خوششانسی بنزینی بیش از همه برای بورس انرژی خوش‌یمن است
فرصت تغییر ۳ پارادایم نفتی
به جز تحریم، مهمترین سرعت‌گیرهای رشد معاملات صادراتی در بورس انرژی به ۳ واقعیت مهم باز می‌گردد یعنی محدودیت‌های نقل و انتقالات مالی و تسویه وجوه، موانع حمل و نقل و رهگیری محموله‌های دریایی و سومین آن ضعف جدی تقاضای صادراتی از سمت کشورهای مختلف. ذات رسیدن اولین نفتکش‌های صادراتی به مرزهای آبی و اسکله در ونزوئلا به این معنی است که بخش مهمی از این محدودیت‌ها مرتفع شده و فضای جدیدی پیش‌روی محموله‌های صادراتی کشورمان ایجاد شده است. از این مسیر در ابتدا می‌توان گفت که بسیاری از کشورها حتی کشورهای تحت تحریم می‌توانند به داد و ستد با ایران خوش‌بین شوند و نه تنها بخش دولتی در این مناطق حتی تجار بخش خصوصی ایران و سایر کشورهای جهان این واقعیت را پیش چشم خود ترسیم می‌کنند که ایران به یک عرضه‌کننده قابل اتکا بدل شده که با عرضه‌های گسترده و بزرگی پا به رقابت در بازار فرآورده‌ها گذاشته و البته از قیمت‌هایی بازارپسند نیز برخوردار است. شاید پرداختن به این ادعا زودهنگام باشد ولی به تغییر جدی طرزفکر در بازار منجر شده گویی پارادایم (الگوی مسلط و چارچوب فکری) تقاضا را در بین خریداران از ایران تغییر داده است. اگر این ذهنیت صحیح باشد به زودی اثر این تغییر را در حجم تقاضا خواهیم دید. بحث بعدی محدودیت‌های حمل و نقل است که یکی از سرعت‌گیرهای جدی در برابر توسعه معاملات بورس انرژی ایران بود که با خودنمایی مشهود نفتکش‌های ایرانی دیگر این نگرانی به حاشیه رفته و ادبیات یا همان پارادایم حمل و نقل فرآورده‌های ایرانی نیز تغییر کرده است. اما تغییر پارادایم سوم از همه جالب‌تر است. برای تسویه وجوه نفت و فرآورده‌های صادراتی در بورس انرژی ۳ مسیر مختلف وجود دارد؛ یکی تسویه نقدی ریالی، دیگری تسویه نقدی ارز در حساب‌های بانکی منتخب در اقصی نقاط جهان و دیگری تسویه وجوه خارج از پایاپای. ۲ رویکرد اصلی اگرچه بعضا مورد توجه قرار داشته ولی هزینه‌های خاص خود را در بر دارد. اما مدت‌هاست که پتانسیل تسویه خارج از پایاپای ایجاد شده یعنی خریدار و فروشنده (بخش دولتی) می‌توانند هرگونه که صلاح می‌دانند وجه حاصل از معامله را تسویه کرده و حتی به‌صورت اعتباری یا تهاتر کالایی وجه معامله را پرداخت کنند. این ویژگی موجب خواهد شد فروش نفت در برابر طلا نیز امکان‌پذیر باشد یا به جای وجه نقد، کالاهای مورد نیاز کشور وارد شده و به فروشنده تحویل داده شود. در این فرآیند به نسبت پیچیده بحثی در مورد نقل و انتقالات مالی وجود ندارد و حتی تجار می‌توانند از حداقل امکانات نیز برای داد و ستد استفاده کنند. جذابیت عرضه‌های کشور همچون بنزین، میعانات گازی، گاز مایع، حلال و این قبیل فرآورده‌ها به قدری بالاست که قطعا خریداران را به خرید از ایران ترغیب کرده و در شرایط فعلی امکان رونق و توسعه آن وجود دارد.
