سوال «دنیای‌اقتصاد» از متولیان بازار سهام
تبعیض میان نمادهای بورسی تا کی؟
اعتماد مردم به بازار
در بازارهای مالی یکی از مواردی که باعث می‌شود سرمایه‌گذاران اقدام به ورود پول خود به آن بازار کنند، شفافیت در بازار و همچنین اعتماد فعالان به سیاستگذار است. اگر نهاد‌های نظارت‌کننده بر بازار و قوانین آن بتوانند به‌خوبی این امر را انجام دهند، به‌نحوی‌که تصمیمات و قوانین وضع‌شده باعث افزایش اعتماد مردم شود، می‌توان انتظار داشت که آن بازار با رونق و استقبال خوبی از طرف سرمایه‌گذاران روبه‌رو شود، اما در بورس تهران می‌توان به‌وضوح دید که فعالان بازار از سیاست‌های اتخاذ شده رضایت‌مند نیستند، زیرا برخی از سیاست‌ها کارآیی بازار و تقارن فرصت‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند. هر از چند گاهی قانون‌گذار، تصمیماتی را اتخاذ یا جزو اهداف خود قرار می‌دهد که یا اثر منفی در جذب سرمایه مردم به بورس داشته یا قابلیت اجرای آن با زیرساخت‌های موجود هنوز فراهم نشده‌است. یکی از این تصمیمات که به‌طور کامل محقق‌نشده‌است، برداشتن محدودیت دامنه‌نوسان از معاملات بازار سهام بود.
تغییرات دامنه‌نوسان
طی سال‌های متمادی دامنه‌نوسان در محدوده مثبت و منفی ۵درصد قرار داشت، پس از آن با اتخاذ یک سیاست ناکارآ و غلط، دامنه‌نوسان به مثبت ۶درصد و منفی ۲درصد تغییر یافت که نتایج منفی متعددی را به‌دنبال داشت، پس از آن دوباره این دامنه به محدوده مثبت و منفی ۵درصد بازگشت و در آن زمان بود که یک تصمیم بلندمدت مبنی‌بر حذف محدودیت دامنه‌نوسان اتخاذ شد. این برنامه این‌گونه بود که دامنه‌نوسان از مثبت و منفی ۵درصد به سمت مثبت و منفی ۱۰درصد حرکت کند، اما این گسترش دامنه‌نوسان به‌یک‌باره صورت نگیرد زیرا سیاستگذار معتقد بود که این افزایش به یک‌باره باعث ایجاد یک شوک به بازار شده و سبب ایجاد‌ترس میان معامله‌گران خواهد شد که موجب افزایش ریسک در بورس می‌شود. این سیاست این‌گونه تصویب شد که هدف از افزایش دامنه‌نوسان در سال۱۴۰۱ این است که تا آخر سال به مثبت و منفی ۱۰درصد برسد. به این‌صورت که هر فصل یک‌درصد به این دامنه افزوده شود، اما جزئیات این تصمیم همچنان برای سرمایه‌گذاران در ابهام به‌سر می‌برد. در مرحله اجرای این طرح ابتدا نماد‌هایی که در تابلوی اول بورس و فرابورس قرار داشتند مشمول این قانون شدند، به شکلی که دامنه‌نوسان این سهم‌ها به عدد مثبت ۷درصد و منفی ۷درصد افزایش یافت، اما پس از این افزایش دیگر به‌نظر می‌رسد که سیاستگذار برنامه خود مبنی‌بر افزایش دامنه‌نوسان و پیشروی تا مثبت و منفی ۱۰درصد را اجرا نکرده‌است. همچنین این افزایش دامنه‌نوسان تنها برای نمادهای بازار اول صورت گرفت و دیگر نماد‌ها در بازارهای بورس و فرابورس از این افزایش دامنه‌نوسان بهره نبردند. نماد‌هایی که در بازارهای پایه بورس و فرابورس جای دارند، همچنان در محدوده‌ای که در گذشته نوسان می‌کردند در حال معامله هستند. این تبعیض میان نمادهای مختلف باعث می‌شود که هنگام شروع یک روند صعودی، تقاضا برای سهم‌هایی که دامنه‌نوسان بزرگتری دارند افزایش پیدا کرده و بازدهی بیشتری را برای سهامداران خود به‌ارمغان آورند. در این میان سهم‌های کوچک‌تر در بازارهای پایه که دامنه‌نوسان کمتری دارند در این روند صعودی، کمتر از سهام بازارهای اول بورس و فرابورس بتوانند نوسان کنند زیرا هنوز تصمیمی برای افزایش دامنه‌نوسان آنها مصوب‌نشده و به‌نظر می‌رسد که تا آخر سال نیز همین‌گونه بماند، در نتیجه این اختلاف دامنه‌نوسان میان نماد‌ها مانند یک سیگنال به مردم عمل‌کرده که سبب می‌شود مردم و سرمایه‌گذاران کوتاه‌مدت به‌صورت توده‌ای وارد سهم‌های با دامنه‌نوسان بیشتر شوند.
