شاخص سهام از محدوده قرمز به قله جدید بازگشت
زمین‌داری در بورس تهران؟
یکی از مهم‌ترین اهرم‌های تغییر مسیر روز گذشته شاخص سهام اما مانور مجدد روی موضوع تجدید ارزیابی دارایی بنگاه‌های بورسی بود. موضوعی که دیروز در برخی از سهام به نوسان قیمتی از صف فروش به صف خرید منتهی شد. در این شرایط به‌نظر می‌رسد بورس‌بازان به خریداران ملک تبدیل شده‌اند اما خرید سهام یک شرکت که قصد تجدید ارزیابی دارایی‌های خود را دارد را به دلایلی به دادوستد در بازار مسکن ترجیح داده‌اند.
راز صعود افسارگسیخته سهام
دقیقا یک سال پیش بود که «دنیای‌اقتصاد» در گزارشی تحت عنوان «آزمون دارایی‌ها در بورس تهران» خبر از بروز نشانه‌هایی از تغییر ذائقه بورس‌بازان و امیدی که خریداران سهام به ارزندگی نمادهایی که به‌دلیل افزایش زیان انباشته به سمت تجدید ارزیابی دارایی‌های خود رفته‌اند، سخن به میان آورد. این مهم از همان زمان تا به امروز ادامه پیدا کرد و در برهه‌های مختلف به عامل رشد قیمت سهام بدل شد. فعالان بازار خرد شدن قیمت سهم به‌دنبال افزایش سرمایه سنگین را به‌عنوان پتانسیلی برای رشد قیمت قلمداد می‌کنند. دیدگاهی که درست یا غلط به فضای حاکم بر اقتصاد کشور از دهه‌های گذشته تاکنون بازمی‌گردد.
نکته‌ای کاملا واضح درخصوص افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها (به‌روز کردن ارزش دارایی‌های تحت تملک شرکت)، اما اختصاص حجم زیادی از دارایی شرکت‌ها در ملک و زمین است. در واقع این دو دارایی هستند که با ارزش بالایی که با توجه به تورم‌های سال گذشته در بازار مسکن در اختیار دارند، در مرکز توجه شرکت‌های بورسی قرار گرفته‌‌اند. از این‌رو سهام بسیاری از شرکت‌های بورسی با خبر افزایش سرمایه از تجدید ارزیابی دارایی یا با رونمایی از دارایی‌های گران‌قیمت (عمدتا زمین و ملک) مسیر صعودی را در پیش می‌گیرند. شرایطی که می‌تواند سبب سرایت حباب ملک به بازار سهام شود. این درحالی است که اگر کلیه شرکت‌ها بخواهند رویه افزایش سرمایه از تجدید ارزیابی دارایی‌ها را در پیش بگیرند (که درحال‌حاضر نیز بخش زیادی از بنگاه‌های بورسی را در برگرفته است)، مطابق با الگویی که در ذهن معامله‌گران بورسی نقش بسته است، باید در انتظار رشد غیرقابل توجیه قیمت سهام در بورس تهران باشیم.
برای تشریح دقیق‌تر این موضوع می‌توان به تحلیل‌های کلاسیک رجوع کرد که اذعان دارد دارایی از ارزش جایگزینی برخوردار بوده و در نهایت می‌تواند تبدیل به درآمد شود. از این‌رو در وهله اول، بازدهی یک دارایی است که مفهوم پیدا می‌کند. حال درخصوص بازار سرمایه، رویه ارزش‌گذاری سهام براساس دارایی‌های موجود در هر شرکت را می‌توان از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار داد. بر این اساس می‌توان سناریوهای مختلف را برای سنجش ارزندگی سهام شرکت‌ها مورد بررسی قرار داد. اما نکته مشترک در تمامی این روش‌ها، اذعان به عدم ارزندگی برخی از سهام بازار است. اما آنچه می‌تواند این تحلیل‌ها را با شک همراه کند، ارزش دارایی‌های یک شرکت است. قیمت دارایی برای برخی از بنگاه‌های بورسی حتی برخی از شرکت‌های کوچک به حدی بالا است که تحلیلگران باسابقه و قدر را نیز درخصوص عدم ارزنده بودن آن به شک می‌اندازد. این شرایط اما تحلیل‌های اقتصادی را زیر سوال نمی‌برد و به سیستم بیمار اقتصادی بازمی‌گردد که دهه‌هاست بر کشور حاکم است. شاید بتوان گفت اگر اقتصاد کشور مفهوم واقعی بازار را در خود نهفته داشت یا از سوی دیگر اگر سیاست‌گذاری اشتباه و سیستم مریض پولی بر اقتصاد کشور حاکم نبود، در مسیر راحت‌تری امکان رد ارزندگی سهام براساس دارایی‌های منجمد و با قدرت نقدشوندگی بسیار پایین وجود داشت.
