«شاخص» با حرکت بزرگان مثبت شد
دو محرک رشد بورس تهران
بازار سرمایه روز گذشته را با رشد اندک نماگر اصلی این بازار خاتمه داد. در این روز صعود ۵/ ۰ درصدی شاخص کل بورس سبب شد تا پس از چند روز پسروی دماسنج اصلی بازار، شاهد بهبود تقاضا در نمادهای شاخص‌ساز باشیم. بهبودی که به نظر می‌رسد بیش از هر چیز مرهون اقداماتی است که در روزهای اخیر در جهت حمایت از بازار صورت گرفته است. بر این اساس انتظار می‌رود بازار سرمایه هرچند به‌طور موقتی، عملکرد بهتری را نسبت به روزهای گذشته به نمایش بگذارد. در حال حاضر وضعیت بازار سرمایه به گونه‌ای است که افت ارزش معاملات به‌دلیل قفل شدن عرضه در این بازار می‌تواند به راحتی طرف تقاضا را تقویت کند. از این رو دور از انتظار نیست که در روزهای پیش رو شاهد بهبود وضعیت شاخص کل بورس تهران باشیم. مضاف بر اینکه تصویب لایحه ۹/ ۱ تریلیون دلاری حمایتی در اقتصاد آمریکا نیز دیگر عاملی است که می‌تواند اثر روانی مهمی بر عملکرد بازار سرمایه داشته باشد. رکود زمستانی بورس ادامه دارد. بازار سهام که هفته‌های اخیر را زیر فشار تدابیر حفاظتی مسوولان سازمان بورس و اوراق بهادار به سختی تاب می‌آورد، روز گذشته را هم با خروج نقدینگی حقیقی از چرخه معاملات به پایان برد. نقل قولی از میلتون فریدمن هست که می‌گوید «اگر مسوولیت صحرای بزرگ آفریقا را هم به دولت (فدرال) بسپارید ظرف ۵ سال با کمبود شن رو به رو خواهیم شد.» این‌طور که به نظر می‌آید این جمله می‌تواند مثال‌های دیگری هم داشته باشد. در اواخر سال گذشته و ابتدای سال جاری دولت که به‌طور سنتی سابقه چندانی برای اعمال نظر درخصوص بورس و فرابورس نداشت، به یکباره وارد معادلات این بازار شد و با حمایت زبانی و روانی از بازار سهام به کلی قاعده بازی در این بخش از اقتصاد کشور را عوض کرد. به دنبال همین اتفاقات در حالی که هنوز ماجرای قیمت‌گذاری‌های پی‌در‌پی و گرانی‌های خارج از قاعده تمام نشده بود، پای دولت به بازار سرمایه باز شد و آدرس غلط دولت برای بدون ریسک جلوه دادن بازار سرمایه بسیاری را به کام زیان سوق داد؛ زیانی که در ابتدا زیر پوستین سود پنهان شده بود و هیچ سرمایه‌گذاری از عاقبت آن خبر نداشت.
از آن زمان تاکنون اشتباهات دولت هر روز مثل گلوله برفی بزرگ و بزرگ‌تر شده تا زنجیره ناتمام سوءتفاهم‌ها نسبت به بازار سهام راهی به جز اتخاذ تصمیمات بیشتر برای متولیان بورس باقی نگذارد. تمامی اینها در حالی است که تصمیم‌سازان بازار سرمایه چه در داخل دولت و سطح کلان و چه در شورای عالی بورس حداقل تا روز گذشته نتوانسته‌اند بین خود به این اجماع برسند که راه‌حل برون‌رفت از همه مشکلات نه بخشنامه و ابلاغیه بیشتر بلکه رها کردن بازار برای تعدیل هرچه سریع‌تر قیمت‌ها در شرایط طبیعی بازار است.
در کانال یک میلیون و ۱۰۰
روز گذشته شاخص کل بورس تهران به میزان ۵/ ۰ درصد رشد کرد تا اوج‌گیری ناچیز ۵ هزار و ۸۶۰ واحدی نماگر اصلی بورس و رسیدن آن به سطح یک میلیون و ۱۷۵ هزار واحدی در شرایط کنونی اندکی به امید فعالان بازار سرمایه برای بهبود وضعیت بیفزاید. این در حالی است که در همین مدت خروج پول از بازار سرمایه همچنان ادامه داشت و نسبت خالص خرید حقیقی در بورس به حدود ۶۷۵ میلیارد تومان رسید. چنین ارقامی در شرایطی به ثبت رسیده است که نسبت یاد شده در طول روز ماقبل آن از ۵۵۹ میلیارد تومان فراتر نرفته بود. این طور که به نظر می‌رسد در کشاکش تغییرات شاخص‌ها و نماگرها در بازار سهام که در روزهای رکود کم‌سابقه بورس صورت می‌گیرد، به‌طور غیر مستقیم حمایت از بازار به رشد شاخص کل و عدم جذابیت شاخص کل هموزن منتهی شده است. داستان از این قرار است که افزایش نصاب مجاز سرمایه‌گذاری برای صندوق‌های با درآمد ثابت سبب شده موجی از امیدواری به سمت نمادهای بزرگ بازار سرمایه بیاید. این‌طور که به‌نظر می‌رسد مردم فرض را بر این گذاشته‌اند که پول حقوقی‌ها قرار است از این طریق وارد نمادهای بزرگ بازار شود.
