانده می‌شود و افزایش خطر اشاعه هسته‌ای، دوباره این موضوع مورد توجه جامعه بین‌المللی قرار گرفته است. بنابراین مساله غنی‌سازی مساله ساده‌ای نیست و قابل پیش‌بینی بود که اگر طرفین در این رابطه وارد بحث شوند اختلافاتی رخ خواهد داد.»
رسیدن به فرمول غنی‌سازی ممکن است
قهرمانپور در پاسخ به اینکه سطح اختلافات در این رابطه چقدر است و آیا ممکن است باعث توقف مذاکرات شود، توضیح داد: «امروز دو مساله مطرح است؛ اگر آمریکا بخواهد صرفا در موضوع هسته‌ای متوقف شود، حل مساله غنی‌سازی نیز ناممکن نیست و می‌توان برخی راه‌حل‌های فنی پیدا کرد که هم ایران غنی‌سازی ۳.۶۷درصد داشته باشد و هم خیال آمریکا راحت باشد. البته ما هنوز خبر نداریم که آیا آمریکا صرفا می‌خواهد در موضوع هسته‌ای متوقف شود یا بحث‌های موشکی و منطقه‌ای را نیز در مذاکرات مطرح کند.»
وی با اشاره به اینکه اگر آمریکا این موضوعات را مطرح کند، شرایط تغییر می‌کند، گفت: «در این صورت احتمال به بن‌بست کشیده شدن مذاکرات وجود دارد. البته چون اطلاع دقیقی نداریم که چرا مذاکرات متوقف شده است هر دو احتمال مطرح است.» قهرمانپور در نهایت در توضیح این موضوع که آیا ممکن است بحث وارد کردن سوخت از خارج در ایران مطرح شود، تاکید کرد: «هنوز اطلاعات دقیقی در دست نیست. در ابتدا یک بحثی مطرح شده بود که ممکن است یک مرکز غنی‌سازی منطقه‌ای بین ایران و عربستان شبیه به برزیل و آرژانتین ایجاد شود. اما مشخص نیست که این بحث‌ها چقدر جدی است.»
این پژوهشگر ادامه داد: «لذا می‌توان راه‌حل فنی برای مساله غنی‌سازی پیدا کرد اما مساله اصلی این است که آیا دو طرف می‌خواهند صرفا درباره موضوع هسته‌ای بحث کنند یا مسائل موشکی و منطقه‌ای را نیز وارد گفت‌وگوها خواهند کرد. اگر آمریکا و ایران هر دو بپذیرند که مذاکرات به بحث هسته‌ای محدود شود و بحث توافق جامع مطرح نباشد، امکان پیدا کردن راه‌هایی برای حل موضوع غنی‌سازی وجود دارد.»