تناقض ارزش یک دارایی با ارزندگی آن
همان‌طور که اشاره شد هر چند برخی از شرکت‌ها با روش‌های مختلف ارزش‌گذاری توجیهی برای دادوستد در قیمت‌های فعلی ندارند اما وقتی نگاهی به دارایی‌ها این شرکت‌ها می‌اندازیم، نتیجه می‌گیریم چرا نباید سهام شرکتی که با مقادیر سنگین از دارایی همراه است، ارزنده باشد. نمونه واضح این مهم بازار مسکن است. نگاهی به سوابق قیمت‌ها در این بازار از جهش‌های متوالی ارزش ملک و زمین و در نتیجه حفظ جذابیت آن برای سرمایه‌گذاران به‌عنوان دارایی امن حکایت دارد. بر این اساس با یک سیستم بیمار پولی و ایجاد تورم‌های افسارگسیخته در دوره‌های مختلف، سرمایه‌گذار به این الگوی ذهنی رسیده است که گرچه عایدی سالانه (حاصل از اجاره مسکن) پایین است اما با توجه به تورم‌های فعلی، زمین و ملک می‌تواند دارایی امنی باشد. همین موضوع نیز سبب شده تا با وجود قدرت نقدشوندگی پایین دارایی مذکور اما جهش قیمت‌ها ادامه داشته باشد. شاید از این منظر (قدرت نقدشوندگی پایین)، زمین و ملک برای خرید و نگهداری به صرفه نباشد اما به هر حال سال‌هاست این رویه به‌دلیل ساختار مریض اقتصادی و همزمان با آن تورم ساختاری، عدم تغییر کسری بودجه ادامه پیدا کرده است. این شرایط سبب شده تا تحلیلگر مالی در بازار مسکن، انتظار کسب سود از دو محل عایدی اجاره (P/ R) و عایدی سرمایه (Capital Gain)را در ذهن بپروراند. درحال‌حاضر براساس آخرین آمار در دست، نسبت P/ R در بازار مسکن بیش از 24 مرتبه است. این موضوع می‌تواند نشانه‌ای از بالا بودن قیمت مسکن نسبت به سطوح تعادلی خود باشد. از این جهت سودگیری با توجه به این نسبت توجیه‌پذیر نیست. پس تمام تمرکز روی ارزش سرمایه است. از این‌رو سرمایه‌ها به بخش غیرمولد مسکن وارد می‌شود که نتیجه یک ساختار معیوب است. این ایراد وارده بر بازار مسکن در کل اقتصاد ایران اما دیده می‌شود. در بورس تهران نیز همین اتفاق درحال رخ دادن است. از این‌رو در بازار سهام هر چند برخی سهام از تمامی روش‌های ارزش‌گذاری، غیرارزنده شناخته می‌شوند و از نسبت قیمت به درآمد بالایی برخوردارند اما با توجه به حجم بالای دارایی (زمین و ملک) و همچنین نگاهی به تجربیات گذشته و الگوهای ذهنی شکل گرفته مبنی بر رشد قیمت سهام پس از افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی، موردتوجه بورس‌بازان قرار دارند.
