آیا اجرای قانون جدید چک اثری در بهبود آمارهای پایان تابستان داشته‌است؟
دماسنج چکها در شهریور
دماسنج چک در شهریور
بانک مرکزی ماهانه با انتشار آمار چکهای مبادله‌شده در سطح کشور، وضعیت کلی استفاده از این ابزار مالی را ارائه می‌کند. این آمارها جزئیاتی مانند تعداد و مبلغ چکهای مبادله‌شده و همچنین تعداد و مبلغ چکهای وصول‌شده و برگشتی را به تفکیک استانهای کشور ارائه می‌کند. بر اساس آخرین گزارش بانک مرکزی، در شهریور سال‌جاری در کل کشور، حدود ۳/ ۷میلیون فقره چک مبادله شده که نسبت به ماه گذشته ۵/ ۵درصد رشد داشته است. ارزش این میزان چک بالغ بر ۲۵۰هزار میلیارد تومان است که نسبت به ماه قبل رشد ۵/ ۲۳درصدی را نشان می‌دهد.
در شهریورماه سال‌جاری در کل کشور از ۳/ ۷میلیون چک مبادله‌شده، حدود ۶/ ۶ میلیون فقره وصول شده که نسبت به ماه گذشته ۷/ ۶درصد رشد کرده است. از سوی دیگر، مبلغ چکهای وصول‌شده به بیش از ۲۱۸هزار میلیارد تومان بالغ می‌شود که این رقم از رشد ۷/ ۲۶درصدی مبلغ چکهای وصول‌شده نسبت به ماه گذشته حکایت دارد. از کل تعداد چکهای مبادله‌شده در شهریور، ۳/ ۹۰درصد وصول شده است. همچنین مبلغ چکهای وصول‌شده نسبت به چکهای مبادله‌‌‌ای به ۴/ ۸۷درصد رسیده است. این در حالی است که نسبت چکهای وصول‌شده به چکهای مبادله‌‌‌ای در مردادماه از نظر تعداد و مبلغ اعداد ۳/ ۸۹درصد و ۲/ ۸۵درصد را به ثبت رسانده بود. از طرف دیگر، آمارهای بانک مرکزی درباره چکهای بانک مرکزی حاکی از آن است که در شهریور۱۴۰۰ بیش از ۷۰۹هزار فقره چک برگشت داده شده است که ارزش آنها به بیش از ۳۱هزارمیلیارد تومان می‌‌‌رسد. این اعداد نشان می‌دهد که تعداد چکهای برگشتی نسبت به ماه گذشته با ۴/ ۴درصد کاهش مواجه شده است. از سوی دیگر، مبلغ چکهای برگشتی، رفتار متفاوتی از خود نشان داد و نسبت به مردادماه ۵درصد رشد کرد. نسبت کل چکهای برگشتی به چکهای مبادله‌‌‌ای در شهریورماه از نظر تعداد و ارزش به ترتیب به ۷/ ۹درصد و ۶/ ۱۲درصد می‌‌‌رسد. این در حالی است که این ارقام در مردادماه سال‌جاری به ترتیب ۷/ ۱۰درصد و ۸/ ۱۴درصد بوده است. نکته جالب در آمارهای منتشرشده، درصد تغییرات نسبت‌‌‌های مختلف در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته است. تعداد چکهای مبادله‌‌‌ای نسبت به سال گذشته ۵/ ۲۲درصد کاهش یافته، اما مبلغ چکهای مبادله‌‌‌ای با افزایش ۲۳درصدی روبه‌رو شده است. از طرفی تعداد چکهای وصول‌شده با کاهش ۹/ ۲۲درصدی مواجه شده، اما مبلغ چکهای وصول‌شده ۶/ ۱۹درصد رشد کرده است. همچنین با اینکه تعداد چکهای برگشتی نسبت به سال گذشته ۹/ ۱۷درصد کاهشی بوده، مبلغ چکهای برگشتی با بیش از ۵/ ۵۳درصد افزایش رقم قابل‌توجهی رشد را به ثبت رسانده است.
