صنایع انرژی‌‌‌بر مکلف به ساخت نیروگاه هستند
بهترین نیروگاه برای فولادسازان کدام است؟
یکی از صنایع انرژی‌‌‌بر در کشور که طی سال‌های گذشته با مشکل تامین برق پایدار روبهرو بوده، صنعت فولاد است. در نگاه کلان، فولادسازان در جهان به دنبال جایگزین کردن منابع تجدیدپذیر به‌‌‌‌‌‌‌‌‌جای سوختهای فسیلی هستند و شرکت‌های بزرگ بین‌المللی در پی این موضوع هستند که به سمت تولید فولاد با انرژی تجدیدپذیر و خورشیدی پیش بروند. در سال‌های آینده، در سطح جهان چنین به نظر می‌رسد که پیشرفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌های فناوری چنان پیش می‌رود که انرژی خورشیدی حتی ارزان‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر از سایر منابع تولید انرژی تمام شود. در این راستا حتی عنوان شده که تا سال ۲۰۳۰ میلادی، خورشید به مهم‌ترین منبع انرژی برای تولید برق در بخش بزرگی از جهان تبدیل خواهد شد که البته این امر به نوبه خود تاثیر مثبتی بر محیط‌‌‌زیست و تغییرات آب و هوایی نیز به همراه دارد.
البته کارشناسان فولاد در ایران دیدگاه‌‌‌های متفاوتی نسبت به جایگزین شدن انرژی تجدیدپذیر با انرژیهای فسیلی در صنعت فولاد دارند.
ظرفیت ایران برای احداث نیروگاههای خورشیدی
به گفته متخصصان، ایران کشوری است که به‌‌‌طور میانگین سالانه بیش از ۲۸۰ تا ۳۰۰ روز آفتابی با میانگین تابش ۲۲۰۰ کیلووات ساعت خورشیدی در هر مترمربع و متوسط تابش ۵/ ۴ تا ۵/ ۵ کیلووات ساعت بر مترمربع در روز را داراست که با چنین شرایطی به لحاظ دریافت انرژی خورشیدی در میان نقاط جهان در بالاترین رده‌‌‌ها قرار گرفته است.
با وجود این در ایران هنوز استفاده از انرژی خورشیدی نتوانسته جایگاه اصلی و کاربرد در‌خور خود را کسب کند. بر اساس آمارهای بین‌المللی میزان تابش خورشید و کریدورهای بادی متعدد موجود در ایران بالاتر از میانگین کشورهای اروپایی فعال در این حوزه است که نشان‌‌‌دهنده استعداد بالای ایران در تامین انرژیهای نو است.
تابش خورشید در سراسر ایران به اندازه‌‌‌ای خوب و قوی است که می‌توان ادعا کرد که شهری در کشور وجود ندارد که استعداد خورشیدی شدن را نداشته باشد. در تمام نقاط این کشور مکان‌‌‌های مناسب و عالی وجود دارد که می‌توان با تجهیز آنها به سیستم‌های خورشیدی، برق آن منطقه را تا سهم بسیاری خورشیدی کرد. پنل‌‌‌های خورشیدی با قرارگیری در مقابل نور خورشید، با زاویه مناسب، بدون آنکه نیاز به سوخت، توربین و ژنراتور وجود داشته باشد، برق تولید می‌کنند و نیروگاههایی بسیار کم‌‌‌دردسرتر، پاک‌‌‌تر و با کنترل ساده‌‌‌تر نسبت به نیروگاههای برق سنتی هستند.
اما باوجود چنین شرایطی در ایران در حال حاضر بیش از ۹۰درصد برق کشور همچنان توسط نیروگاههایی با سوخت فسیلی تامین می‌شود. برخی کارشناسان انرژی خورشیدی گام را فراتر نهاده و ادعا می‌کنند که ایران در صورت تجهیز مساحت بیابانی خود به سامانه‌‌‌های دریافت انرژی تابشی می‌تواند انرژی موردنیاز بخش‌‌‌های گسترده‌‌‌ای از منطقه را نیز تامین و در زمینه صدور انرژی برق فعال شود.
البته علاوه بر دلایلی همچون پیچیدگی نسبی فناوری و هزینه بالا، شاید بتوان فراوانی منابعی همچون نفت و گاز و ارزانی نسبی سوختهای فسیلی را از اصلی‌‌‌ترین عللی برشمرد که سبب شده، انرژیهای نو از جمله انرژی خورشیدی به صورت گسترده در ایران مورد استفاده قرار نگیرند.