روز گذشته ارزش معاملات خرد بازار سهام ۴۱۵۳ میلیارد تومان بود که نسبت به روز شنبه افزایشی بیش از ۱۰۰ درصدی داشته است. اگرچه ثبت این رقم سیگنال معناداری را برای تداوم افزایش ارزش معاملات خرد ارائه نمی‌کند، با این حال می‌توان انتظار داشت که تداوم آن در روزهای پیش رو به نفع بازار سهام تمام شود. البته نباید این نکته را نیز از نظر دور داشت که همچنان بیش از ۷۰ درصد نمادها در بورس و فرابورس صف فروش داشته‌اند و ارزش آنها در حدود ۸/ ۳ هزار میلیارد تومان است و تا زمانی که انباشت عرضه در بیشتر نمادها وجود دارد نمی‌توان امیدی جدی به بهبود پایدار اوضاع در بازار سرمایه داشت.
شوک موقت گفتارها
بررسی عقبه تمامی حمایت‌هایی که تاکنون از بازار سرمایه شده حکایت از آن دارد که هر کدام از این تدابیر به نوبه خود توانسته‌اند مدتی بر بازار و فعالان آن اثر بگذارند. اغلب آنها هم اثری موقتی داشته‌اند. همان طور که در گزارش‌های پیشین به آن اشاره شد به‌نظر می‌آید آخرین برگ از تصمیمات بورسی که نخستین بار توسط سخنگوی شورای عالی بورس اعلام شد از همین جنس باشد. بررسی‌ها حکایت از آن دارد که کل مبلغ تزریق شده به بازار سهام که مقرر شده در طول هر فصل ۳ درصد تا کف ۱۵ درصدی سرمایه‌گذاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری، از ۱۰ هزار میلیارد تومان فراتر نمی‌رود. با این حال همین مبلغ اندک هم در همین بازار آشفته توانسته کورسوی امیدی را در دل فعالان بازار سرمایه ایجاد کند. به جز این تصمیم گزینه دیگری که تا حدودی توانسته در روزهای اخیر جلب توجه کند، طرح حمایت از سهامداران خرد بازار سرمایه با پرتفوی زیر ۱۰ میلیون تومان است که به گفته مدیر نظارت بر بورس‌های بازار سرمایه حدود ۵/ ۴ میلیون نفر از افرادی را که از ابتدای سال جاری برای اولین بار اقدام به خرید سهام کرده‌اند، در بر می‌گیرد. این مساله نیز اگر چه در بین عقلای بازار به‌دلیل بدون ریسک کردن معاملات سهام و همچنین تامین منابع آن از وجوه صندوق سرمایه‌گذاری مشترک توسعه بازار سرمایه مخالفان بسیاری دارد، دست کم می‌تواند به کاهش فروش فروشندگان خرد در بازار سرمایه کمک کند. البته همان طور که گفته شد چنین اقداماتی به تنهایی دلیلی برای فروکش کردن رکود در بازار سرمایه نخواهد بود. با این حال می‌تواند در کوتاه‌مدت و تا پایان سال جاری حداقل چند بار جریان داد و ستدها را به نفع رشد قیمت‌ها در بازار سرمایه بهبود ببخشد.
بازار پررونق کامودیتی‌ها در جهان
اما در بازار کالاهای اساسی همچنان همه چیز به نفع بازار سرمایه است. بورس تهران که بیش از ۶۰ درصد از ارزش خود را مدیون حضور نمادهای کالامحور حاضر در این بازار است، در هفته‌های اخیر آنقدر درگیر حواشی قوانین ابلاغی و عدم اطمینان تزریق شده در پی همین ابلاغیه‌ها بوده که در امتداد ریزش خود کمتر روزی توانسته تاثیر بهبود اوضاع در بازارهای جهانی را در خود نشان دهد. با این حال نباید فراموش کرد این اوضاع خوب هر چقدر هم که خود را در قیمت‌های جاری نشان ندهد تاثیر خود را بر مجامع بسیاری از نمادها خواهد داشت. احتمالا امروز بازار سرمایه در شرایطی معاملات خود را آغاز می‌کند که تاثیر بسته حمایتی ۹/ ۱ تریلیون دلاری تصویب شده در کنگره آمریکا بر بازارهای جهانی مشهود خواهد شد. در ماه‌های اخیر بزرگ شدن ترازنامه فدرال رزرو و حمایت‌های پولی بانک‌های مرکزی اروپایی و آسیایی توانسته تاثیر بسزایی بر بهبود شرایط بازارهای جهانی داشته باشد.
اینکه تا چه حد ممکن است تاثیر مستقیم حمایت یاد شده را در بورس تهران ببینیم مساله روشنی نیست با این حال می‌توان امید داشت که در دو هفته پیش رو مجموع شوک‌های وارد شده به بورس و فرابورس مثبت عمل کند.