آمار مبادله چک در سطح استان‌ها
بررسی آمارهای منتشرشده نشان می‌دهد که در شهریور ۱۴۰۰، در استان تهران حدود ۲/ ۲میلیون فقره چک به ارزش حدود ۱۲۷هزار میلیارد تومان معامله شده که از این میزان، حدود ۲میلیون فقره چک به مبلغ ۱۱۳هزار میلیارد تومان وصول شده است. این اعداد حاکی از وصول ۹۲درصدی از نظر ارزش و ۵/ ۸۸درصدی از نظر تعداد نسبت به کل چکهای مبادله‌‌‌ای در تهران است. به طور کلی استانهای تهران، اصفهان و خراسان‌رضوی ۴/ ۴۸درصد از کل چکهای مبادله‌‌‌ای کشور را به خود اختصاص داده‌اند که سهم تهران ۱/ ۳۰درصد، سهم اصفهان ۱۱/ ۱درصد و سهم خراسان‌رضوی ۲/ ۷درصد بوده است. از طرف دیگر، در شهریور ۲/ ۶۳درصد از چکهای مبادله‌‌‌ای از نظر مبلغ در این سه استان مبادله شده که سهم تهران ۵۱درصد، سهم اصفهان ۱/ ۷درصد و سهم خراسان‌رضوی ۱/ ۵درصد بوده است. در بین سایر استانهای کشور، بیشترین نسبت تعداد چکهای وصول‌شده به کل چکهای مبادله‌‌‌ای در استان، به ترتیب به استانهای گیلان با ۹/ ۹۲درصد، خوزستان با ۷/ ۹۱درصد و البرز با ۴/ ۹۱درصد اختصاص یافته است. همچنین بیشترین نسبت ارزش چکهای وصول‌شده به چکهای مبادله‌شده به ترتیب مختص استانهای گیلان با ۷/ ۸۹درصد، البرز با ۷/ ۸۸درصد و خوزستان با ۶/ ۸۸درصد است.
قانون چک در ترازو
در سال ۹۴ بانک مرکزی اقدام به راهاندازی سامانه «چکاوک» کرد. در واقع، بانک مرکزی سامانه‌‌‌ای را برای پذیرش و پردازش الکترونیکی چکهای کاغذی بین‌‌‌بانکی و انجام تراکنش‌‌‌های مبتنی بر آنها به صورت الکترونیکی راهاندازی کرد که به جای برگه چک، تصویر آن برای پردازش نهایی محتوا به بانک مربوطه ارسال و نتیجه پردازش به صورت الکترونیکی به شعبه پذیرنده چک بازگردانده می‌شود. این موضوع یکی از مهم‌ترین تحولات مربوط به حوزه چک بود که امکان جمع‌آوری دقیق اطلاعات مربوط به چکهای مبادله‌‌‌ای در سطح کشور را فراهم کرد.
از طرفی در سال ۹۶ سامانه صدور یکپارچه دسته‌چک یا «صیاد» توسط بانک مرکزی رونمایی شد. هدف از راهاندازی سامانه صیاد کاهش آمار چک برگشتی، جلوگیری از صدور دسته‌چک برای افراد بدحساب، کنترل استعلام حساب صادرکننده چک از سوی گیرنده و در نتیجه افزایش اعتبار چک در معاملات اعلام شد. تا انتهای سال ۹۹ ثبت چک در سامانه صیاد اختیاری بود، اما از ابتدای سال‌جاری مطابق با قانون جدید چک، ثبت چک در سامانه صیاد اجباری شد.
یکی از اهداف این سامانه از این اقدام، کاهش تعداد چکهای برگشتی بود، اما در حال حاضر موفقیت آن با اما و اگرهایی همراه است. درست است که تعداد چکهای برگشتی کاهشی بوده، اما به‌نسبت تعداد چکهای مبادله‌شده هم دچار کاهش شده است. از طرفی به‌رغم کاهش تعداد چکهای برگشتی مبلغ چکهای برگشتی شاهد افزایش چشمگیری بوده است که موفقیت این قانون را تا اینجا با اما و اگر روبه‌رو می‌کند. با این حال بخشی از افزایش مبلغ چکهای برگشتی و مبادله‌شده را می‌توان با تورم بیش از ۴۰درصد کشور در یک‌سال گذشته مرتبط دانست.
