نرخ سود ریپو زیر ۲۰ درصد ماند
تزریق ۱۱ هزار میلیارد تومان در ۲ مرحله
جزئیات دومین عملیات بازار باز در سال جدید
طبق گزارش روابط عمومی بانک مرکزی پیرو اطلاعیه روز سه‌شنبه ۱۷ فروردین ۱۴۰۰ مبنی بر برگزاری حراج خرید مدت‌دار اوراق بدهی دولتی در عملیات بازار باز، پنج بانک و موسسه اعتباری در مهلت تعیین‌شده سفارش فروش اوراق بدهی دولتی در قالب توافق بازخرید (ریپو) را در مجموع به ارزش ۷۳/ ۱۱هزار میلیارد تومان از طریق سامانه بازار بین‌بانکی به بانک مرکزی ارسال کردند. با توجه به پیش‌بینی‌های بانک مرکزی از میزان نقدینگی موجود در بازار بین بانکی، موضع پولی بانک مرکزی در این هفته تزریق نقدینگی بود. از این‌رو بانک مرکزی با تزریق ۵/ ۴ هزار میلیارد تومان نقدینگی در قالب توافق باز خرید با سررسید ۱۴ روزه با حداقل نرخ ۸/ ۱۹ درصد به بانک‌های متقاضی موافقت کرد. معاملات مربوط به این عملیات توسط کارگزاری بانک مرکزی روز دوشنبه ۲۳ فروردین انجام شد. به‌علاوه، در هفته منتهی به ۲۳ فروردین، بانک‌ها و موسسات اعتباری در هفت نوبت از اعتبارگیری قاعده‌مند در مجموع به ارزش ۷/ ۲۴ هزار میلیارد تومان استفاده کردند. همچنین در این دوره، مبلغ ۸۵/ ۲۶ هزار میلیارد تومان از ریپوی انجام‌شده در قالب اعتبارگیری قاعده‌مند سررسید شد. بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی می‌توانند در روزهای شنبه تا چهارشنبه از اعتبارگیری قاعده‌مند (دریافت اعتبار با وثیقه از بانک مرکزی) مشروط به در اختیار داشتن اوراق بدهی دولتی و در قالب توافق بازخرید با نرخ سود سقف دالان (۲۲درصد) استفاده کنند. همچنین در هفته منتهی به ۲۳ فروردین ۱۴/ ۰ هزار میلیارد تومان اوراق بدهی دولتی متعلق به بانک مرکزی توسط کارگزاری این بانک در بازار ثانویه فروخته شد.
علاوه‌بر این نخستین عملیات بازار باز توسط بانک مرکزی در ۱۴ فروردین ماه انجام شد. که با توجه به پیش‌بینی‌های بانک مرکزی از میزان نقدینگی موجود در بازار بین بانکی، این بانک با تزریق ۲۵/ ۶ هزار میلیارد تومان نقدینگی در قالب توافق بازخرید به بانک‌های متقاضی موافقت کرد. در مجموع می‌توان بیان کرد که در دو هفته نخست سال‌جاری در مجموع ۷۵/ ۱۰ هزار میلیارد تومان نقدینگی با نرخ زیر ۲۰ درصد از طریق عملیات بازار باز تزریق شده است. بانک مرکزی برای مدیریت نقدینگی موجود در بازار بین بانکی، عملیات بازار باز را به‌صورت هفتگی اجرا می‌کند. موضع این بانک (خرید یا فروش قطعی یا اعتباری اوراق بدهی دولتی) بر اساس پیش‌بینی وضعیت نقدینگی در بازار بین‌بانکی و با هدف کاهش نوسانات نرخ بازار بین‌بانکی حول نرخ هدف، از طریق انتشار اطلاعیه در سامانه بازار بین‌بانکی اعلام می‌شود. متعاقب اطلاعیه مزبور، بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی می‌توانند در راستای مدیریت نقدینگی خود در بازار بین‌بانکی، نسبت به ارسال سفارش‌ها تا مهلت تعیین شده از طریق سامانه بازار بین‌بانکی اقدام کنند.
