با وجود اجرای قانون جدید، سهم برگشتی‌ها رشد کرد

آلارم رشد چک‌های برگشتی

دنیای‌اقتصاد : آمار چک‌‌های مبادله‌ای در بهمن ۱۴۰۰ که توسط بانک مرکزی منتشر شده، بیانگر دو نکته است. اول آنکه در این ماه استفاده از چک‌‌های مبادله‌ای هم نسبت به ماه قبلی خود ۵/ ۳۵درصد و هم نسبت به بهمن سال۱۳۹۹، ۸/ ۲۶درصد کاهش یافته است. علاوه بر کاهش استفاده از چک‌‌های مبادله‌ای در این ماه، میزان وصول چک‌‌ها نیز نسبت به دی ماه ۱/ ۴درصد و نسبت به بهمن سال ۱۳۹۹، ۵/ ۲۷درصد کاهش یافته است. بر همین اساس میزان چک‌‌های برگشتی نیز ۷/ ۲درصد افزایش یافته است. با وجود اجرای قانون اصلاح صدور چک از ابتدای سال۱۴۰۰ و محدودیت‌‌هایی که متوجه دارندگان چک‌‌های برگشتی می‌شود، نسبت چک‌‌های برگشتی به مبادله‌ای در بهمن سال جاری نسبت به ماه مشابه در سال۱۳۹۹ افزایش یافته است. در بهمن سال ۱۳۹۹نسبت تعداد چک‌‌های برگشتی به چک‌‌های مبادله‌ای ۱/ ۸درصد بود و این نسبت در بهمن سال ۱۴۰۰ به ۹درصد رسیده است. هرچند که شیوع اُمیکرون در زمستان سال گذشته و ارتباط آن با کسب‌وکارها می‌تواند یکی از عوامل افزایش چک‌‌های برگشتی باشد؛ اما به‌صورت کلی آمارهای مربوط به چک‌‌ها در بهمن۱۴۰۰ نشان‌دهنده روند بهبود در اقتصاد نیست.

کاهش استفاده از چک‌‌های مبادله‌ای

با وجود پیشرفت تکنولوژی در دهه‌های اخیر استفاده از ابزارهایی مانند اسکانس و چک رو به کاهش است. با این وجود چک همچنان یکی از ابزارهای مهم در معاملات به شمار می‌‌رود. در ادبیات پولی و بانکی، منظور از چک‌‌های مبادله‌ای مجموع چک‌‌های وصولی و برگشتی بین بانکی در چک‌‌های عادی بر اساس سامانه چکاوک است. بر اساس گزارش بانک مرکزی در بهمن‌‌ماه سال1400 تعداد چک‌‌های مبادله‌ای نسبت به ماه گذشته 5/ 3درصد و نسبت به ماه مشابه سال 1399، 8/ 26درصد کاهش یافته است. در بهمن 1400 در کل کشور بیش از 3/ 6میلیون فقره چک مبادله شده است. این درحالی است که در دی ماه1400 حدود 5/ 6میلیون فقره چک مبادله شده بود. ارزش این چک‌‌ها در بهمن‌ماه سال1400 حدود 265هزارمیلیاردتومان بوده که نسبت به ارزش چک‌‌های دی‌ماه سال گذشته کاهش 4/ 1درصدی داشته است. درمجموع تعداد و ارزش چک‌‌های مبادله‌ای در بهمن سال1400 نسبت به ماه قبل آن کاهشی بوده است. کاهش استفاده از چک‌‌های مبادله‌ای می‌‌تواند بیانگر آن باشدکه با توجه به افزایش ابزارهای انتقال اعتبار، از راه‌های دیگری برای نقل و انتقال پول استفاده شده است.

وضعیت چک‌‌های مبادله‌ای در استان‌ها

بر اساس آمارهای رسمی در بهمن ماه سال1400 از لحاظ تعداد حدود 50درصد از چک‌‌های مبادله‌ای کل کشور در سه استان تهران، اصفهان و خراسان رضوی مبادله شده است. در این میان سهم استان تهران 8/ 31درصد، سهم استان اصفهان 8/ 10درصد و سهم استان خراسان‌رضوی 5/ 7درصد بوده است. بررسی میزان ارزش چک‌‌های مبادله‌ای به تفکیک استان‌ها نشان می‌‌دهد 7/ 63درصد ارزش چک‌‌های مبادله‌ای متعلق به 3 استان مذکور بوده است. ارزش چک‌‌های مبادله‌شده در بهمن سال‌1400 در استان تهران 8/ 50درصد، در استان اصفهان 7/ 7درصد و در استان خراسان‌رضوی 2/ 5درصد بوده است. همچنین آمارها نشان می‌‌دهد سهم استان تهران بیش از 2 میلیون فقره چک بوده که با ارزشی بالغ‌‌بر 135هزارمیلیاردتومان در استان تهران مبادله شده است. بررسی میزان چک‌‌های وصولی به تفکیک استان‌ها نشان می‌‌دهد بیشترین نسبت تعداد چک‌‌های وصولی به کل چک‌‌های مبادله‌ای در استان متعلق به استان‌های گیلان، البرز و خوزستان بوده است. یعنی در استان گیلان 2/ 93درصد، در استان البرز2/ 92درصد و در استان خوزستان 6/ 91درصد از چک‌‌های مبادله‌ای وصول شده‌اند. به همین ترتیب پایین‌‌ترین میزان چک‌‌های برگشتی نیز متعلق به این استان‌ها بوده است. همچنین آمارها نشان می‌‌دهد پایین‌‌ترین نسبت تعداد چک‌‌های وصولی نیز مربوط به استان‌های کهگیلویه و بویراحمد با 85درصد، خراسان شمالی با 6/ 86درصد و لرستان با 6/ 86درصد بوده است. بنابراین طبیعی است که بیشترین میزان چک‌‌های برگشتی در بهمن 1400 نیز به ترتیب متعلق به همین استان‌ها باشد.