رشد حجم و ارزش معاملات فرآورده‌های بورس انرژی
رصد معاملات مربوط به فرآورده‌های هیدروکربوری در بورس انرژی به خوبی حکایت از وقوع اتفاق‌های خوشایندی دارد که در صورت تداوم، آینده بسیار دلربایی برای داد‌و‌ستد داخلی و صادراتی از کانال بورس انرژی قابل ترسیم است. همان‌طور که در گزارش‌های پیشین «دنیای‌اقتصاد» عنوان شد بورس انرژی با تجدید قوا به میادین حامل‌های انرژی و فرآورده بازگشته و پیشرفت‌های قابل‌توجهی را در سابقه خود به ثبت رسانید تا پیش‌بینی «دنیای اقتصاد» از رشد حجم معاملات در اردیبهشتماه محقق شود. پس از عقبگرد یا دقیق‌تر؛ دورخیز حجم و ارزش معاملات فرآورده‌های هیدروکربوری بورس انرژی در فروردین‌ماه امسال، که به دنبال رخدادهای بی‌سابقه تاریخی در نوسان قیمت‌های نفت و فرآورده‌های آن بود، اکنون شاهد جهشی چشمگیر در حجم و ارزش این حوزه معاملاتی هستیم. سیگنال‌های خوش‌بینانه‌ای که همچون رخدادی تاریخی از بازار فرآورده‌های نفتی بورس انرژی مخابره می‌شود، آثار خود را برجا گذاشته و ارزش معاملات اردیبهشتماه بورس انرژی را به فتح قله۶هزار میلیارد تومانی ارزش معاملات رانده است. از لحاظ حجم معاملات نیز همچنان با اعداد و ارقام بسیار قابل توجه و جذابی روبه رو هستیم. به‌طوری که حجم فرآورده‌های معامله شده اردیبهشتماه در بورس انرژی با رشد ۷۸درصدی نسبت به فروردین‌ماه امسال به میزان یک میلیون و ۳۰۹ هزار و ۳۲۰ تن به ثبت رسیده است. بررسی جریان معاملات بورس انرژی در طول سال گذشته نشان می‌دهد که پس از آذر سال ۹۸، دومین رتبه نخست در بین معاملات بورس انرژی از کانال حجم و ارزش، مربوط به اردیبهشتماه امسال است یعنی دومین رکورد تاریخی حجم معاملات ماهانه به ثبت رسید. ترقی این اعداد و ارقام آن هم به این شکل، به وضوح گویای تقلیل سرعت‌گیرهای برجسته در مسیر معاملات فرآورده‌های هیدروکربوری است.
به جز رشد حجم معاملات، ارزش معاملات اردیبهشت نیز جهشی جدی داشت. در همین راستا روند افزایش قیمت‌های جهانی در کنار بازگشایی تدریجی فعالیت‌های تولیدی نیز مزید بر علت شد و به‌عنوان نکته‌ای مثبت در گذر روند معاملات تاثیر خود را برجای گذاشت، تا جایی که سبب شد، ارزش معاملات در اردیبهشتماه نسبت به ماه آغازین سال، با افزایش معنی‌دار ۵۸/ ۹۶ درصدی به ۶ هزار میلیارد و ۲۲۶ برسد. پس از آذر سال گذشته که می‌توان از آن به‌عنوان دوران طلایی بورس انرژی یاد کرد، اردیبهشت امسال نیز به‌عنوان یک ماه فراموش نشدنی در کارنامه بورس انرژی خودنمایی کرده است. در اردیبهشت ماه ۹۹، حدود ۵ میلیون و ۸۵۳ تن از انواع حامل‌های انرژی در بورس انرژی عرضه شد که در قیاس با مدت مشابه سال قبل، حکایت از افزایش ۴۲۲ درصدی عرضه دارد. به گفته مدیر‌عامل بورس انرژی، دکتر سیدعلی حسینی، بخشی از این حجم بالای عرضه، ناشی از رویکرد بورس انرژی مبنی بر تداوم