زمین بهتر است یا سهام؟
هر چند زمین و سهام دو مقوله جدا از هم هستند و شاید قیاس این دو دلیلی نداشته باشد با این حال اتفاقی که رخ داده این است که در بورس تهران برخی این موضوع را مطرح می‌کنند که خرید سهام و سرمایه‌گذاری در بورس بهتر از خرید زمین و ملک است. یکی از مهم‌ترین دلایل این تفکر به قدرت نقدشوندگی بسیار بالای سهام در برابر ملک و زمین بازمی‌گردد چراکه برخلاف زمین و ملک که برای نقد کردن به پروسه‌ای طولانی نیاز دارند، خرید و فروش سهام با یک کلیک و به راحتی امکان‌پذیر است. روایت بازاری این روزهای بورس تهران نیز این است که سهامدار براساس میزان سهم خود از یک شرکت، مالک آن شرکت است. پس زمانی که می‌توان با خریداری سهام یک شرکت، صاحب مقداری از دارایی‌های آن شرکت (زمین و ملک) با ارزش به مراتب کمتر از ارزش روز آن شد چرا باید ملک را در بازار مسکن با قیمت روز و حتی بعضا بالاتر از قیمت روز خریداری کرد. این روایت بازاری گرچه با نقدهای بسیاری همراه است اما اساس رشد قیمتی بسیاری از نمادهای بورسی در شرایط کنونی همین موضوع است. موضوعی که سبب شده تا زمین بازی بورس تهران این روزها در اختیار زمین‌داران قرار گیرد.
نگاه بورس‌بازان به بازار جهانی
امروز (دوشنبه) بازگشایی بازار جهانی می‌تواند مورد رصد بورس‌بازان قرار گیرد. جایی که به سبب شیوع ویروس کرونا در چین و تسری آن به 25 کشور دنیا و افزایش سرعت انتشار آن، قیمت کامودیتی‌ها در بازار جهانی افت محسوسی را تجربه کردند. به‌صورت مشخص نفت و فلزات رنگی ریزش‌های شدیدی را در پی شیوع بیماری کرونا شاهد بودند. مس ریزش 11 درصدی را تجربه کرد و فلز روی 10 درصد از ارتفاع قیمتی خود را از دست داد. هر بشکه نفت برنت نیز با عقبگرد 13درصدی به کانال 56 دلار سقوط کرد. با این حال، برخی تحلیلگران معتقدند چنین رویکردی بیشتر از روی هیجان است و این عوامل گذرا هستند. باید دید در معاملات امروز، بازار جهانی می‌تواند آرامش خود را باز پس گیرد یا خیر.
نگاهی به معاملات روز یکشنبه
روز گذشته «فملی» درحالی در صدر فهرست نمادها با بیشترین اثرگذاری مثبت بر شاخص کل قرار گرفت که روز شنبه در پی افت‌های قیمتی در بازار جهانی با کاهش 4/ 3 درصدی ارزش مواجه شده بود. به نظر می‌رسد در روز تعطیلی بازارهای جهانی، بورس‌بازان براساس شایعاتی مبنی بر افزایش سرمایه «فملی» از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها در سمت خرید این سهم نشستند. ملی مس ایران درحالی طی روز گذشته رشد بیش از 5/ 4 درصدی قیمت پایانی (متوسط قیمت سهم در طول یک جلسه معاملاتی) را تجربه کرد که این نماد از نیمه بازار با صف خرید سنگینی همراه بود. این رشد ارزش بازار «فملی» موجب شد تا این نماد اثرگذاری مثبت 742 واحدی بر دماسنج اصلی بازار سهام داشته باشد. از دیگر نمادهایی که بیشترین حمایت را از شاخص کل به عمل آوردند می‌توان به «حکشتی»، «خساپا» و «اخابر» اشاره کرد. نماد شرکت مخابرات ایران درحالی حامی 335 واحدی نماگر اصلی بازار بود که افت قیمتی «همراه» موجب فشار 151 واحدی بر نماگر اصلی بازار شد. از دیگر نمادهایی که اثرگذاری منفی بر این نماگر داشتند نیز می‌توان به «فارس»، «رمپنا» و «ومعادن» اشاره کرد. طی روز گذشته «ما» در اطلاعیه‌ای خبر از افزایش سرمایه 167 درصدی داد. این افزایش سرمایه شرکت بیمه ما از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها و به‌منظور برخورداری از معافیت مالیاتی خواهد بود.