مکانیزم عملیات بازار باز
برای اجرای سیاست‌های پولی دو راه وجود دارد؛ ابزار مستقیم و ابزار غیر مستقیم. ابزار مسقیم ابزارهایی است که بانک مرکزی از طریق آن بانک‌ها را به سمت نرخ و حجم تسهیلات مدنظرش هدایت می‌کند و نیازمند نظارت قوی بانک مرکزی است. تعیین نرخ سود به صورت دستوری نیز شکل دیگر ابزار مستقیم است. در ابزار غیر مستقیم بانک مرکزی به شیوه دستوری عمل نمی‌کند بلکه سعی می‌کند با توجه به مکانیزم بازار و جریان عرضه و تقاضا، روندهای پولی را مدیریت کند. عملیات بازار باز، سپرده قانونی و تسهیلات قانونی ابزارهای سیاست‌گذاری غیرمستقیم را تشکیل می‌دهند. عملیات بازار باز در بازار بین بانکی اجرا می‌شود. بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی و بانک‌مرکزی در این بازار حضور دارند. بانک مرکزی به وسیله عملیات بازار باز، بانک‌ها را به سمت اهداف خود هدایت می‌کند. بانک‌مرکزی با دو ابزار که در اختیار دارد نرخ سود را کنترل می‌کند؛ نخست، خرید و فروش اوراق دولتی به‌صورت قطعی و دوم خرید و فروش این اوراق به‌صورت توافق بازخرید (ریپو) است. در روش نخست اگر بازار با کمبود منابع مواجه شود ،بانک‌مرکزی اوراق بهادار دولتی یا اوراق بدهی بانک‌ها را از بانک‌ها می‌خرد و پول در اختیار آنها قرار می‌دهد و به این شکل با تزریق منابع، نرخ را در حالت افزایش مدیریت می‌کند و نرخ را کاهش می‌دهد یا تثبیت می‌کند و می‌تواند همین روند را به شکل معکوس طی کند. در روش دوم بانک‌مرکزی در صورتی که بازار بین بانکی با مازاد منابع روبه‌رو باشد، اوراق را به بانک‌ها می‌فروشد و در سررسید برعکس اوراق را از آنها خریداری می‌کند. روش بعدی بانک‌مرکزی، تسهیلات قاعده‌مند است. بانک‌مرکزی برای کنترل دامنه نرخ سود، اجازه نمی‌دهد نرخ از حدی بالاتر یا پایین‌تر برود و کف و سقفی برای آن وضع می‌کند. وضع نرخ کف به این معنا است که اگر بانکی منابعی پایین‌تر از نرخ سود بازار خواست، نزد بانک‌مرکزی سپرده‌گذاری کند و بانک‌مرکزی با نرخ سود کف، منابع را به آن می‌دهد. نرخ سقف نیز به این معنا است که اگر بانک‌ها نتوانستند از یکدیگر قرض بگیرند، با گذاشتن وثیقه نزد بانک‌مرکزی، می‌توانند با نرخ سقف تسهیلات بگیرند. این نرخ سود در واقع در یک دالان حرکت می‌کند که نرخ کف ۱۴درصد و نرخ سقف آن ۲۲درصد است.
نکته‌ای که در این بحث وجود دارد آن است که در نرخ ۲۲درصد یک حالت وثیقه‌گیری وجود دارد؛ به این معنا که وثیقه‌ای به نام بانک‌مرکزی بلوکه‌شده و منابع با نرخ ۲۲درصد به بانک‌ها اعطا می‌شود و باید توجه شود که این بازار کوتاه‌مدت است. اما اگر بانک طی روز به مشکلی بر بخورد یا به عبارتی به منابع اضطراری نیاز داشته باشد، می‌تواند اقدام به توافق بازخرید کند. همچنین در بازار بین بانکی که معمولا یک‌شبه و نهایتا دو هفته است، بانک‌ها می‌توانند مدت قرض‌گیری را تمدید کنند. توافق بازخرید از رسوب اوراق در ترازنامه بانک‌مرکزی نیز جلوگیری می‌کند؛ چراکه عملا دو اختیار وجود دارد، یک اختیار خرید از سمت خریدار و یک اختیار فروش از سمت فروشنده که در سررسید این اختیارها معکوس می‌شود. این توافق‌‌ها جنبه مدیریت بازار نقدینگی را دارد و از جنس تزریق منابع به‌طور کوتاه‌مدت است. هدف این رویکرد، مدیریت نرخ سود است و مقدار و حجم پول و متغیری در دست بانک‌مرکزی است تا به وسیله آن نرخ سود را کنترل کند. عملیات بازار باز در بازار بین بانکی معمولا در روزهای چهارشنبه انجام می‌شود. از جمله شروط موفقیت عملیات بازار باز این است که در مرحله بعدی به سمت آزادسازی یا انعطاف بیشتر در نرخ سود سپرده‌ها حرکت کنیم. در طرح بانکداری مرکزی، تغییر ساختار بانک مرکزی دیده شده که به سیاست‌گذاری‌های جدید پولی کمک شایانی می‌کند.