همیشگی عرضه‌های موجود و بخش دیگر آن مربوط به رشد تدریجی و گام به گام آن، برای مواجهه با تقاضای بازار است. این سیر صعودی عرضه در سال گذشته از ابتدای مردادماه سال ۹۸ با ورود عرضه‌های دریایی و زمینی (بزرگ) شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران به بورس انرژی آغاز شد که تاکنون ادامه داشته و روند معاملات اخیر بورس انرژی به خوبی بیانگر آن است. به رغم بالا رفتن میزان عرضه‌ها در بورس انرژی، اما بررسی روند افزایش حجم عرضه فرآورده‌های هیدروکربوری، فرضیه رشد معاملات، آن هم از محل افزایش حجم عرضه‌ها را تضعیف می‌کند. چرا که در ماه‌های پایانی سال گذشته شاهد حجم عرضه‌های بالای ۹ میلیون تنی بودیم که بعضا با تفاوت ۴ میلیون تنی به مراتب بیشتر از عرضه اردیبهشتماه بود و این گمانه را سست می‌کند. بنابراین دلایل این ترقی را باید در مسائل و رویدادهای دیگری جست‌وجو کنیم که پتانسیل ایجاد چنین تحرک قدرتمندی را بر بازار حامل‌های انرژی داشته است. به‌صورت ساده‌تر اگرچه شاهد رشد مستمر و گام به گام عرضه‌ها در بورس انرژی هستیم، ولی حجم عرضه اردیبهشتماه به نسبت هر ۳ ماه پایانی سال گذشته یک عقبگرد جدید را نشان می‌دهد، ولی به‌رغم افت عرضه‌ها، حجم و ارزش معاملات رشدی محسوس داشت که نشانه برجسته‌ای از تقویت عملکرد بورس انرژی و بهبود راندمان معاملات دارد.
به‌صورت دقیق‌تر تحریک داد و ستد فرآورده‌ها از محل افزایش حجم تقاضا به وضوح قابل رهگیری است. داده‌های موجود نشان می‌دهد که میزان تقاضا برای عرضه‌های اردیبهشتماه با افزایش ۱۰۲ درصدی نسبت به ماه قبل، به حدود ۲ میلیون و ۵۱ هزار تن رسید. این رشد چشمگیر و قدرتمند، آن هم پس از عقب‌نشینی تقاضا در فروردین‌ماه و روزهای پر نوسان ضعف قیمت‌ها و حتی بهای منفی معاملات آتی بازارهای جهانی نفت، بسیار جذاب است که در کارنامه بورس انرژی می‌تواند به‌عنوان رشدی برجسته در نظر گرفته شود. در ورای آن، معانی ژرفی نهفته است که انتظار می‌رود در چهره آینده معاملات متبلور شود. همچنین این تقاضای بی‌سابقه ۲ میلیون تنی، نه تنها افزایش ۲۴۶ درصدی نسبت به اردیبهشتماه سال گذشته را نشان می‌دهد، بلکه گواه آن است که جریان تقاضا در بازار فرآورده‌های هیدروکربوری از سال گذشته تا کنون، برای نخستین بار به این میزان رسیده است. چنین تحرکی در سمت تقاضا، حکایت از مسائلی است که در دل این صعود نهفته است و در آینده رهگیری جدی را می‌طلبد.
یک ویژگی مغفول ولی خاص در معاملات بورس انرژی
نکته برجسته دیگری که در تجزیه و تحلیل درصد حجم عرضه‌های معامله شده می‌توان یادآور شد، مربوط به حجم اندک معاملات در برابر عرضه‌هاست. در سه ماه پایانی سال گذشته به رغم عرضه چشمگیر نزدیک به ۹ میلیون تنی عرضه‌ها در تابلوی فیزیکی بورس انرژی، کمتر یا نزدیک به ۱۰ درصد از آنها مورد معامله قرار گرفتند.