همچنین بالا بودن هزینه‌‌‌های اولیه پنل خورشیدی، بالا بودن هزینه سرمایه‌گذاری انرژی خورشیدی نسبت به سایر انرژیها، رقابت‌‌‌پذیر بودن سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی نسبت به سایر انرژیها و زمان‌بر بودن بازدهی پنل‌‌‌های خورشیدی از جمله مهم‌ترین عواملی بهشمار می‌‌‌روند که بر عدم‌توسعه این نوع از انرژی تجدیدپذیر در ایران تاثیر گذاشته است.
امکان‌‌‌سنجی و هزینه نیروگاههای خورشیدی
هزینه راه‌‌‌اندازی نیروگاه خورشیدی حدود ۲هزار تا ۵هزار دلار برای یک کیلووات ساعت ظرفیت برآورد شده است. این قیمت شامل هزینه زمین موردنیاز برای تاسیس کارخانه نمی‌شود. متوسط دوره بازگشت سرمایه برای سرمایه‌گذاری در نیروگاههای خورشیدی حدود ۲ تا ۵ سال برآورد شده است. با توجه به اینکه پنل‌‌‌های خورشیدی به طور متوسط ۲۵ سال عمر می‌کنند، سرمایه‌گذاران تضمین می‌کنند که سود معقولی را کسب کنند. علاوه بر این، در حالی که تولید هر کیلووات ساعت انرژی خورشیدی بین ۷ تا ۱۲ سنت هزینه دارد، با قیمت ۱۵ سنت فروخته می‌شود و حاشیه سودی بین ۲۵ تا ۱۱۰درصد باقی می‌‌‌گذارد.
نادیده گرفتن یک ظرفیت
برخی کارشناسان فولاد معتقد هستند که کشور ما ایران ظرفیت‌‌‌های مناسبی برای ایجاد نیروگاههای خورشیدی دارد که نتوانسته‌‌‌ایم به درستی از آن بهره بگیریم. در این راستا فرهاد منفرد کارشناس فولاد چندی پیش در گفتوگو با «دنیای‌اقتصاد» عنوان کرد: در چنین شرایطی که واحدهای فولادسازی هرساله با محدودیت انرژی روبهرو هستند، باید برای حل مشکل خود به‌‌‌صورت ریشه‌‌‌ای عمل کنند. در کشور حدود ۶۰هزار مگاوات در سال برق تولید می‌شود که علاوه بر این میزان، به ۱۰هزار مگاوات دیگر برق نیاز است؛ موضوع آن است که ما در سال‌های گذشته چند نیروگاه جدید وارد مدار کرده‌‌‌ایم؟ نیروگاههای ما مربوط به ۳۰ سال گذشته هستند که درحال‌‌‌حاضر فرسوده شدهاند؛ این در حالی است که ما از انرژی خورشیدی که جزو پاک‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین، ارزان‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین و در دسترس‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین انرژیها بهشمار می‌‌‌روند، بهره نمی‌‌‌گیریم.
منفرد در ادامه با اشاره به ظرفیت ایران در بهره‌‌‌گیری از انرژی خورشیدی توضیح داد: ایران مطابق با نقشه سولارگیس در بین کشورهایی قرار گرفته که تشعشع خورشیدی بالایی دریافت می‌کند. میزان تشعشع دریافتی سالانه برای ایران، چیزی حدود ۲هزار کیلووات ساعت بر مترمربع است که ما از آن بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای نمی‌‌‌گیریم، در مقابل در کشوری مانند ترکیه که در همسایگی ما قرار دارد و چندان تشعشع‌‌‌‌‌‌‌‌‌پذیر نیست، یک شرکت فولادی ازدمیر ۳۰۰ میلیون دلار در حوزه انرژی خورشیدی سرمایه‌گذاری کرده، اما ما کماکان بر استفاده از انرژیهای فسیلی تاکید داریم. وی در ادامه افزود: در راستای صنعت سبز تا سال ۲۰۳۵ میلادی دیگر شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری انرژی در انرژیهای فسیلی سرمایه‌گذاری نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنند، زیرا هم آلاینده بهشمار می‌‌‌روند و هم هزینه تمام‌‌‌شده بالایی دارند و سرمایه‌گذاری تنها در انرژیهای تجدیدپذیر انجام می‌شود و این در حالی است که ما برنامه منسجمی برای این امر نداریم. وی در پاسخ به این پرسش که آیا استفاده از انرژی خورشیدی نیاز به فناوری خاصی دارد که ایران چندان از آن استفاده نمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌کند، تصریح کرد: فناوری پنل در دنیا چندان پیچیده نیست و بسیاری از صنعتگران در دنیا از این انرژی بهره می‌‌‌‌‌‌‌‌‌گیرند، ما نیز می‌توانیم از آن بهره بگیریم.
