آیا ارز به تابلوی آتی بورس کالا راه می‌یابد؟
سایه روشن پیش‌بینی‌پذیری بازار ارز
اینکه پژوهشکده پولی و بانکی اخیرا به این پرونده قدیمی پرداخته است، مخابره کننده سیگنال مثبتی مبنی بر نیاز به تغییر ساختارهای مدیریتی در بازار آزاد ارز است که با بهره‌گیری از بستر رسمی و فعال تابلوی آتی بورس کالای ایران، محتمل ارزیابی می‌شود. ایده تشکیل بازار آتی ارز، نیازمند بررسی‌های بیشتر و طراحی سازوکار معاملاتی متفاوت از محصولاتی است که اکنون در بورس کالای ایران در حال مبادله است و برای موفقیت راه‌اندازی چنین بازاری، توجه به ویژگی‌های خاص دادوستد ارز ضروری به نظر می‌رسد. اما تجربه موفق سازوکار بورس کالا با چشم‌پوشی از محدودیت‌هایی که گاه بر معاملات گواهی سپرده و بازار آتی از سوی سایر ارگان‌ها اعمال شد، نتیجه رضایت‌بخشی را به همراه داشت که می‌تواند چشم‌انداز مثبتی را برای راه‌اندازی آتی ارز ترسیم کند.
تضاد راه‌اندازی آتی ارز با توقف نماد آتی سکه طلا
در اواسط دهه ۱۳۹۰ راه‌اندازی آتی ارز به قدری جدی شده بود که حتی امکان‌سنجی معاملات ارزی در سامانه بورس کالای ایران ایجاد شد. به‌رغم آنکه اکنون نرم‌افزار و زیرساخت معاملاتی لازم برای ورود ارز به تابلوی آتی بورس کالا دردسترس است، خروج سکه طلا از بازار آتی بورس کالا نکته‌ای است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت؛ زیرا ایده راه‌اندازی بازار آتی ارز زمانی مطرح شد که دادوستد قراردادهای آتی سکه طلا از رونق برجسته‌ای برخوردار بود. ازاین‌رو تاثیر محدودیت‌هایی که بر این بازار اعمال می‌شود، از جذابیت ابزارهای مالی بازار سرمایه می‌کاهد. با وجود توقف معاملات آتی سکه آن هم به دلیل بر هم زدن نظم بازار فیزیکی، این روزها شاهد صعود بهای سکه هستیم؛ آن هم به قیمت‌هایی بسیار بالاتر از زمانی که قراردادهای آتی آن در بورس کالا مورد دادوستد قرار می‌گرفت. بنابراین توقف این معاملات نه تنها نتوانست قیمت سکه را در نرخ‌های پیشین نگه دارد، بلکه عمق بازار آتی را به عنوان ابزاری که قابلیت پوشش ریسک را برای معامله‌گران بازار سرمایه فراهم می‌کند، کاهش داد. در چنین شرایطی، سخن گفتن از راه‌اندازی قراردادهای آتی ارز، با اما و اگرهای بسیاری همراه است که اگرچه می‌تواند یک ابزار کنترلی فنی و دقیق باشد که مبتنی بر شرایط بازاری عمل کند؛ اما نیازمند زیرساخت‌های مربوط به خود در کنار عزم جدی مسوولان و تصمیم‌سازان اقتصادی است. بهره‌گیری از ابزارهای مالی موجود در مسیر مدیریت بازار ارز راهی ناشناخته است که نه تنها تاکنون از آن استفاده نشده است، بلکه تمایلی نیز برای آن دیده نمی‌شود.