این موضوع که مردم نمی‌توانند به تصمیماتی که توسط نهاد‌ها و قانون‌گذاران تصویب می‌شود اعتماد کنند، شرایط را برای ورود پول افراد و به‌خصوص افراد حقیقی سخت‌تر می‌کند، زیرا سرمایه‌گذاران به‌دنبال بازاری با شرایط باثبات‌تری می‌گردند که در آن قوانین مختلف باعث کاهش ریسک شده و نه اینکه ریسک معامله را افزایش دهند. همچنین آنطور که شرایط کنونی بازار نشان می‌دهد، تا پایان سال۱۴۰۱ نیز دامنه‌نوسان از این مقداری که هم‌اکنون در آن نوسان می‌کند، بیشتر نخواهد شد، زیرا ماه‌هاست که دیگر حرفی از سیاستگذاران درخصوص این قانون منتشر نشده‌است.
دامنه‌نوسان و بازارهای جهانی
بررسی‌ها حاکی از آن است که در بازارهای جهانی نه محدودیت دامنه‌نوسان و نه حجم مبنایی وجود دارد که بر معاملات فعالان اثر بگذارد. در این بازار‌ها به دلیل اینکه ساعت‌های معاملاتی در روز به‌طور میانگین از بورس تهران بیشتر است، بنابراین به جای دامنه نوسان محدودیتی به شکل اعمال وقفه در میان معاملات وجود دارد. این وقفه باعث می‌شود که معامله‌گران در حین بازار بتوانند کمی استراحت کنند و تصمیمات جدیدی با توجه به روند معاملات یا اخبار منتشرشده اتخاذ کنند. یکی از آسیب‌هایی که وجود دامنه‌نوسان محدود دارد، رایج‌شدن عادت صف‌نشینی میان معامله‌گران است. هنگامی که قیمت یک‌نماد به محدوده کف یا سقف قیمتی در آن روز می‌رسد، ناگهان حجم زیادی از سفارش‌ها بر روی سایت قرار می‌گیرد و صف را سنگین‌تر می‌کند. دلیل این پدیده ناشی از حرکت توده‌ای مردم است. این حرکت را می‌توان هنگام روند صعودی در بازار نیز مشاهد کرد. به این‌صورت که هنگام رشد کل بازار، افراد به‌طور کلی، به خرید نماد‌هایی با دامنه‌نوسان مثبت ۷درصد روی می‌آورند. همان‌طور که گفته شد دلیل آن نیز ناشی از دامنه‌نوسان بیشتر در نمادهای بزرگ و دامنه نوسان محدود در نمادهای کوچک‌تر است که باعث شده‌است تمایل سرمایه‌گذاران به واردکردن پولشان در نمادهای بزرگ‌تر، بیشتر از سرمایه‌گذاری در نمادهای بیرون از بازار اول شود. یکی دیگر از تفاوت‌های بورس تهران با بازارهای جهانی در حجم مبنا است. به‌طور خلاصه حجم مبنا باعث می‌شود که لزوما اولین قیمت در معاملات فردا برابر با آخرین قیمتی که در روز قبلی معامله شده‌است، نباشد. همچنین اگر در قیمت خاصی به اندازه حجم معینی معامله صورت نگیرد، در روز بعدی معاملاتی قیمت نمی‌تواند از جایی شروع به نوسان کند که؛ در واقع مورد معامله قرار گرفته‌است، در نتیجه قیمت‌ها دیگر قیمت حقیقی آن سهم نیستند و حجم معاملات در معین‌شدن ارزش حقیقی هر سهم اختلال ایجاد می‌کند. همین امر روندها را با اخلال روبه‌رو می‌کند.