سال گذشته، افزایش حجم معاملات از مسیر افزایش حجم عرضه‌ها اتفاق افتاد. این افزایش مداوم میزان عرضه در بورس انرژی اگرچه پتانسیل ایجاد تحرکی قابل توجه در بازار فرآورده‌ها را داشت، اما در ماه‌های پایانی سال تجارب جدیدی به ثبت رسید که بازبینی مجدد را می‌طلبد. به‌طوری که شاید ورود متغیرهای جدید درکنار جریان افزایشی عرضه‌ها بتواند مجددا به محرکی قدرتمند تبدیل شده و تاثیر دوچندانی بر مسیر معاملات گذاشته و صعود قابل توجهی را در آن به ثبت برساند. بنابراین تصور این موضوع که شرایط فعلی معادلات مربوط به دادوستدها به سمت و سوی پیچیدگی‌های دیگری هدایت شده دور از ذهن نخواهد بود. گواه این ادعا هم اردیبهشتماه امسال است که با وجود اینکه حجم عرضه‌ها نسبت به ماه‌های پایانی سال گذشته چندان بالا نبود، ۲۲ درصد از عرضه‌های حامل‌های انرژی به معامله ختم شدند. این سیگنال دورنمای ممتازی را برای ادامه مسیر داد و ستد‌ها در بورس انرژی ترسیم می‌کند. چنانچه در سال جاری درصد داد و ستد معاملات همین روند را در پیش بگیرد و با افزایش حجم عرضه فرآورده‌ها همگام شود، دستاوردهای بزرگی در مسیر داد و ستد فرآورده‌های هیدروکربوری به وقوع می‌پیوندد.
خوششانسی برای بورس انرژی
Fortune (فورچون) به معنی فرصت یا شانس است و البته به معنی خوششانسی هم تعبیر می‌شود. این واژه هم‌اکنون با خوششانسی تجارت فرآورده‌های نفتی مترادف شده که مستقیما نیک‌بختی بورس انرژی را در بر خواهد داشت. اتفاقی که از هم‌اکنون نیز می‌توان ردپای آن را در معاملات بورس انرژی مشاهده کرد.
Fortune در ادبیات امروز جهان با نام نفتکش ایرانی آمیخته شده؛ اولین کشتی حامل بنزین به ونزوئلا که پیش‌قراول چهار کشتی دیگر حامل فرآورده‌ها به این کشور بود. حرکت این محموله‌ها و رسیدن آنها به مقصد به معنی آن است که ریسک حمل و نقل به‌عنوان یکی از مهمترین نگرانی‌ها پیش‌روی صادرات فرآورده‌ها از بورس انرژی مرتفع شده و در گام بعدی می‌تواند ریسک تسویه وجوه را نیز متعادل سازد. گویی خوششانسی کشتی فورچون بیش از همه برای بورس انرژی ایران رقم خورده است.
فورچون به مقصد کشوری حرکت می‌کند با 32 میلیون نفر جمعیت که با مشکل جدی تامین بنزین روبه‌روست بنابراین فارغ از مباحث تحریم، بازار مصرف قدرتمندی در این کشور برای فرآورده‌های نفتی و حامل‌های انرژی وجود دارد. در برخی از برآورد‌های اوپک، ونزوئلا دارای بیشترین ذخایر نفت خام در جهان لقب گرفته که در سال 2009 شاهد رشد 40 درصدی ذخایر این کشور بودیم ولی تحریم‌های آمریکا اجازه نداد این کشور بتواند از سرمایه‌گذاری‌ها بر رشد ذخایر نفتی بهره‌برداری کند. حجم تولید نفت خام در ونزوئلا در سال 2014 به نزدیکی 3 میلیون بشکه در روز رسیده بود ولی این رقم هم‌اکنون نزدیک به 737 هزار بشکه در روز است که رقم بسیار پایینی به شمار می‌رود. غالب ذخایر نفت خام ونزوئلا نفت سنگین و بعضا فوق سنگین است که استفاده از آن برای تولید بنزین به شدت دشوار است بنابراین محدودیت‌های ذاتی جدی پیش‌روی تولید فرآورده‌ها در این کشور وجود دارد. ذخایر طلای ونزوئلا در سال 2017 نزدیک به 187 تن بود که در آخرین آمارهای رسمی به 161 تن رسیده است.