پیش نیاز راه‌اندازی موفقیت‌آمیز آتی ارز
موفقیت بازار آتی ارز علاوه بر تصمیم مسوولان اقتصادی و عزم جدی آنها برای بازگشایی نمادهای ارزی در تابلوی آتی بورس کالا، نیازمند فراهم‌شدن بستری متناسب با ویژگی‌های فنی این بازار است. در حال حاضر در کنار محصولات کشاورزی که عمده کالاهایی هستند که در تابلوی آتی بورس کالا مبادله می‌شوند، نقره تنها دارایی سرمایه‌ای است که به این بازار وارد شده است. اگرچه پس از خروج سکه از تابلوی آتی، عمق این بازار به شدت کاهش یافت؛ اما چشم‌اندازهای خوبی با ورود نقره به این بازار متصور هستیم. اگر طبق گفته مسوولان بورس کالا شاهد راه‌اندازی قراردادهای آتی قیر و واحدهای صندوق‌های طلا به این بازار نیز باشیم، سال جاری نقطه عطف بازار آتی بورس کالا است که به زودی شاهد رینگ‌بندی تالار معاملاتی این ابزار مالی خواهیم بود. اینکه دارایی همچون ارز به این بازار راه پیدا کند؛ اگرچه در کلیت قراردادهای آتی مشابه است، اما سازوکار معاملاتی آن در مبادله نوع ارز، فرمول محاسبه وجه تضمین و محدوده نوسان نرخ تسویه و اینکه دارایی پایه آن گواهی سپرده باشد یا خیر از جمله چالش‌های پیش روی راه‌اندازی قراردادهای ارزی به شمار می‌رود.
درواقع منظور از قرارداد آتی ارز، تعهدی دوطرفه است که بر اساس آن مقدار مشخصی از یک پول پایه (پول خارجی) در تاریخ سررسید مشخص، با پول دیگر (معمولا پول داخلی) با نرخ مشخص معاوضه می‌شود. طرفین معامله، بر اساس سازوکار قراردادهای آتی، وجهی را به‌عنوان ضمانت ایفای تعهدات یا وجه تضمین نزد کارگزار یا اتاق پایاپای می‌گذارند که این وجه تضمین، متناسب با تغییرات نرخ آتی ارز، طی عملیات به‌روزرسانی حساب‌ها تعدیل می‌شود. البته در روش محاسبه وجه تضمین لازم است که نرخ تغییرات ارز شامل روند بهای ارز در کنار نوسان و پرش‌های قیمتی آن در نظر گرفته شود.
رشد یکباره تقاضای ارز یکی از چالش‌های این بازار در زمان وقوع بحران است؛ چرا که ورود تقاضای هیجانی نظم بازار را برهم زده و سبب تکانه‌های شدید قیمتی می‌شود که با اثر قدرتمند این تکانه سایر بازارهای کالایی نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد و اقتصاد کشور دچار چالش‌های عدیده‌ای می‌شود. به‌منظور پوشش ریسک ناشی از نوسانات ارزی، بسیاری از بازارهای مالی دنیا به بهره بردن از ابزارهای مالی مرتبط با دارایی پایه پرداختند که مخاطره ناشی از تکانه‌های قیمتی در محیط‌های ناپایدار را تا حد زیادی مرتفع می‌کنند. بهره‌گیری از ابزار مالی سپرده کالایی در کنار قراردادهای آتی می‌تواند تا حد زیادی از تقاضای فیزیکی گسترده ارز بکاهد. همان‌طور که تجربه آن، در اوراق سپرده سکه طلا وجود دارد و به ندرت معامله‌گران این بازار تمایل به تحویل فیزیکی دارایی خود دارند.
اهرمی بودن قراردادهای آتی نقطه عطف این معاملات است
دو طرفه بودن و خاصیت اهرمی قراردادهای آتی از جذاب‌ترین ویژگی‌های بازار آتی به شمار می‌رود. اینکه با یک وجه تضمین مشخص می‌توان چندین برابر وجه پرداخت شده، امکان مبادله داشت، جذب سرمایه‌گذاران بیشتر به این بازار را تسهیل می‌کند. البته اگرچه خاصیت اهرمی در زمان‌های کسب سود بسیار مثبت است و به نسبت اهرم بازار، دارنده یک موقعیت تعهدی کسب سود می‌کند؛ اما باید توجه کرد که به همان نسبت نیز امکان ضرر وجود دارد. بنابراین اینکه وجه تضمین چگونه و با چه رویکردی در بازار آتی ارز محاسبه تا خاصیت اهرمی این بازار حفظ شود از جمله نکاتی است که باید در طراحی سازوکارهای آتی ارز لحاظ شود. به‌طور کلی چگونگی کارکرد اهرمی قراردادهای آتی ارزی، مبتنی بر اندازه قراردادها و تعریف آن است؛ زیرا خاصیت اهرمی در بازار آتی نقش محوری دارد که با توجه به تغییرات بهای تسویه هر نماد و میزان وجه تضمین آن، این خاصیت اهرمی در بازار تغییر می‌کند.