اما و اگرهای استفاده از انرژی خورشیدی
مجید رضاپور کارشناس فولاد در گفتوگو با «دنیای‌اقتصاد» عنوان کرد: هرچند واحدهای فولادی در بلندمدت باید به‌‌‌دنبال تامین انرژی پایدار خود باشند، اما مجتمع‌‌‌های فولاد متولی توسعه میادین گاز در جنوب یا متولی ایجاد نیروگاه خورشیدی نیستند. برای نمونه یک واحد فولادی در کشور یک نیروگاه ۶۰۰ مگاواتی با نیروی خورشیدی راه‌‌‌اندازی کرده که ۶۰۰ تا ۶۵۰ میلیون یورو هزینه دارد که با این هزینه می‌توان نیروگاه سیکل ترکیبی ایجاد کرد که بازدهی بیشتری نسبت به نیروگاههای خورشیدی دارد. با این میزان هزینه می‌توان نیروگاههای سیکل ترکیبی ایجاد کرد که به شما ۳هزار مگاوات برق می‌دهد، یعنی حدود ۵ برابر بیشتر از نیروگاههای خورشیدی و این در حالی است که انرژی خورشیدی در بهترین حالت بین ۲۳ تا ۳۰ درصد، آن هم با احتساب اما و اگرهایی می‌تواند برای شما بازدهی به همراه داشته باشد.
رضاپور در ادامه با اشاره به اما و اگرهای استفاده از انرژی خورشیدی عنوان کرد: برخی مناطق مستعد برای ایجاد نیروگاههای خورشیدی شناسایی شدهاند، اما فولادسازان چندان نمی‌توانند از نیروگاه خورشیدی بهره بگیرند، زیرا همان‌‌‌گونه که عنوان کردم بهره نیروگاه خورشیدی کمتر از سایر نیروگاههای دیگر است. ایجاد این نوع نیروگاه در وهله نخست به زمین بسیاری نیاز دارد. از سوی دیگر بهره‌‌‌گیری از آن نیز بستگی به نبود گرد و غبار، زاویه تابش خورشید، طول شب و روز، ابر و باد و سایر عوامل دارد و این در حالی است که طی سال‌های گذشته شاهد افزایش گرد و غبار در سطح کشور بوده‌‌‌ایم که از بازدهی نیروگاههای خورشیدی می‌‌‌کاهد.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: البته وزارت صنعت، معدن و تجارت واحدهای فولادسازی را مکلف به ساخت نیروگاه کرده است، اما نیروگاه خورشیدی مناسب نیست. باید یک تیم تکنولوژ در داخل این مجموعه‌‌‌ها به این موضوعات و تمام ابعاد آن بیندیشند و نگاه کارشناسانه به آن داشته باشند.
این کارشناس فولاد در پاسخ به این پرسش که ایجاد نیروگاههای خورشیدی در راستای تولید فولاد سبز نیز تعریف می‌شود، آیا با این استدلال نمی‌توان به سمت ایجاد نیروگاههای خورشیدی پیش رفت، گفت: بله، هرچند نیروگاه خورشیدی جزو انرژیهای پاک محسوب می‌شود، اما باید به بازدهی آن نیز توجه داشت، چراکه باید به این موضوع نیز اندیشید که باید بتوان مجموعه فولادی را که سرمایه‌گذاری بسیاری برای آن انجام شده حفظ کرد؛ از همین‌‌‌رو اگر قرار باشد سرمایه‌گذاری در این راستا انجام گیرد، بهتر است که به‌‌‌صورت بهینه این سرمایه‌گذاری انجام گیرد.
رضاپور در پاسخ به این پرسش که پیشنهاد شما برای واحدهای فولادسازی در راستای تامین انرژی چیست، گفت: فولادسازان باید به سمت نوعی از ساخت نیروگاه‌‌‌ها پیش بروند که بیشترین بازدهی را برای آنها به همراه داشته باشد. برای نمونه می‌توان از سوختهای فسیلی مانند زغال‌‌‌سنگ حرارتی استفاده کرد که در این زمینه در ایران بالای ۲۰۰ میلیون تن زغال‌‌‌سنگ حرارتی داریم که در کک‌‌‌سازی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و برای تامین انرژی مناسب است. به تازگی نیز در همه‌‌‌جای دنیا در نیروگاههای حرارتی از زغال‌‌‌سنگ حرارتی استفاده می‌کنند. ما در ایران در این راستا مواد اولیه لازم را داریم که در داخل هیچ استفاده‌‌‌ای از آن نمی‌‌‌کنیم و تنها با بهای اندک آن را صادر می‌‌‌کنیم، این درحالی است که این نوع نیروگاه با آلایندگی کمتری نیز همراه است. البته برخی پروژه‌‌‌ها با این نوع سوخت فسیلی در دست اقدام است، اما در گذشته چندان به آن توجه نمی‌شد که باوجود مشکل تامین انرژی به تازگی این نوع نیروگاه نیز مورد توجه قرار گرفته است.