کاهش وصول چک‌‌ها

آمارهای رسمی نشان‌دهنده آن است که علاوه بر کاهشی بودن تعداد و ارزش چک‌‌های مبادله‌شده در بهمن‌‌ماه سال گذشته میزان چک‌‌های وصولی نیز نسبت به ماه گذشته یعنی دی ماه 1400 کاهش یافته است. تعداد چک‌‌های وصولی در یازدهمین ماه سال گذشته، 7/ 5 میلیون فقره بوده که نسبت به ماه گذشته خود کاهش1/ 4درصدی داشته است. ارزش این چک‌‌ها بالغ بر 233 هزارمیلیارد تومان بود که آن هم نسبت به دی ماه 5/ 2درصد کاهش یافته است. در بهمن سال گذشته از نظر تعداد 91درصد چک‌‌ها و از نظر ارزش 7/ 87درصد چک‌‌ها وصول شده است. میزان چک‌‌های وصول‌شده در بهمن 1400 از نظر تعداد و ارزش در مقایسه با زمان مشابه در سال قبل نیز کاهشی بوده است. یعنی میزان چک‌‌های وصول شده در بهمن سال1399 از لحاظ تعداد 9/ 91درصد و از لحاظ ارزش 8/ 88درصد بوده است. شیوع اُمیکرون در زمستان سال گذشته و تاثیر آن بر فعالیت‌‌های اقتصادی را می‌‌توان یکی از دلایل کاهش وصول چک‌‌ها در بهمن1400 دانست. بر اساس آمارهای بانک مرکزی در بهمن سال1400 در کل کشور بیش از 1/ 6میلیون فقره چک وصول شده که در این میان 7/ 5میلیون چک عادی و بیش از 4/ 0میلیون فقره رمز‌دار بوده است. بررسی ارزش چک‌‌های وصولی نشان می‌دهد در این ماه 528هزارمیلیاردتومان چک وصول شده است که 233هزارمیلیاردتومان آن چک عادی و بیش از 294هزارمیلیاردتومان آن چک رمزدار است. این به آن معنی است که از نظر تعداد حدود 93درصد از کل چک‌‌های وصولی عادی و حدود 7درصد رمز‌دار بوده است. از نظر ارزش نیز 2/ 44درصد از کل چک‌‌های وصولی عادی و 8/ 55درصد رمزدار بوده است. در این ماه در کل کشور حدود 428هزار فقره چک رمزدار به ارزش بیش از 294هزارمیلیارد تومان وصول شده است که نسبت به ماه قبلی خود از نظر تعداد حدود 6درصد کاهش و از نظر مبلغ 1/ 1درصد افزایش داشته است.

افزایش چک‌‌های برگشتی

تعداد و میزان چک‌‌های برگشتی در مقایسه با چک‌‌های معامله‌‌ای می‌تواند منعکس‌کننده روند فعالیت‌‌های اقتصادی باشد. افزایش میزان چک‌‌های برگشتی در مقایسه با چک‌‌های معامله‌‌ای که به علت فقدان یا کسری موجودی برگشت خورده‌‌اند، نشان می‌دهد که توان افراد برای پاس کردن چک‌‌های خود کاهش یافته است. بر اساس گزارش بانک مرکزی در بهمن ماه1400 در کل کشور حدود 550هزار فقره چک به ارزشی بیش از 31هزارمیلیادتومان به دلایل کسری یا فقدان موجودی برگشت داده است. یعنی در کل کشور حدود 70درصد چک‌‌ها از لحاظ تعداد و 2/ 97درصد از نظر ارزش به دلایل مذکور بوده است. برخلاف کاهشی بودن میزان چک‌‌های وصولی در بهمن1400 میزان چک‌‌های برگشتی از نظر تعداد و ارزش نسبت به ماه گذشته افزایشی بوده است. به‌طور کلی در بهمن سال گذشته بیش از 567 هزار فقره چک به ارزش 32هزارمیلیاردتومان برگشت خورده است. بر این اساس چک‌‌های برگشتی لحاظ تعداد 7/ 2درصد و از لحاظ ارزش 1/ 7درصد نسبت به ماه گذشته افزایش یافته است. این به آن معنی است که در بهمن ماه سال گذشته از کل تعداد چک‌‌های مبادله‌شده 9درصد و از کل ارزش چک‌‌های مبادله‌شده 3/ 12درصد برگشت خورده است. میزان چک‌‌های برگشت داده‌شده ماه مشابه در سال 1399 از نظر تعداد 1/ 8درصد و از لحاظ ارزش 2/ 11درصد بوده است. بررسی میزان چک‌‌های برگشتی از ابتدای سال گذشته تا بهمن1400 نشان می‌دهد که میزان چک‌‌های برگشتی نسبت به چک‌‌های معامله‌‌ای همواره بالاتر از 8درصد بوده است و بیشترین میزان چک‌‌های برگشت‌خورده مربوط به مرداد سال گذشته است.