انرژی خورشیدی مناسب صنعت نیست
همچنین زکریا نایبی کارشناس فولاد چندی پیش در گفتوگو با «دنیای‌اقتصاد» در پاسخ به این مشکل که آیا برای فولادسازان نیروگاههای فسیلی بهتر است یا خورشیدی، عنوان کرد: برای تولید برق هم می‌توان از انرژیهای فسیلی و هم از انرژیهای تجدیدپذیر بهره گرفت. انرژیهای فسیلی از سوخت گاز، گازوئیل و مازوت به‌‌‌دست می‌‌‌آید که به آنها انرژیهای حرارتی نیز گفته می‌شود. در مقابل انرژیهای تجدیدپذیر منشأ طبیعی دارند که شامل استفاده از انرژیهای خورشیدی، باد و آب می‌شود. در انرژیهای برقابی از طریق جمع شدن آب پشت سدها می‌توان به تولید برق رسید. البته توربین‌‌‌های دریایی نیز وجود دارند که با جزر و مد دریا، تولید برق می‌کنند که فناوری آن در ایران نیست. علاوه بر موارد یادشده می‌توان از انرژی اتمی استفاده کرد که لزوما نه منشأ فسیلی دارد و نه جزو انرژیهای تجدیدپذیر بهشمار می‌رود.
نایبی در ادامه عنوان کرد: در صنعت فولاد ایران از انرژی حرارتی استفاده می‌شود. نیروگاههای موجود در ایران فسیلی هستند. البته نیروگاههایی نیز داریم که برقابی هستند و از طریق سد تولید برق می‌کنند و نیروگاههای تجدیدپذیر از طریق انرژی خورشیدی و باد هستند. وی در ادامه با اشاره به این موضوع که انرژیهای تجدیدپذیر برای مصارف صنعتی مناسب نیستند، گفت: در تولید انرژی خورشیدی، برای تولید یک مگاوات برق به دو هکتار زمین نیاز است و برای تولید ۱۰۰ مگاوات برق ۲۰۰ هکتار زمین نیاز است. از سوی دیگر، اگر تابش خورشید بر زمین را حدود ۱۵ ساعت در نظر بگیریم، حداکثر ۲ تا ۳ ساعت آن برای تولید برق می‌تواند مفید باشد که این مقدار تولید برق می‌تواند پاسخگوی یک کوره ۱۰۰ تنی با تولید سالانه ۵۰۰هزار تن باشد. از سوی دیگر، تولید برق خورشیدی، به‌‌‌صورت سینوسی و موجی است، به این معنا که حداکثر نیرو از خورشید را حدود ساعت ۱۲ ظهر می‌توان گرفت و به‌‌‌‌‌‌‌‌‌تدریج کاهش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابد که تا غروب نیز افول می‌کند.
این کارشناس فولاد در ادامه خاطرنشان کرد: با وجود این شرایط و نیاز به زمین بالا برای تولید برق به روش پنل خورشیدی، این روش چندان نمی‌تواند برای فولادسازان مناسب باشد، البته می‌توان پیشنهاد کرد که فولادسازان به‌‌‌صورت غیرمستقیم در انرژی خورشیدی مشارکت داشته باشند و در مقابل از شبکه برق حرارتی، برق موردنیاز خود را بگیرند، زیرا انرژی خورشیدی برای مصارف خانوار و اداری مناسب است، ولی به دلایل عنوان‌‌‌شده برای واحدهای صنعتی چندان مناسب نیست.
سخن آخر
جدای از تکلیفی که بر اساس ماده۴ قانون مانع‌‌‌زدایی از توسعه صنعت برق، برعهده فولادسازان برای ایجاد نیروگاه گذاشته شده است، واحدهای فولادسازی در نگاه بلندمدت و برای تامین انرژی پایدار خود، ناگزیر باید به سمت تاسیس نیروگاه پیش بروند؛ اما در این راستا مساله مهم این است که ساخت چه نیروگاهی با چه شرایطی برای آنها مقرون به‌‌‌صرفه‌‌‌تر خواهد بود تا بیشترین کارآیی را برایشان به ارمغان بیاورد، چراکه باید این موضوع را در نظر داشت که انرژی بخش قابل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توجهی از هزینه تولید فولاد - بین۲۰ تا ۴۰درصد - را به خود اختصاص می‌دهد و این موضوع می‌تواند به شدت روی میزان بهره‌‌‌وری آنها تاثیرگذار باشد؛ بنابراین می‌‌‌طلبد که فولادسازان با مطالعه تمام ابعاد این موضوع که ساخت چه نوع نیروگاهی برای آنها بیشترین بهره‌‌‌وری را به همراه خواهد داشت، به پیش بروند.
